ΘΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΠΑΡΑΘΕΣΕΙΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΤΩΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΩΝ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΩΝ ΤΜΗΜΑΤΩΝ

Λαμπρινή ΣΚΟΥΡΑ

Λέκτορας Παν/μίου Αθηνών

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Στην παρούσα ανακοίνωση καταβάλλεται προσπάθεια κριτικής παρουσίασης των θέσεων και απόψεων που υποστηρίχτηκαν, σχετικά με την οργάνωση και αποστολή των Παιδαγωγικών Τμημάτων, και ειδικότερα, τη σύνθεση των επτά πρώτων θέσεων Δ.Ε.Π. καθώς και την ποσοστιαία αναλογία των γνωστικών αντικειμένων στο πρόγραμμα σπουδών τους. Επίσης, παρουσιάζονται και σχολιάζονται για πρώτη φορά στοιχεία για την πλήρωση των παραπάνω θέσεων, μέσα από τις σχετικές προκηρύξεις και τα πρακτικά του ειδικού Εκλεκτορικού Σώματος που συγκρότησε για το σκοπό αυτό το ΥΠ.Ε.Π.Θ. το 1984, με στόχο να φωτισθεί ακόμη περισσότερο το γενικότερο ιδεολογικό κλίμα της εποχής αλλά και η έκταση των προβλημάτων που δημιουργήθηκαν στο ξεκίνημα των προαναφερθέντων Τμημάτων.

ABSTRACT

The present paper attempts to critically present the theses and views supported concerning  the organisation and vocation of the Pedagogical Departments and ,in particular, the composition of the seven first posts of the Research and Teaching Staff as well as the percentage of their subjects in their courses. Furthermore, records for the filling of the above mentioned positions are presented and commented upon for the first time, through the relevant proclamations and the minutes of the special Electorate constituted for this purpose by the Ministry of Education in 1984, in order to further illuminate the general ideological climate of the time, as well as the extent of the problems caused in the beginning of the above mentioned Departments.

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η ίδρυση των Παιδαγωγικών Τμημάτων (Π.Τ.), η οποία προέκυψε μετά από διάλογο ετών και μια σειρά νομοσχεδίων και προτάσεων (Σταμέλος 1999 σ. 71 επ., Σκούρα 2001, σ. 295 επ., Αντωνίου 2002 σ. 265 επ.), αποτελεί σταθμό στην ιστορία της Νεοελληνικής Εκπαίδευσης, δικαίωση πολύχρονων αγώνων του διδασκαλικού κόσμου και αφετηρία μιας νέας περιόδου στην εκπαίδευση των δασκάλων και νηπιαγωγών. Ο διπλασιασμός του χρόνου σπουδών των παραπάνω εκπαιδευτικών και η μετατόπιση της θεσμικής ευθύνης από τις Παιδαγωγικές Ακαδημίες και τις Σχολές Νηπιαγωγών στα Π.Τ. το 1982 αποτελεί και μια «διεθνή πρωτοπορία για τη χώρα μας» (Κοσμόπουλος 1984β, σ.22), αν ληφθεί υπόψη ότι «το 3% μόνο των κρατών της γης» παρείχε τότε, «επιστημονικού επιπέδου μόρφωση στο δάσκαλο και νηπιαγωγό» (Δ.Ο.Ε. 1984β, σ.12)[1]. Ωστόσο υποστηρίζεται ότι η δημιουργία των Π. Τ. είναι απόρροια αντιπαραθέσεων, ετερόκλητων συμφερόντων και αντιλήψεων σε διάφορα επίπεδα ενώ από την πρώτη στιγμή που αποφασίστηκε η ίδρυσή τους ασκήθηκαν πιέσεις, προβλήθηκαν αντιστάσεις, έγιναν συμβιβασμοί από την πολιτική εξουσία υπήρξε βιασύνη και έλλειψη οργάνωσης, χαρακτηριστικά που οδήγησαν τελικά στην ανορθόδοξη έναρξη της λειτουργίας τους (Ανδρέου 1982, σ.19, Καλτσούνη-Νόβα 2000, σ. 113).

Πράγματι μετά τη θεσμοθέτηση των Π.Τ. θα αρχίσει ένας νέος δημόσιος διάλογος σχετικά με την οργάνωση, την επιστημονική ταυτότητα και την αποστολή τους, στο πλαίσιο του οποίου θα υποστηριχθούν θέσεις, αποκλίνουσες και συγκρουσιακές. Σημείο έντονης αντιπαράθεσης αποτελεί, μεταξύ άλλων, το πρόγραμμα σπουδών αλλά και η πλήρωση των επτά πρώτων θέσεων μελών Δ.Ε.Π. των παραπάνω Τμημάτων, η οποία θα καθόριζε τη φυσιογνωμία τους και θα δρομολογούσε την έναρξη της διαδικασίας για την αυτοδύναμη λειτουργίας τους.

2. Η ΣΥΝΘΕΣΗ ΤΟΥ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΥ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟΥ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ

Αμέσως μετά τη δημοσίευση του Π.Δ. 320/1983, με το οποίο ρυθμίζονταν θέματα σχετικά με τη διαδικασία πλήρωσης των επτά πρώτων θέσεων Δ.Ε.Π., την οργάνωση και αποστολή των νεοϊδρυθέντων Παιδαγωγικών Τμημάτων, η Δ.Ο.Ε. πήρε σαφείς θέσεις σχετικά με το πώς βλέπει «τον αυριανό δάσκαλο και νηπιαγωγό», «την επιστημονική ταυτότητα» αλλά και το «περιεχόμενο σπουδών» των παραπάνω Τμημάτων. Ειδικότερα για τη σύνθεση του διδακτικού και ερευνητικού προσωπικού η Δ.Ο.Ε. επεσήμανε: «στο Π.Τ. καλύπτεται το γνωστικό αντικείμενο της Παιδαγωγικής Επιστήμης. Συνεπώς το Δ.Ε.Π. δεν μπορεί παρά να προέρχεται από τις λεγόμενες Επιστήμες της Αγωγής». Όσο για το ερώτημα που αυτόματα προκύπτει και η ίδια θέτει, πως δηλαδή θα αποκτούν οι φοιτητές των Π.Τ. τις ειδικές επιστημονικές γνώσεις στα μαθήματα των ειδικοτήτων η Δ.Ο.Ε. είχε προτείνει τους εξής δύο τρόπους: «1. Με την παρακολούθηση των μαθημάτων αυτών σε άλλα πανεπιστημιακά τμήματα (π.χ. φιλολογικό, μαθηματικό κ.λ.π.) 2. Με την προσφορά των μαθημάτων αυτών στα Π.Τ. από μέλη ΔΕΠ άλλων Πανεπιστημιακών Τμημάτων» (Δ.Ο.Ε. 1983, σ. 14).

Την αναγκαιότητα για τη σύνθεση των επτά πρώτων θέσεων Δ.Ε.Π. των Π.Τ. από μέλη που θα προέρχονται από τις επιστήμες της αγωγής είχαν υποστηρίξει και οι παιδαγωγοί Θεόφρ. Γέρου, ειδικός τότε Σύμβουλος του ΥΠ.Ε.Π.Θ., Αλ. Κοσμόπουλος, καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών και πρόεδρος της Παιδαγωγικής Εταιρείας Ελλάδας, Μιχ. Κασσωτάκης, αναπλ. καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης και Εμ. Βάμβουκας, καθηγητής Παιδαγωγικής Ακαδημίας Ηρακλείου στην ανοιχτή συζήτηση-Συνέδριο που είχε οργανώσει, την ίδια εποχή, ο Σύλλογος δασκάλων και νηπιαγωγών Ρεθύμνου. Αντίθετη άποψη είχε εκφράσει στο Συνέδριο αυτό ο καθηγητής της Ιστορίας της Φιλοσοφικής Σχολής και μέλος της Διοικούσας Επιτροπής του Πανεπιστημίου Κρήτης Βασ. Κρεμμυδάς, ο οποίος είχε ορισθεί από την τελευταία ως πρόεδρος της ειδικής επιτροπής για την οργάνωση των Π.Τ. του εν λόγω Πανεπιστημίου (Δ.Ο.Ε. 1984α, σσ. 8-9). Την ίδια θέση με τους προαναφερθέντες παιδαγωγούς είχε υποστηρίξει και ο καθηγητής Παιδαγωγικής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Χρ. Φράγκος καθώς και άλλοι παιδαγωγοί σε ανοιχτή συζήτηση στρογγυλής Τράπεζας, που είχε γίνει στην Αθήνα, με τη συμμετοχή του Πρύτανη του Α.Π.Θ. Δ. Φατούρου. Στα συμπεράσματα της συζήτησης αυτής είχε στηρίξει, μεταξύ άλλων, τις θέσεις του και το 11 μελές Δ. Σ. της Δ.Ο.Ε. , το οποίο εκπροσωπούσε τότε 42.000 δασκάκους και νηπιαγωγούς[2].

Τις προτάσεις-θέσεις της Δ.Ο.Ε. υιοθέτησε αρχικά, το Γενάρη του 1984, και ο υφυπουργός Παιδείας Στ. Παπαθεμελής, ο οποίος όμως μετά από ένα μήνα «εκδήλωσε στην ηγεσία της Δ.Ο.Ε. την απόφασή του ότι σε περίπτωση που δεν είναι δυνατή η κάλυψη και των 7 πρώτων μελών Δ.Ε.Π. με επιστήμονες που θα έχουν μεταπτυχιακές σπουδές και στις επιστήμες της Αγωγής, τότε θα προκηρύξει τις τρεις από αυτές για επιστήμονες αμιγών ειδικοτήτων» (Δ.Ο.Ε 1984β, σ. 1). Το Δ.Σ. της Δ.Ο.Ε. δε δέχτηκε αρχικά τη θέση αυτή, μετά όμως από διάλογο με την ηγεσία του Υπουργείου και ιδιαίτερα με τον έτερο υφυπουργό Παιδείας Πέτρο Μώραλη «διαπιστώθηκε και από τις δύο πλευρές» η ανάγκη από τα επτά πρώτα μέλη Δ.Ε.Π. των Π.Τ. τα τέσσερα να προέρχονται από τις επιστήμες της αγωγής και τα υπόλοιπα τρία από τις ειδικότητες, με την απαραίτητη όμως προϋπόθεση ότι τα τελευταία θα διαθέτουν μεταπτυχιακές σπουδές, εκτός από το ιδιαίτερο γνωστικό αντικείμενο που θα διδάξουν (μαθηματικά, γλώσσα, κ.λπ.), και στις επιστήμες της αγωγής. Από το σχετικό έγγραφο της Δ.Ο.Ε. ( 27/3/1984) προς την ηγεσία του Υπουργείου, προκύπτει ότι στην τελική απόφασή της σημαντικό ρόλο έπαιξε α) η εκτίμηση ότι με τη ρύθμιση αυτή κατοχυρώνεται «ο παιδαγωγικός χαρακτήρας» των Π.Τ. και εξασφαλίζεται ο «επιστημονικός παιδαγωγικός διάλογος» μεταξύ των πρώτων μελών Δ.Ε.Π. και β) η «διαβεβαίωση» από το Υπουργείο ότι αποδέχεται τη θέση της Ομοσπονδίας για την ανάγκη άμεσης εφαρμογής από το Ι.Κ.Υ. ενός προγράμματος μεταπτυχιακών σπουδών σε θέματα Μεθοδολογίας Διδακτικής των Μαθημάτων (Δ.Ο.Ε. 1984β, σ. 2).

Πρέπει να αναφερθεί ότι η διαφοροποίηση αυτή της Δ.Ο.Ε. από τις αρχικές της θέσεις δεν ήταν ομόφωνη με αποτέλεσμα να προκαλέσει έντονη παραταξιακή αντιπαράθεση και για πρώτη φορά ρήγμα σ’ ένα συνδικαλιστικό όργανο, το οποίο για ολόκληρα χρόνια αγωνιζόταν ενωμένο και συσπειρωμένο για την κατάκτηση του μεγάλου στόχου και οράματος του Κλάδου, την πανεπιστημιακή μόρφωση των δασκάλων και νηπιαγωγών. Η ΔΗ.ΚΙ.Δ.Ν.Ε. και η Δ.Α.Σ.Κ. που μαζί με την πλειοψηφούσα Π.Α.Σ.Κ. αποτελούσαν το Δ.Σ. της Δ.Ο.Ε. κατηγορούν την τελευταία για «παλλινδρομήσεις», «υπαναχώρηση και ευθυγράμμισή της με το Υπουργείο» πάνω σ΄ένα τόσο σοβαρό θέμα για τη μοίρα των επιστημών της αγωγής, για «νόθευση της ουσίας», «διαμελισμό και υποβάθμιση» των Π.Τ. και την έλλειψη της δυνατότητας «οικοδόμησής τους σε Παιδαγωγικές Σχολές», όπως έπρεπε «να γίνει από την αρχή». Καλούν δε το Υπουργείο να μην προχωρήσει στην υλοποίηση της απόφασης αυτής διαφορετικά θα έχει «την αντίδραση του διδασκαλικού κόσμου» (βλ. σχετικές ανακοινώσεις των παραπάνω παρατάξεων στο: Δ.Ο.Ε. 1984β, σσ. 12-13).

Ωστόσο ο Παπαθεμελής, ο οποίος είχε ήδη καταρτίσει τις προκηρύξεις για την πλήρωση των θέσεων των επιστημών της αγωγής από τις 15/3/1984, δύο μήνες αργότερα (και αφού φαίνεται ότι είχαν πέσει οι τόνοι) καταρτίζει και υπογράφει τις σχετικές προκηρύξεις για την πλήρωση των θέσεων των ειδικοτήτων (15/5/1984), οι οποίες δημοσιεύονται συγχρόνως με τις προηγούμενες (Φ.Ε.Κ. 32/24-5-1984), όπως αναλυτικότερα αναφέρεται παρακάτω. Στο πλαίσιο διεξαγωγής της 53^ης τακτικής Γενικής Συνέλευσης της Δ.Ο.Ε., που διεξάγεται στη Θεσσαλονίκη (Ιούνιος-Ιούλιος 1984), οι εκπρόσωποι των παρατάξεων αναφέρονται στο επίμαχο θέμα της σύνθεσης των επτά πρώτων θέσεων Δ.Ε.Π. των Π.Τ. ενώ ο Πρόεδρός της Μεν. Παπαχρήστος αιτιολογώντας την «υπαναχώρηση του Δ.Σ.» από την ομόφωνη αρχική του θέση για το θέμα αυτό, μεταξύ άλλων αναφέρει: «Είναι σωστό ότι ήταν ομόφωνη η απόφαση εκείνη. Μια πρόταση όμως η οποία δεν είχε λάβει υπόψη της μια σειρά από αντικειμενικές δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα», τα οποία, «όπως έχουν σήμερα ήταν αδύνατο να υλοποιήσουν τη λύση που προτείναμε. Για παράδειγμα στο Ρέθυμνο πως θα μορφωνόντουσαν οι δάσκαλοι και πως θα εξειδικεύονταν στα Μαθηματικά, εφόσον δεν έχει Πανεπιστημιακό τμήμα Μαθηματικό το Ρέθυμνο? Το ίδιο στην Πάτρα που δεν έχει Φιλοσοφικό τμήμα κ.ο.κ.» (Δ.Ο.Ε. 1984δ, σσ. 26, 43).

3. Η ΔΙΑΜΑΧΗ ΤΟΥ «ΤΙ» ΚΑΙ ΤΟΥ «ΠΩΣ»

Το καλοκαίρι του ίδιου έτους (1984) εξελίσσεται μια οξύτατη αντιπαράθεση στον ημερήσιο Τύπο, η οποία επικεντρώθηκε στην οργάνωση του προγράμματος σπουδών, τη γνωστή στη βιβλιογραφία διαμάχη του «πώς» και του «τι»[3], κατ’ επέκταση όμως αφορούσε και τη σύνθεση του πρώτου διδακτικού προσωπικού των Π.Τ., το οποίο θα ερχόταν να υλοποιήσει το πρόγραμμα σπουδών και να πάρει μια σειρά κρίσιμες και καθοριστικές για την λειτουργία τους αποφάσεις. Ο Β. Κρεμμυδάς, ο οποίος είχε ήδη τοποθετηθεί, όπως έχει αναφερθεί, στο θέμα της σύνθεσης των επτά πρώτων θέσεων Δ.Ε.Π των Π.Τ., αναφερόμενος σε «πιεστικές» απόψεις της Δ.Ο.Ε., της Παιδαγωγικής Εταιρείας Ελλάδος και άλλων φορέων για έναν ορισμένο προσανατολισμό του προγράμματος σπουδών, ιδίως αυτού που θα προετοιμάζει τους δασκάλους, επισημαίνει: «αν κρίνουμε από τις θέσεις Δ.Ε.Π. που προκήρυξε το Υπουργείο Παιδείας, […] ερήμην των Πανεπιστημίων ύστερα από πιέσεις και εισηγήσεις «επιτροπών», «ομάδων εργασίας» και «φορέων» […] το Π.Σ. οφείλει να «κυριαρχείται» από τις Επιστήμες της Αγωγής (Παιδαγωγική, Ψυχολογία, Κοινωνιολογία της εκπαίδευσης, πρακτική εξάσκηση κλπ.) […]. Αυτά δείχνουν ότι στην κρίσιμη επιλογή ανάμεσα στο «τι» και το «πώς» οι παραπάνω φορείς δίνουν το προβάδισμα στο δεύτερο». Η πρόκριση αυτή, υποστηρίζει, «συνιστά ένα νέο ιδεαλιστικό πρότυπο υποπροϊόν της τεχνοκρατικής αντίληψης» (εφ. Βήμα 1/7/1984, σ. 11). Ακόμη, προσδιορίζοντας την «ποσοστιαία σχέση» των θέσεων των επτά πρώτων μελών Δ.Ε.Π των Π.Τ., σύμφωνα με την οποία το 57% του Δ.Ε.Π. και το 67% περίπου του χρόνου του προγράμματος σπουδών θα ανήκουν «στην Παιδαγωγική με ολίγη Ψυχολογία», καταλήγει: «Αυτό σημαίνει ότι αύριο στις Γενικές Συνελεύσεις των Τμημάτων οι παιδαγωγοί θα έχουν τη δυνατότητα να προωθούν αποφάσεις για σοβαρότατα θέματα, όπως πρόσληψη νέου διδακτικού προσωπικού, αν, πόσο χρόνο , πως και από ποιον θα διδάσκεται η ιστορία, […] για τον τρόπο άσκησης των φοιτητών […] κ.τ.λ. Πρόκειται δηλαδή για παιδαγωγικό βιασμό των σπουδών» (εφ. Βήμα 4/8/1984, σ. 11).

Ο καθηγητής και πρόεδρος της Παιδαγωγικής Εταιρείας Ελλάδας Αλ. Κοσμόπουλος, αντικρούοντας τους κινδύνους που επικαλείται ο Κρεμμυδάς, εκφράζει την άποψη ότι «το δίλημμα ή «τι» ή «πως» είναι τεχνητό. Αναγνωρίζοντας δε την αναγκαιότητα για επαρκή κατοχή των αντικειμένων «ειδικότητας» από το δάσκαλο, σημειώνει, ότι δεν πιστεύει σ’ έναν «πανπαιδαγωγισμό» των νέων Π.Τ., αν με τον όρο αυτό εκφρασθούν τάσεις αποκλεισμού κάθε μη ψυχοπαιδαγωγικού αντικειμένου από το πρόγραμμα σπουδών τους «ή αν η Παιδαγωγική αβασάνιστα θεωρηθεί ως επιστήμη του «πώς». Ακόμη αναφερόμενος στην αποστολή των Π.Τ., επισημαίνει ότι τα Τμήματα αυτά «καλούνται να διαπλάσσουν τον τύπο του παιδαγωγού, του ψυχοπαιδαγωγού των μικρών ηλικιών χρησιμοποιώντας εργαλεία από όλες τις σχετικές επιστήμες και ιδιαίτερα από τις επιστήμες της αγωγής» (εφ. Βήμα 25/7/1984, σ. 11). Αλλά και ο καθηγητής της Παιδαγωγικής του Α.Π.Θ. Παν. Ξωχέλλης σε σχετική επιστολή του στο Βήμα (15-7-1984, σ. 13), εκφράζει την κατάπληξή του για την ευκολία με την οποία ο συγγραφέας του άρθρου (εννοεί τον Κρεμμυδά) «σχηματοποιεί απλουστευτικά το μείζον θέμα του προγράμματος σπουδών των Παιδαγωγικών Τμημάτων σε «κρίσιμη επιλογή» ανάμεσα στο «πως» (κατάρτιση των υποψηφίων εκπαιδευτικών στη Διδακτική Μεθοδολογία) και στο «τι» (κατάρτιση στα αντικείμενα διδασκαλίας)». Τέλος ο πρόεδρος της Δ.Ο.Ε. Μ. Παπαχρήστος, σε μια συνέντευξη για τα προβλήματα που συνδέονταν με την εκπαίδευση των δασκάλων και νηπιαγωγών, μεταξύ άλλων, επισημαίνει: «το ψευδοπρόβλημα του «πώς» και του «τι», έχει ξεπεραστεί και επικράτησε η αντίληψη ότι το «πώς», που εμπεριέχει διαλεχτικά και το «τι» και το «γιατί», είναι το κυρίαρχο - το κυρίαρχο όχι το μόνο - στοιχείο της παιδαγωγικής πράξης, ιδίως στο βασικό σχολείο» (εφ. Βήμα 13/7/1984, σσ. 10-11).

Δύο μήνες μετά εμπλέκεται στο δημόσιο διάλογο για το πρόγραμμα σπουδών των νέων Π.Τ. και ο καθηγητής της Συγκριτικής Παιδαγωγικής του Πανεπιστημίου Κρήτης Α. Καζαμίας, ο οποίος, σε δύο συνεχόμενα άρθρα του, αποδίδει την αντιπαράθεση, «ανάμεσα στις απόψεις παιδαγωγών και ορισμένων άλλων πανεπιστημιακών», στη διαφορετική αντίληψη που έχουν γύρω από τη σχολική γνώση, το πανεπιστήμιο, το σχολείο, το δάσκαλο και το ρόλο του ( εφ. Βήμα 5/10/1984, σ.11)[4]. Μεταφέροντας δε μερικές από τις διαπιστώσεις που είχαν προκύψει από το Διεθνές Συνέδριο που είχε οργανώσει, τον προηγούμενο χρόνο, ο Τομέας Παιδαγωγικών σπουδών του Πανεπιστημίου Κρήτης στο Κολυμπάρι Χανίων, για την εκπαίδευση του Εκπαιδευτικού Διδακτικού προσωπικού στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ο Καζαμίας επισημαίνει: « δεν βρέθηκε ούτε και θα ήταν δυνατόν να βρεθεί «ακριβής φόρμουλα» για τον αποτελεσματικό συνδυασμό των γνωστικών και άλλων τομέων του προγράμματος εκπαίδευσης του διδακτικού προσωπικού. Για το λόγο αυτό στο διεθνή χώρο υπάρχει μεγάλη ανομοιογένεια στη δομή και οργάνωση των σπουδών, στην ποσοστιαία κατανομή των επί μέρους τομέων και μαθημάτων, στο είδος και το περιεχόμενο των γνωστικών περιοχών, κυρίως στους κλάδους των επιστημών της αγωγής, στο συσχετισμό θεωρίας (που παρέχεται στα Πανεπιστήμια ή τις Παιδαγωγικές Σχολές) και πράξης (που πραγματοποιείται στα σχολεία). Υπάρχει επίσης συνεχής προβληματισμός γύρω από αυτό το θέμα και σε μερικές χώρες συνεχής πειραματισμός» (εφ. Βήμα 6/10/1984, σ.11).

Ο Κρεμμυδάς απαντώντας στον Καζαμία, επίσης με δύο άρθρα του και οξύνοντας ιδιαίτερα τους τόνους, μεταξύ άλλων, υπογραμμίζει: «Η Παιδαγωγική και η Ψυχολογία είναι εξαιρετικά χρήσιμες αλλά δεν είναι πανάκεια για όλα τα προβλήματα της εκπαίδευσης […]. Η πίεση για αύξηση του ποσοστού των ψυχοπαιδαγωγικών μαθημάτων είναι εκ του πονηρού. Είναι μια πίεση που η αρχική προέλευσή της δεν πρέπει να αναζητηθεί στο χώρο της Δ.Ο.Ε.» (εφ. Βήμα 16/10/1984, σ.11 και 17/10/1984, σ.11). Ο ίδιος σε προηγούμενο άρθρο του, σχολιάζοντας τις απόψεις του καθηγητή Κοσμόπουλου, είχε παρατηρήσει: «Γίνεται σαφές ότι επιδιωκόμενος στόχος των Π.Τ. είναι να προσανατολιστούν στην παραγωγή «Παιδαγωγών» και όχι δασκάλων» (εφ. Βήμα 4/8/1984, σ. 11).

Τέλος, ο Μιχ. Δαμανάκης σε μια σύντομη παρέμβασή του στον προαναφερθέντα δημόσιο διάλογο αναφέρει: «Το ζήτημα δεν είναι η σύζευξη ή η διάζευξη του «τι» και του «πως», αλλά η σχέση των επιστημών προς αυτά […]. Το «τι» είναι τυφλό χωρίς το «πως» και το «πως» κενό χωρίς το «τι». Το πρόβλημα που βάζουν έμμεσα και συγκαλυμμένα οι υποστηρικτές του «τι», είναι ότι το γνωστικό αντικείμενο της Παιδαγωγικής είναι το «πως». Μια τέτοια οριοθέτηση του γνωστικού αντικειμένου της Παιδαγωγικής συνεπάγεται την αμφισβήτησή της σαν επιστήμης και την υποβάθμισή της σ’ ένα στείρο διδακτικό-μεθοδολογισμό (τεχνοκρατική αντίληψη)» (Δαμανάκης 1985, σσ. 90, 93).

Ένα χρόνο μετά την έναρξη λειτουργίας των Π.Τ., ο παιδαγωγός Θ. Γέρου, αναφερόμενος στην πρώτη στελέχωση των Τμημάτων αυτών, καταδικάζει τη διαφαινόμενη «κηδεμονία» των καθηγητικών σχολών, κατά τρόπο μάλιστα «ταπεινά πατεναρλιστικό», στην εκπαίδευση των δασκάλων και νηπιαγωγών ( Γέρου 1985, σ. 104).

4. Η ΠΡΟΚΗΡΥΞΗ ΤΩΝ ΕΠΤΑ ΠΡΩΤΩΝ ΘΕΣΕΩΝ Δ.Ε.Π.

Από το Π.Δ. 320/1983 (άρθρο 5, παρ. 1, 3 και 4) προβλέπεται ότι σε κάθε Π.Τ. ιδρύονται δέκα θέσεις μελών Δ.Ε.Π., από τις οποίες οι επτά πρώτες προκηρύσσονται με απόφαση του υπουργού Παιδείας και πληρώνονται σύμφωνα με τη διαδικασία που ορίζεται από αυτό και συμπληρωματικά από τις διατάξεις του Ν. 1268/1982. Το Υπουργείο Παιδείας, μετά τη σύμφωνη γνώμη της πλειοψηφίας της Δ.Ο.Ε. για τη σύνθεση των επτά πρώτων θέσεων Δ.Ε.Π. των Π.Τ., προωθεί για δημοσίευση στο Τυπογραφείο τις σχετικές προκηρύξεις με την προαναφερθείσα αναλογία μεταξύ των γνωστικών αντικειμένων, δηλαδή τέσσερις (4) θέσεις από τις επιστήμες της αγωγής και τρεις (3) από τις ειδικότητες. Με την προκήρυξη το ΥΠ.Ε.Π.Θ. όριζε ως επιπλέον τυπικό προσόν για τους υποψήφιους της ειδικότητας εκτός από «το διδακτορικό δίπλωμα στη διδακτική του αντίστοιχου γνωστικού αντικειμένου ή στην ειδικότητα και μεταπτυχιακές σπουδές, διδακτορικό ή MASTER, στις Επιστήμες της Αγωγής» (Φ.Ε.Κ. 32/24-5-1984). Ωστόσο και η ρύθμιση αυτή δεν έλυσε το πρόβλημα αφού δεν υπήρξαν υποψήφιοι με τα προαναφερθέντα προσόντα και η εκλογή (19-3-1985) για την πλήρωση των θέσεων των ειδικοτήτων απέβη άγονη (Πίνακες 2, 3). Έτσι το Υπουργείο, ένα χρόνο αργότερα, επαναπροκήρυξε τις θέσεις αυτές χωρίς την προαναφερθείσα προϋπόθεση (Φ.Ε.Κ. 39/29-5-1985). Υποστηρίζεται ότι η επαναπροκήρυξη αυτή έγινε από τον Παπαθεμελή «εν κρυπτώ», στον πυρετό της προεκλογικής εκστρατείας για τις εκλογές του Ιουνίου του 1985, επιλέγοντας τη μέθοδο των «τετελεσμένων» (Παπακωνσταντίνου 1988, σ. 108). Προσπάθησα να διερευνήσω, μέσα από το Διδασκαλικό Βήμα, τη στάση της Δ.Ο.Ε. για το επίμαχο αυτό θέμα μετά τη νέα διαμορφωθείσα κατάσταση, πλην όμως δεν φαίνεται να υπήρξε κάποια σχετική ανακοίνωση εκ μέρους της.

Ένα άλλο σημείο αντιπαράθεσης ήταν η προκήρυξη των θέσεων «ερήμην των Πανεπιστημίων» αλλά και η βαθμίδα των υπό πλήρωση θέσεων. Ας σημειωθεί ότι παρά το νόμο (Π.Δ. 320/1983, άρθρο 5, παρ. 4) οι θέσεις αυτές προκηρύχθηκαν με ανοιχτή βαθμίδα, ξεκινώντας από την πρώτη του Καθηγητή και φθάνοντας στην τέταρτη του Λέκτορα, με την αίρεση ότι αν δεν υπάρξουν υποψήφιοι ή δεν πληρωθούν οι θέσεις αυτές στην πρώτη βαθμίδα να πληρωθούν από υποψήφιους των επόμενων βαθμίδων. Στόχος του τρόπου αυτού της προκήρυξης, πιστεύω, ότι ήταν η ανάγκη να πληρωθούν οπωσδήποτε οι προαναφερθείσες θέσεις και μάλιστα κατά προτεραιότητα σε βαθμίδες ανώτερες, έτσι ώστε τα νεοσύστατα Τμήματα να αποκτήσουν μόνιμο Δ.Ε.Π. που εκ των πραγμάτων είναι πιο δυναμικό (αφού δεν εξαρτάται από την κρίση των ανωτέρων του) και από το νόμο έχει περισσότερες αρμοδιότητες και δυνατότητες δράσης[5]. Με το ίδιο σκεπτικό, πιστεύω, ότι ορίσθηκαν τα γνωστικά τους αντικείμενα με μεγάλο εύρος (βλ. Πίνακες 1, 2, 3), έτσι ώστε να υπάρξει ικανή προσέλευση υποψηφίων και να γίνει η επιλογή των καλύτερων από αυτούς και όχι «για να χωράνε όλοι μέσα» (Τσαρδάκης 2002, σ. 228). Ωστόσο η γενικότητα αυτή του αντικειμένου δημιούργησε προβλήματα όπως αναλυτικότερα αναφέρεται παρακάτω.

Το Φλεβάρη του 1985 προκηρύσσονται τέσσερις θέσεις στις επιστήμες της αγωγής στο Π.Τ.Δ.Ε. του Πανεπιστημίου Θράκης (Φ.Ε.Κ. 9/4-2-1985) ενώ τον Οκτώβρη του ίδιου έτους δημοσιεύονται και οι προκηρύξεις των επτά πρώτων θέσεων Δ.Ε.Π. πέντε ακόμη νέων Π.Τ. και συγκεκριμένα των Π.Τ.Δ.Ε. των Παν/μίων Θεσσαλονίκης και Πατρών και των Π.Τ.Ν. των Παν/μίων Αθηνών, Ιωαννίνων και Κρήτης (Φ.Ε.Κ. 68/10-10-1985). Στις έδρες δηλαδή που ήδη είχαν λειτουργήσει, από την προηγούμενη ακαδημαϊκή χρονιά (1984-1985), αντιστρόφως αντίστοιχα Π.Τ. Συγκρίνοντας τις τελευταίες προκηρύξεις με τις προηγούμενες διαπιστώνουμε αρκετές διαφοροποιήσεις από Τμήμα σε Τμήμα. Για παράδειγμα στα Π.Τ.Δ.Ε. Θεσσαλονίκης και Πατρών δεν προκηρύσσεται θέση Δ.Ε.Π. στο γνωστικό αντικείμενο της Θεολογικής Επιστήμης, στο οποίο όμως είχε προκηρυχθεί για τα αντίστοιχα Τμήματα Αθηνών, Ιωαννίνων και Κρήτης. Επίσης, προκηρύσσονται δύο θέσεις στα Φυσικομαθηματικά, δύο στην Παιδαγωγική δύο στην Ψυχολογία και μία στη Γλώσσα, διαφορετική δηλαδή σύνθεση από αυτή των τελευταίων Τμημάτων (βλ. Πίνακες 1, 2). Ακόμη στις νέες προκηρύξεις οριοθετείται το γνωστικό αντικείμενο ενώ περιορίζεται το άνοιγμα της βαθμίδας από τέσσερις σε δύο (Α΄ και Β΄ κ.λπ.)[6]. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και με τις προκηρύξεις των Π.Τ.Ν. Κρήτης και Ιωαννίνων σε αντίθεση με το Π.Τ.Ν. Αθηνών, όπου παρατηρούμε μία πλήρη ταύτιση των προκηρυχθέντων αντικειμένων με αυτά της αρχικής προκήρυξης (βλ. Πίνακα 1, 3). Είναι άξιο προσοχής ότι οι διαφοροποιήσεις αυτές, οι οποίες ασφαλώς δεν ήταν άσχετες με το επιστημονικό δυναμικό «της αγοράς», εμπεριέχονται σε προκηρύξεις που υπογράφονται την ίδια μέρα από τον ίδιο υπουργό[7] για Τμήματα με κοινές ανάγκες και κοινούς στόχους.

5. Η ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΤΟΥ ΕΙΔΙΚΟΥ ΕΚΛΕΚΤΟΡΙΚΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ

Ένα άλλο σημείο τριβής ήταν και η απόφαση του Υπουργείου για τη συγκρότηση του ειδικού σώματος εκλεκτόρων (Ε.Σ.), το οποίο θα εξέλεγε τα πρώτα μέλη Δ.Ε.Π. των Π.Τ. Από το Π.Δ. 320/1983, άρθρο 5, παρ. 2, προβλεπόταν ότι «με απόφαση του Υπουργού Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων συγκροτούνται ειδικά σώματα εκλεκτόρων για την εκλογή των επτά πρώτων θέσεων Δ.Ε.Π. κάθε Τμήματος. Τα ειδικά σώματα εκλεκτόρων είναι χωριστά για κάθε βαθμίδα και αποτελούνται από 7 μέλη, τα οποία πρέπει να κατέχουν θέση Δ.Ε.Π. σε ελληνικά Α.Ε.Ι. ή ισοδύναμη θέση σε ομοταγές Α.Ε.Ι. του εξωτερικού, τέτοια που να τους παρέχει το δικαίωμα συμμετοχής στα σώματα εκλεκτόρων των ελληνικών Α.Ε.Ι. για εκλογή μέλους της αντίστοιχης βαθμίδας». Με την ίδια απόφαση «ρυθμίζονται οι διαδικαστικές και τεχνικές λεπτομέρειες των σωμάτων αυτών». Πρέπει να αναφέρω ότι, παρά την προσπάθειά μου στο ΥΠ.Ε.Π.Θ., δεν μπόρεσα να εντοπίσω την προαναφερθείσα απόφαση. Από τα σχετικά πρακτικά εκλογής προκύπτει ότι τόσο το 1984 όσο και το 1986 λειτούργησε ένα Ε.Σ.[8], από μέλη Δ.Ε.Π. της βαθμίδας του Καθηγητή, για όλα τα Τμήματα, για όλα τα γνωστικά αντικείμενα και όλες τις βαθμίδες, παρά την διαφορετική πρόβλεψη του Π.Δ. 320/1983. Μια μικρή διαφοροποίηση, ενός μόνον εκλέκτορα, παρατηρούμε στη σύνθεση του Ε.Σ., το οποίο συγκροτήθηκε το 1984 και διενήργησε την εκλογή για πλήρωση των πρώτων θέσεων Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας καθώς και την άγονη εκλογή των θέσεων Δ.Ε.Π. των ειδικοτήτων των πέντε πρώτων Π.Τ. (Πίνακες 1, 2, 3) . Συγκεκριμένα η σύνθεση του Ε.Σ. ήταν η ακόλουθη:

1. Σακελλαρίδης Παύλος[9], καθηγητής Γενικής Πειραματικής Χημείας του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου, Πρόεδρος

2. Κοσμόπουλος Αλέξανδρος, Καθηγητής Παιδαγωγικής του Μαθηματικού Τμήματος του Πανεπιστημίου Πατρών, μέλος

3. Παπαθωμόπουλος Εμμανουήλ, Καθηγητής Κλασσικής Φιλολογίας του Τμήματος Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, μέλος

4. Δανασσής-Αφεντάκης Αντώνιος, καθηγητής Παιδαγωγικής του Τμήματος Φ.Π.Ψ. της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, μέλος

5. Ματσούκας Νικόλαος, καθηγητής της Δογματικής και Συμβολικής Θεολογίας της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, μέλος

6α. Χαρίτου-Φατούρου Μαρία, καθηγήτρια Ψυχολογίας του Τμήματος Φ.Π.Ψ. της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (για τις θέσεις Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας), μέλος

6β. Γαλανής Ευστράτιος, καθηγητής Μαθηματικών Εθνικού Μετσόβειου Πολυτεχνείου (για τις θέσεις ειδικοτήτων), μέλος

7. Ηλιού Μαρία, καθηγήτρια Παιδαγωγικής του Τμήματος Φ.Π.Ψ. της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, μέλος

Παρατηρώντας τη σύνθεση του παραπάνω Ε.Σ. διαπιστώνουμε ότι, προκειμένου για την πλήρωση των θέσεων Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας, η πλειοψηφία των μελών του αποτελείται από καθηγητές των επιστημών της αγωγής που προέρχονται από Φιλοσοφικές Σχολές, ενώ προκειμένου για την πλήρωση των θέσεων των Μαθηματικών, της Γλώσσας κ.λπ. η πλειοψηφία των μελών του Ε.Σ. αποτελείται από καθηγητές των ειδικοτήτων (δύο θεωρητικών και δύο θετικών επιστημών). Οι εκλέκτορες, καταξιωμένοι επιστήμονες και πανεπιστημιακοί δάσκαλοι, προέρχονται από πέντε (5) διαφορετικά Α.Ε.Ι. της χώρας[10], κεντρικά και περιφερειακά, γεγονός που μπορεί να υποστηριχθεί ότι διασφαλίζει μια ευρύτητα και μια αντικειμενικότητα στις σχετικές κρίσεις. Επίσης η επιλογή της λειτουργίας ενός μόνον και όχι περισσότερων εκλεκτορικών σωμάτων μπορεί να αποδοθεί στη βούληση της Πολιτείας για καθιέρωση ομοιόμορφων κριτηρίων επιλογής του αρχικού πυρήνα των Π.Τ. μολονότι το έργο που είχε να επιτελέσει ήταν υπερβολικά ογκώδες.

Με την Β2.7611β/4-2-1986 απόφαση του υπουργού Παιδείας Αντώνη Τρίτση, δηλαδή οκτώ μήνες μετά την επαναπροκήρυξη από το ΥΠ.Ε.Π.Θ. των θέσεων των ειδικοτήτων των πέντε πρώτων Π.Τ., ανασυγκροτείται το Ε.Σ., ως εξής:

1. Σακελλαρίδης Παύλος, Πρόεδρος

2. Παπαθωμόπουλος Εμμανουήλ, Αντιπρόεδρος

3. Δανασσής-Αφεντάκης Αντώνιος, μέλος

4. Γαλανής Ευστράτιος, μέλος, καθηγητής Μαθηματικών Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου

5. Τσιάκαλος Γεώργιος, καθηγητής Παιδαγωγικής του Παιδαγωγικού Τμήματος Νηπιαγωγών του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, μέλος

6. Κοσμόπουλος Αλέξανδρος, μέλος και

7. Αντωνίου Νικόλαος, καθηγητής Θεωρητικής Φυσικής του Τμήματος Φυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, μέλος.

Το παραπάνω Ε.Σ. που συγκροτήθηκε για την πλήρωση των επτά πρώτων θέσεων Δ.Ε.Π. νέων Π.Τ.[11], με καθυστέρηση πέντε μηνών μετά τη σχετική προκήρυξη, διενήργησε και τις εκλογές για την πλήρωση των θέσεων των ειδικοτήτων των πέντε πρώτων Π.Τ., ένα χρόνο μάλιστα μετά την επαναπροκήρυξή τους (βλ. Πρακτικά Ε.Σ. 23/5, 20/6, 7 & 8/7/1986). Στο νέο Ε.Σ. παρατηρούμε να δίνεται περισσότερη θετική κατεύθυνση σε σχέση με το προηγούμενο, με τη συμμετοχή ενός επί πλέον μέλους από το χώρο των θετικών επιστημών και συγκεκριμένα της Φυσικής. Ως προς την πλειοψηφία των μελών του νέου Ε.Σ., παρατηρούμε τα τέσσερα από τα επτά μέλη του, να είναι πλέον από την πλευρά των ειδικοτήτων (τρία των θετικών και ένα των θεωρητικών επιστημών) και μόνον τρία μέλη να προέρχονται από τις επιστήμες της αγωγής. Το αντίθετο συνέβαινε με το προηγούμενο Ε.Σ. για την πλήρωση των θέσεων Δ.Ε.Π. της Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας.

Αξίζει να επισημανθεί ότι η καθυστέρηση μηνών στην ανασυγκρότηση του παραπάνω Ε.Σ.[12], δεν ήταν τυχαία. Η προκήρυξη και τελικά η πλήρωση των θέσεων Δ.Ε.Π. των ειδικοτήτων «από επιστήμονες που δεν διέθεταν και παιδαγωγικό πτυχίο» δημιουργούσε ένα νέο κύκλο προβληματισμού στο χώρο των παιδαγωγών, ο οποίος έφθανε μέχρι το Υπουργείο Παιδείας. Για παράδειγμα το Π.Τ.Δ.Ε. Αθηνών, με μειοψηφία ενός μέλους Δ.Ε.Π., είχε αποφασίσει να θέσει υπόψη του ΥΠ.Ε.Π.Θ. τις απόψεις του για το θέμα αυτό, σύμφωνα με τις οποίες «το επιστημονικό προσωπικό των Παιδαγωγικών Τμημάτων πρέπει να αποτελείται αποκλειστικά και μόνον από ειδικούς των επιστημών της Αγωγής» ενώ «το επιστημονικό προσωπικό των άλλων ειδικοτήτων έχει θέση στα αντίστοιχα Τμήματα και όχι στα Παιδαγωγικά Τμήματα». Ακόμη το παραπάνω Τμήμα επεσήμανε την ανάγκη «εστίασης των επιστημών της αγωγής στα Παιδαγωγικά Τμήματα Δημοτικής Εκπαίδευσης» για να μην αποτελέσουν «μία νέα έκδοση των Παιδαγωγικών Ακαδημιών ανωτάτου επιπέδου» (Πρακτικά Γ.Σ. Π.Τ.Δ.Ε. Αθηνών, 2-7-1985, σ. 11).

6. Η ΠΛΗΡΩΣΗ ΤΩΝ ΕΠΤΑ ΠΡΩΤΩΝ ΘΕΣΕΩΝ Δ.Ε.Π.

Το Ε.Σ., μετά την επανασυγκρότησή του, συνήλθε σε συνεδρία (18-4-1986) και αφού ενημερώθηκε από τον πρόεδρο για το «πολυσήμαντο και πολυδιάστατο» έργο που έπρεπε να φέρει εις πέρας, προχώρησε στη συγκρότηση των τριμελών εισηγητικών επιτροπών, κατά Τμήμα και Πανεπιστήμιο, «έτσι ώστε να υπάρχει ισοβαρής κατά το δυνατόν συμμετοχή όλων των εκλεκτόρων στις εισηγητικές επιτροπές» (άρθρο 5, παρ 6 του Π.Δ. 320/1983). Συγκροτήθηκαν συνολικά δεκαπέντε εισηγητικές επιτροπές για την πλήρωση των θέσεων Δ.Ε.Π. των ειδικοτήτων των πέντε πρώτων Π.Τ. και τριάντα πέντε για την πλήρωση των επτά θέσεων Δ.Ε.Π. των νέων Π.Τ. που αναφέρονται παραπάνω. Από τους αριθμούς αυτούς μπορεί να αντιληφθεί κανείς το δύσκολο αλλά και ογκώδες έργο που αναλάμβανε το Ε.Σ. Αξίζει να σημειωθεί ότι σε όλες τις εισηγητικές επιτροπές, πλην του αντικειμένου των Φυσικομαθηματικών, συμμετείχε τουλάχιστον ένας καθηγητής Παιδαγωγικής (Πρακτικό Ε.Σ. 18-4-1986). Η διαδικασία της κρίσης των υποψηφίων άρχισε ένα μήνα περίπου μετά τη συγκρότηση των τριμελών εισηγητικών επιτροπών (23/5/1986).

Όμως, όπως έχει αναφερθεί, είχαν ήδη εκλεγεί από το Νοέμβρη του 1984 τα πρώτα μέλη Δ.Ε.Π. των Π.Τ. στις επιστήμες της αγωγής (Πίνακας 1) με την αρχική σύνθεση του Ε.Σ. Στις εκλογές αυτές θα ήθελα να σταθώ λίγο περισσότερο γιατί ήταν οι πρώτες και αφορούσαν τον κύριο πυρήνα των Π.Τ. Από τα σχετικά πρακτικά του ειδικού Ε.Σ. (10 και 17/11/1984) προκύπτει ότι η διαδικασία που ακολουθήθηκε ήταν εν πολλοίς η προβλεπόμενη από το νόμο 1268/1982[13]. Δεν υπήρξαν γραπτές εισηγητικές εκθέσεις αλλά προφορικές εισηγήσεις και προτάσεις των εισηγητών, γεγονός που μπορεί να αποδοθεί στον υπερβολικά μεγάλο αριθμό υποψηφίων ιδιαίτερα στο γνωστικό αντικείμενο της Παιδαγωγικής (βλ. Πίνακα 1 και Πρακτικά Ε.Σ. 10/11/1984 και 8-7-1986). Ας σημειωθεί ότι πολλοί από αυτούς υπέβαλλαν υποψηφιότητα για όλες τις βαθμίδες, σε όλα τα Τμήματα, κεντρικά και περιφερειακά και σε περισσότερα από ένα αντικείμενα. Μια τυπική αλλά και ουσιαστική παράλειψη στις πρώτες αυτές εκλογές ήταν η μη παρουσίαση από τους εισηγητές του έργου όλων των υποψηφίων αλλά των επικρατέστερων από αυτούς, στους οποίους επικεντρώθηκε η προσοχή και των άλλων εκλεκτόρων. Ωστόσο αυτό διορθώθηκε στις επόμενες κρίσεις για την πλήρωση των θέσεων Δ.Ε.Π. των ειδικοτήτων καθώς και των άλλων αντικειμένων που ακολούθησαν, όπου οι εισηγητές παρουσίασαν τις σπουδές, τη δράση, το έργο όλων των υποψηφίων καθώς και ένα συμπέρασμα- πρόταση για τον καθένα χωριστά (Πρακτικά Ε.Σ. 23/5, 20/6, 7 & 8/7/1986). Ειδικότερα για τους υποψήφιους των Φυσικομαθηματικών, πέραν από την εισήγηση της επιτροπής που αποτελείτο από τους τρεις καθηγητές των θετικών επιστημών, έγινε σχετική εισήγηση και από τον καθηγητή της Παιδαγωγικής Α. Δανασσή-Αφεντάκη (Πρακτικό Ε.Σ. 23/5/1986, σ.34 επ.).

Ένα άλλο πρόβλημα στην πλήρωση των πρώτων θέσεων Δ.Ε.Π. ήταν η ευρύτητα των γνωστικών αντικειμένων στις σχετικές προκηρύξεις, η οποία είχε ως αποτέλεσμα να υπάρξουν υποψηφιότητες με πολλές εξειδικεύσεις. Ιδιαίτερα στο γνωστικό αντικείμενο της «Ψυχολογίας» υπήρξε έντονος προβληματισμός ακόμη και διάσταση απόψεων, κατά πόσο το επιστημονικό έργο των υποψηφίων «προσιδιάζει περισσότερο σ’ ένα Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης ή Νηπιαγωγών» ή αν αυτό είναι «άμεσα συνδεδεμένο με τους σκοπούς του» ή αν η «κατεύθυνση» που έχει ειδικευτεί και εργασθεί ο υποψήφιος έχει κύρια ή δευτερεύουσα θέση σ’ ένα Π.Τ.» (Πρακτικό Ε.Σ. 17/11/1984 σσ.11,12, 24, 33). Επίσης υποστηρίχθηκε ότι η γενικότητα του γνωστικού αυτού αντικειμένου αποτελούσε «σοβαρή παράλειψη» της Πολιτείας, η οποία δεν διευκρίνιζε με τον τρόπο αυτό τη βούλησή της για τη «συγκεκριμένη θέση» (Πρακτικό Ε.Σ. 17/11/1984 σ. 10).

Τέλος θα ήθελα να αναφερθώ σε μερικά συγκεντρωτικά στατιστικά στοιχεία σχετικά με την πλήρωση των τριανταπέντε (35) πρώτων θέσεων Δ.Ε.Π. των πέντε (5) πρώτων Π.Τ., ενδεικτικά μιας γενικότερης εικόνας του επιστημονικού δυναμικού των Τμημάτων αυτών στο ξεκίνημά τους. Συγκεκριμένα, από τους σχετικούς Πίνακες (1, 2, 3) διαπιστώνουμε ότι από τις παραπάνω θέσεις πληρώθηκαν οι τριανταμία (31). Υπήρξαν τρεις άγονες εκλογές, μία στα «φυσικομαθηματικά» (Π.Τ.Δ.Ε. Ιωαννίνων) και δύο στην «κοινωνιολογία της αγωγής» ( Π.Τ.Ν. Θεσσαλονίκης και Πάτρας) ενώ δεν πληρώθηκε μία θέση της «αισθητικής παιδείας» (Π.Τ.Ν. Πάτρας), γιατί δεν υπήρξαν υποψηφιότητες. Από τα εκλεγέντα μέλη Δ.Ε.Π., πέντε (5) εξελέγησαν στην Α΄ βαθμίδα, επτά (7) στη Β΄, δεκατέσσερα (14) στη Γ΄ και πέντε (5) στη Δ΄ βαθμίδα. Υπάρχει δηλαδή μία κατανομή των μελών αυτών σε όλες τις βαθμίδες με τη συγκέντρωση του μεγαλύτερου αριθμού, σχεδόν του ήμισυ, στη βαθμίδα του επίκουρου καθηγητή. Επίσης, δεκαπέντε (15) μέλη Δ.Ε.Π. εξελέγησαν ομόφωνα, δεκατέσσερα (14) με την απαιτούμενη αυξημένη πλειοψηφία των 2/3 και δύο (2) με απόλυτη πλειοψηφία, ύστερα από επαναληπτική ψηφοφορία (Π.Δ. 320/1983, άρθρο 5, παρ. 8, εδάφ. δ και στ). Ακόμη, από τα νεοεκλεγέντα μέλη Δ.Ε.Π. εικοσιτέσσερα (24) ήταν άνδρες και μόνον επτά (7) γυναίκες. Τέλος, τα πέντε (5) προέρχονταν από Τμήματα Φ.Π.Ψ. Φιλοσοφικών Σχολών, υποστηρίχθηκε δε ότι η «εκλογή τους θα είναι μια εγγύηση για την εύρυθμη λειτουργία των νέων Τμημάτων και για μια πρωτοποριακή εξέλιξή τους στο χώρο της παιδαγωγικής» (Πρακτικά Ε.Σ. 10/11/1984, σσ. 6, 10, 15, 24, 48 και 17/11/1984 σσ. 2, 6, 31).

7. ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Απ’ όσα αναφέρθηκαν παραπάνω διαπιστώνουμε ότι η οργάνωση και ιδιαίτερα η πλήρωση των επτά πρώτων θέσεων Δ.Ε.Π. των πρώτων Π.Τ. συνοδεύτηκε από μία οξεία αντιπαράθεση, μεταξύ Δ.Ο.Ε. και ΥΠ.Ε.Π.Θ. αρχικά αλλά και μεταξύ παιδαγωγών και πανεπιστημιακών καθηγητών ειδικοτήτων στη συνέχεια. Η αντιπαράθεση αυτή είχε ως αποτέλεσμα την καθυστέρηση πλήρωσης των παραπάνω θέσεων και κατ΄ επέκταση την καθυστέρηση απόκτησης από τα Τμήματα αυτά της αυτοδυναμίας τους, αφού στο ξεκίνημά τους και για περισσότερο από έναν ολόκληρο χρόνο λειτούργησαν, τόσο σε επίπεδο διοίκησης όσο και διδασκαλίας με μέλη Δ.Ε.Π. συγγενών πανεπιστημιακών Τμημάτων. Ειδικότερα για τη σύνθεση των πρώτων θέσεων Δ.Ε.Π., η οποία συσχετίστηκε με μια σειρά θεμάτων ζωτικής σημασίας για τη λειτουργία των Π.Τ., όπως αυτό της επιστημονικής ταυτότητάς τους, της ανάπτυξής τους σε Παιδαγωγικές Σχολές[14] και της γενικότερης οργάνωσης του προγράμματος σπουδών, είχαν διαμορφωθεί δύο διαφορετικές απόψεις.

Η μία άποψη (παιδαγωγοί, αρχικές θέσεις Δ.Ο.Ε.,) υποστήριζε ότι το Δ.Ε.Π. των Π.Τ. θα πρέπει να προέρχεται αποκλειστικά και μόνον από τις επιστήμες της αγωγής (Παιδαγωγική, Ψυχολογία, Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης). Το επιστημονικό προσωπικό των άλλων ειδικοτήτων, Μαθηματικά, Φυσική, Ελληνικά κλ.π. έχει θέση στα αντίστοιχα Τμήματα και όχι στα Παιδαγωγικά. Οι υποστηρικτές της άποψης αυτής αντλούσαν τα επιχειρήματά τους από τη γενική διάταξη του άρθρου 6, παρ. 2 του Ν. 1268/1982 σύμφωνα με την οποία «το Τμήμα αποτελεί τη βασική λειτουργική ακαδημαϊκή μονάδα και καλύπτει το γνωστικό αντικείμενο μιας επιστήμης» που στην περίπτωση των Π.Τ. είναι οι επιστήμες της αγωγής. Επίσης από το Π.Δ. 320/1983 που προέβλεπε ως αποστολή των Π.Τ. «την καλλιέργεια και την προαγωγή των Παιδαγωγικών Επιστημών».

Η άλλη άποψη υποστήριζε ότι στο Δ.Ε.Π. των Π.Τ. πρέπει να ανήκουν και επιστήμονες άλλων ειδικοτήτων, φιλόλογοι, μαθηματικοί κ.λπ. Οι υποστηρικτές της δεύτερης άποψης (ΥΠ.Ε.Π.Θ., Πανεπιστημιακοί καθηγητές ειδικοτήτων) αντλούσαν κι αυτοί τα επιχειρήματά τους από το Π.Δ. 320/1983 που προέβλεπε επίσης ως αποστολή των Π.Τ. την παροχή στους πτυχιούχους τους των απαραίτητων εφοδίων «που θα εξασφαλίζουν την άρτια κατάρτισή τους για την επιστημονική και επαγγελματική τους σταδιοδρομία». Επομένως την άρτια κατάρτισή τους στα μαθηματικά, τη γλώσσα, την αισθητική παιδεία κ.λπ. για να μπορέσουν να διδάξουν στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση. Την αναγκαιότητα των γνώσεων αυτών αναγνώριζαν και οι υποστηρικτές της πρώτης άποψης. Έτσι αυτόματα έμπαινε ένα άλλο κυρίαρχο θέμα, το από πού θα παίρνουν τις εξειδικευμένες αυτές γνώσεις οι φοιτητές των Π.Τ. Και εδώ οι απόψεις- αντιλήψεις ήταν δύο.

Η άποψη των παιδαγωγών, άλλοτε σαφής και άλλοτε υπονοούμενη, υποστήριζε ότι τα μαθήματα των ειδικοτήτων, πρέπει να παίρνουν οι μελλοντικοί δάσκαλοι από μέλη Δ.Ε.Π. άλλων αντίστοιχων πανεπιστημιακών Τμημάτων, «μετά από συνεννόηση», είτε μέσα στα Τμήματα αυτά, τα οποία θα μπορούσαν για να αντεπεξέλθουν στις επί πλέον ανάγκες να αυξήσουν το προσωπικό τους, είτε μέσα στα ίδια τα Παιδαγωγικά Τμήματα με ανάθεση διδασκαλίας. Η άλλη άποψη υποστήριζε ότι τα μαθήματα των ειδικοτήτων πρέπει να προσφέρονται μέσα στα Π.Τ. από μέλη Δ.Ε.Π. αντίστοιχης ειδικότητας (μαθηματικούς, φιλόλογους κ.λπ.) των ίδιων των Π.Τ. Επισήμαναν μάλιστα ότι η συμμετοχή των τελευταίων στη Γενική Συνέλευση, η οποία σύμφωνα με το Ν.1268/1982 καταρτίζει το πρόγραμμα σπουδών, θα συνέβαλλε στην καλύτερη λειτουργία των Π.Τ., αφού θα είχαν άμεση γνώση των αναγκών και προβλημάτων τους αλλά και τη δυνατότητα συνεργασίας με τα λοιπά μέλη Δ.Ε.Π., τα οποία εκ των πραγμάτων γνώριζαν το χώρο της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης. Ο προβληματισμός αυτός συνεχίσθηκε και μετά την έναρξη λειτουργίας των Π.Τ.[15] ενώ το θέμα απασχόλησε σχεδόν μια δεκαετία μετά και τους προέδρους των Π.Τ.Δ.Ε. σε σχετικό Συμπόσιο στην Αλεξανδρούπολη (Παπάζογλου-Δαβάζογλου 1994, σ. 241).

Ωστόσο με την εξέλιξη που πήραν τα πράγματα σήμερα δημιουργείται εύλογα το ερώτημα κατά πόσο η διατμηματική διάρθρωση του προγράμματος σπουδών στα μαθήματα των ειδικοτήτων, πέραν από τις αντικειμενικές δυσκολίες, από την έλλειψη αντίστοιχων Τμημάτων στην έδρα ορισμένων Π.Τ., θα αποτελούσε μια λειτουργική και επιστημονικά αποδεκτή λύση ή θα ενίσχυε την τάση αντιμετώπισής τους ως «φτωχών συγγενών» (Δαμανάκης 1994, σ.74, Καλτσούνη-Νόβα, σ. 113). Μια μικρή εμπειρία υπάρχει ήδη από τον πρώτο χρόνο λειτουργίας των Π.Τ., όπου παρά τη σημαντική στήριξή τους από συγγενή πανεπιστημιακά Τμήματα (Π.Τ.Δ.Ε. Αθηνών 2004, σσ. 15, 233) δεν έλειψαν η «ταυτόχρονη διεξαγωγή μαθημάτων» (Ομάδα Φοιτητών 1985 σ. 91), οι συνδιδασκαλίες και το φαινόμενο της πρακτικής της «διδασκαλίας μαθημάτων σε 15νθήμερη βάση και των ιπτάμενων καθηγητών» (βλ. σχετικό υπόμνημα Π.Τ.Δ.Ε. Κρήτης στα Πρακτικά Ε.Σ. 23/5/1986, σ. 2).

Τέλος, ως προς την «ποσοστιαία αναλογία» των γνωστικών αντικειμένων, η οποία αποτέλεσε την αχίλλειο πτέρνα στην οργάνωση του προγράμματος σπουδών, πιστεύω ότι η ενδεικτική λύση που πρότεινε η Ομάδα Εργασίας του καθηγητή Ξωχέλλη το 1983 βοήθησε σημαντικά τα πράγματα (Σκούρα 2004, σ. 222, 227, 243). Η αποδοχή και η διατήρηση ή μη της αναλογίας αυτής καθώς και του παιδαγωγικού χαρακτήρα του Τμήματος (Πρακτικά Π.Τ.Δ.Ε. Αθηνών 3/7/1995, σσ. 4-5), αποτελούσε και αποτελεί ευθύνη των ίδιων των Π.Τ., τα οποία είχαν και έχουν τη δυνατότητα, ως αυτόνομα Τμήματα, να χαράξουν τη δική τους διδακτική και ερευνητική πολιτική, στην οποία βεβαίως συμβάλλουν κατά πολύ και οι ενδοτμηματικές και ενδοπανεπιστημιακές συνθήκες. Άλλωστε σύμφωνα με την επισήμανση του πρώην Πρύτανη του Πανεπιστημίου Αθηνών καθηγητή Γ. Μπαμπινιώτη «η δημιουργία των αυριανών δασκάλων και στελεχών της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης, που αποτελεί τη βάση ολόκληρου του οικοδομήματος της Παιδείας μας πρέπει να έχει ξεχωριστή θέση στη μέριμνα του Πανεπιστημίου και στην υποχρέωσή του να δώσει στην ελληνική κοινωνία κατάλληλα καταρτισμένους Εκπαιδευτικούς» (Π.Τ.Δ.Ε. Αθηνών 2004, σ. 9).

ΠΙΝΑΚΑΣ 1

Πλήρωση των πρώτων θέσεων Δ.Ε.Π. Επιστημών της Αγωγής στα πέντε πρώτα Παιδαγωγικά Τμήματα *

Προκήρυξη: Φ.Ε.Κ. 32/24-5-1984, τεύχος Παράρτημα

Βαθμίδα: Ανοιχτή (Α΄, Β΄, Γ, Δ΄)

Ακριβές Γνωστικό Αντικείμενο: Α. Παιδαγωγική ( συγκριτική παιδαγωγική, ειδική αγωγή, βασικές αρχές παιδαγωγικής, διδακτική μεθοδολογία, ψυχολογία της εκπαίδευσης ) και

Β. Ψυχολογία

Εκλογή: 10-11-1984 και 17-11-1984, αντίστοιχα

Α. Παιδαγωγική (από τρεις θέσεις σε κάθε Τμήμα)

Α.Ε.Ι.	ΤΜΗΜΑ	ΑΡΙΘΜΟΣ ΥΠΟΨΗΦΙΩΝ ** ανά βαθμίδα Α΄, Β΄, Γ΄, Δ΄	ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΕΚΛΟΓΗΣ βαθμίδα, ψήφοι, φύλο	ΠΑΡΑΤΗ ΡΗΣΕΙΣ
Αθηνών	Π.Τ.Δ.Ε.	25 33 37 -	Β΄ (1^η θέση) 6/7 Θ Γ΄ (2^η «») 7/7 Α Γ΄ (3^η «») 7/7 Α	Άκαρπη ψηφοφορία Α΄ βαθμίδα
Θεσ/κης	Π.Τ.Ν.	32 37 33 -	Α΄ (1^η ^«») 7/7 Α Α΄ (2^η ^«») 6/7 Α Γ΄ (3^η ^«» ) 6/7 Α	------
Πάτρας	Π.Τ.Ν.	25 34 33 23	Γ΄ (1^η «») 7/7 Α Γ΄ (2^η ^«») 5/7 Α Δ΄ (3^η «») 7/7 Θ	«»
Ιωαν/νων	Π.Τ.Δ.Ε.	28 33 28 17	Β΄ (1^η «») 5/7 Α Γ΄ (2^η ^«») 7/7 Α Δ΄ (3^η «») 7/7 Α	Ουδείς προτείνεται Α΄ βαθμίδα
Κρήτης	Π.Τ.Δ.Ε.	18 23 19 15	Β΄ (1^η ^«») 5/7 Α Γ΄ (2^η «») 7/7 Α Γ΄ (3^η ^«») 7/7 Α	«»

Β. Ψυχολογία (από μία θέση σε κάθε Τμήμα)

Αθηνών	Π.Τ.Δ.Ε.	14 - - -	Α΄ 4/7 Θ	Επαν/πτική ψηφοφορία
Θεσ/κης	Π.Τ.Ν.	11 10 - -	Β΄ 5/7 Θ	Άκαρπη ψηφοφορία Α΄ βαθμίδα
Πάτρας	Π.Τ.Ν.	10 12 13 -	Γ΄ 7/7 Α	«»
Ιωαν/νων	Π.Τ.Δ.Ε.	11 11 11 7	Δ΄ 7/7 Θ	«»
Κρήτης	Π.Τ.Δ.Ε.	4 5 5 6	Δ΄ 4/7 Α	Επαν/πτική ψηφοφορία

* Τα στοιχεία αντλήθηκαν από τις αντίστοιχες προκηρύξεις και τα σχετικά πρακτικά εκλογής.

** Ο αριθμός των υποψηφίων είναι ο ίδιος και για τις 3 θέσεις της Παιδαγωγικής. Πολλοί από αυτούς υπέβαλλαν υποψηφιότητα σε περισσότερες από μία βαθμίδα.

ΠΙΝΑΚΑΣ 2

Πλήρωση των πρώτων θέσεων Δ.Ε.Π. ειδικοτήτων στα τρία πρώτα Παιδαγωγικά Τμήματα Δημοτικής Εκπαίδευσης*

Προκήρυξη: Φ.Ε.Κ. 32/24-5-1984 και 39/29-5-1985, τεύχος Παράρτημα

Ακριβές γνωστικό αντικείμενο: Α. Φυσικομαθηματικά, Β. Θεολογική Επιστήμη,

Γ. Ελληνική Φιλολογία (από μία θέση σε κάθε αντικείμενο και σε κάθε Τμήμα)

Βαθμίδα: Ανοιχτή (Α΄, Β΄, Γ, Δ΄)

Εκλογή: 9-3-1985 ( άγονη), 23 -5-1986 και 20-6-1986

Α. Φυσικομαθηματικά (από μία θέση σε κάθε Τμήμα)

Π.Τ.Δ.Ε.	ΕΤΟΣ εκλογής	ΑΡΙΘΜΟΣ ΥΠΟΨΗΦΙΩΝ ανά βαθ/δα & σύνολο Α΄, Β΄, Γ΄, Δ΄ Σ* *	ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΕΚΛΟΓΗΣ βαθ/δα ψήφοι φύλο	ΠΑΡΑΤΗ ΡΗ ΣΕΙΣ
Αθηνών	1985 1986	7 12 6 4 13 6 7 2 2 8	΄Αγονη Β΄ 6/7 Α	1986:Άκαρπη ψηφοφορία Α΄ βαθμίδα
Ιωαν/νων	1985 1986	4 6 2 2 6 1 2 1 1 3	΄Αγονη ΄Αγονη
Κρήτης	1985 1986	7 7 4 3 10 3 3 3 1 7	Άγονη Β΄ 7/7 Α	1986:Ουδείς προτείνεται Α΄ βαθμίδα

Β. Θεολογική Επιστήμη (από μία θέση σε κάθε Τμήμα)

Αθηνών	1985 1986	4 5 2 1 7 4 5 5 3 6	Άγονη Γ΄ 6/7 Α	1986: Ουδείς προτείνεται για Α΄ & Β΄ βαθμίδα
Ιωαν/νων	1985 1986	1 1 - - 1 4 4 4 - 4	Άγονη Γ΄ 7/7 Α	«»
Κρήτης	1985 1986	2 2 4 4 4 2 2 3 1 3	Άγονη Γ΄ 5/7 Α	«»

Γ. Ελληνική Φιλολογία (από μία θέση σε κάθε Τμήμα)

Αθηνών	1985 1986	8 10 7 3 13 5 8 8 3 12	Άγονη Α΄ 5/7* Θ	* 1 απών
Ιωαν/νων	1985 1986	3 3 3 2 3 4 4 4 3 7	Άγονη Δ΄ 6/7 * Α	* 1 απών
Κρήτης	1985 1986	1 1 2 3 4 3 4 5 2 6	Άγονη Γ΄ 5/7 * Α	* 1 απών

* Τα στοιχεία αντλήθηκαν από τις αντίστοιχες προκηρύξεις και τα σχετικά πρακτικά εκλογής.

**Το σύνολο δεν συμπίπτει με το άθροισμα των υποψηφίων των επί μέρους βαθμίδων επειδή πολλοί από αυτούς υπέβαλαν υποψηφιότητα σε περισσότερες από μία βαθμίδα.

ΠΙΝΑΚΑΣ 3

Πλήρωση των πρώτων θέσεων Δ.Ε.Π. ειδικοτήτων στα δύο πρώτα Παιδαγωγικά Τμήματα Νηπιαγωγών*

Προκήρυξη: Φ.Ε.Κ. 32/24-5-1984, τεύχος Παράρτημα

Φ.Ε.Κ. 39/29-5-1985, τεύχος Παράρτημα

Ακριβές γνωστικό αντικείμενο: Α. Κοινωνιολογία Αγωγής Β. Αισθητική Παιδεία

Γ. Θεωρητικές Επιστήμες (παιδική λογοτεχνία, ιστορία, θεολογική σκέψη)

Βαθμίδα: Ανοιχτή (Α΄, Β΄, Γ, Δ΄)

Εκλογή: 9-3-1985 ( άγονη), 20 -6-1986 και 7-7-1986

Α. Κοινωνιολογία Αγωγής (από μία θέση σε κάθε Τμήμα)

Π.Τ.Ν.	ΕΤΟΣ εκλογής	ΑΡΙΘΜΟΣ ΥΠΟΨΗΦΙΩΝ ανά βαθ/δα & σύνολο Α΄, Β΄, Γ΄, Δ΄ Σ**	ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΕΚΛΟΓΗΣ βαθ/δα,ψήφοι,φύλο	ΠΑΡΑΤΗ ΡΗΣΕΙΣ
Θεσ/κης	1985 1986	4 7 8 7 12 2 4 5 3 7	Άγονη Άγονη
Πάτρας	1985 1986	1 5 5 - 8 2 5 4 3 6	Άγονη Άγονη

Β. Αισθητική Παιδεία (από μία θέση σε κάθε Τμήμα)

Θεσ/κης	1985 1986	δεν αναφέρεται 1 1 1 - - 1	Άγονη Β΄ 6/7 Θ	Α΄βαθμίδα άκαρπη ψηφοφορία
Πάτρας	1985 1986	δεν αναφέρεται 2 Ουδείς υποψήφιος	Άγονη Ουδείς υποψήφιος

Γ. Θεωρητικές Επιστήμες (παιδική λογοτεχνία, ιστορία, θεολογική σκέψη)

(από μία θέση σε κάθε Τμήμα)

Θεσ/κης	1985 1986	2 2 - 1 3 5 5 6 2 7	Άγονη Α΄ 7/7 Α
Πάτρας	1985 1986	1 3 2 1 3 5 8 8 3 10	Άγονη Γ΄ 7/7 Α	Ουδείς προτείνεται Για Α΄ και Β΄ βαθμίδα

* Τα στοιχεία αντλήθηκαν από τις αντίστοιχες προκηρύξεις και τα σχετικά πρακτικά εκλογής.

**Το σύνολο δεν συμπίπτει με το άθροισμα των υποψηφίων των επί μέρους βαθμίδων επειδή πολλοί από αυτούς υπέβαλλαν υποψηφιότητα σε περισσότερες από μία βαθμίδα.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - ΠΗΓΕΣ

Ανδρέου, Απ. (1987) «Παιδαγωγικά Τμήματα: στασιμότητα και εκκρεμότητες (η επανάσταση της Φλώρινας, Μυτιλήνης…)», περ. ΚΑΠΑ, τ. 6, 3/4/1987.

Αντωνίου, Χ. (2002) Η Εκπαίδευση των Ελλήνων Δασκάλων (1828-2002), εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα.

Γέρου, Θ. (1985) Βαθιές Τομές στην Εκπαίδευση (1981-1985), Αθήνα.

Δαμανάκης, Μ. (1985) «ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΑ ΤΜΗΜΑΤΑ. Πρόγραμμα Σπουδών και Οργάνωση», περ. Σύγχρονη Εκπαίδευση, τ. 24, σσ. 89-95.

__ (1994) «Η ταυτότητα των Παιδαγωγικών των Τμημάτων», στο: Παπάζογλου Γ.Κ.Δαβάζογλου ΑΓΓ. Μ. (επιμ.), (1994), Παιδαγωγικά Τμήματα Δημοτικής Εκπαίδευσης. Παρόν και Μέλλον, Αθήνα, Gutenberg, σσ.72-81.

Δ.Ο.Ε. (1983) Διδασκαλικό Βήμα, 944/ Νοέμβρης, σσ. 1 και 14-15.

__ (1984 α) Διδασκαλικό Βήμα, 947 / Γενάρης 1984, σσ. 8-9.

__ (1984 β) Διδασκαλικό Βήμα, 949 / Μάρτης 1984, σσ. 1-2 και 12-13.

__ (1984 γ) Διδασκαλικό Βήμα, 950 / Απρίλιος 1984, σσ. 3-4 και 14.

__ (1984 δ) Διδασκαλικό Βήμα, 954 / Ιούλιος-Αύγουστος, σ. 42.

NEAVE, G. (1998) Οι Εκπαιδευτικοί, Προοπτικές για το εκπαιδευτικό επάγγελμα στην Ευρώπη, μετ. Μαρία Δεληγιάννη, Έκφραση, Εκπαιδευτική Βιβλιοθήκη, Αθήνα.

Καζαμίας, Α. (1984) «Συναίρεση, όχι αντίθεση» (1) και (2), εφ. Βήμα, 5 και 6/10/1984, σ. 11.

Καζαμίας Α. & Κασσωτάκης Μ. (1987), Teacher education in the European Community - Η εκπαίδευση του διδακτικού προσωπικού στις χώρες της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης.

Καλτσούνη-Νόβα, Χρ. (2000) «Η εκπαίδευση στο νέο οικονομικο-κοινωνικό περιβάλλον και το μέλλον των Πανεπιστημιακών Παιδαγωγικών Τμημάτων», περ. Σύγχρονη Εκπαίδευση, τ. 112 σσ. 109-115.

Κασσωτάκης, Μ. (1984) «Η πανεπιστημιακή παιδεία δασκάλων-νηπιαγωγών, εφ. Ελευθεροτυπία 3/2.

Κοσμόπουλος, Αλ. (1984α) «Παιδαγωγικά Τμήματα και σπουδές», εφ. Βήμα, 25/7/1984, σ.11.

__ (1984β) Διδασκαλικό Βήμα, 956 / Οκτώβρης σσ.22 -23.

Κρεμμυδάς, Β. (1984) «Παιδαγωγικά Τμήματα και σπουδές», εφ. Βήμα,1/7/1984, σ.11.

__ (1984) «Παιδαγωγικός βιασμός των σπουδών», εφ. Βήμα, 4/8/1984, σ.11.

__ (1984) «Οι γνώσεις και τα αυτονόητα» (1) και (2), εφ. Βήμα, 16 & 17/10/1984, σ.11.

Μπουζάκης, Σ. (1987) «Παιδαγωγικά Τμήματα, τρία χρόνια μετά», Συνάντηση, Απρ.-Ιούν., σσ. 33-42.

__ (1993) «Η επιστημονική και επαγγελματική ταυτότητα των πτυχιούχων των Παιδαγωγικών Τμημάτων Δημοτικής Εκπαίδευσης και της Παιδαγωγικής Ακαδημίας Κύπρου. Μια εμπειρική συγκριτική προσέγγιση», Παιδαγωγική Επιθεώρηση, τ. 18, σσ. 127-162.

Ξωχέλλης, Π. (1984) «Παιδαγωγικά Τμήματα και σπουδές», εφ. Βήμα, 15/7/1984, σ. 13.

ΟΜΑΔΑ ΦΟΙΤΗΤΏΝ Π.Τ.Δ.Ε. Πανεπιστημίου Αθηνών (1985) «Για να αρχίσει η συζήτηση γύρω από τα Παιδαγωγικά Τμήματα», περ. Σύγχρονη Εκπαίδευση, τ. 23, σ. 91.

Παπακωνσταντίνου, Π. (1988) Παρέμβαση στο 2ο Πανελλήνιο Εκπαιδευτικό Συνέδριο, Δ.Ο.Ε. –Π.Ο.Ε.Δ.., Εννιάχρονη υποχρεωτική εκπαίδευση, 2-4 Απριλίου, εκδ. Επιστημονικό Βήμα του δασκάλου 1989.

Παπαχρήστος, Μ. (1984) «Οι δάσκαλοι, τα σχολεία και οι μαθητές», εφ. Βήμα, 13/7/1984, σσ. 10-11.

Πρακτικά ειδικού Εκλεκτορικού Σώματος 10/11/1984, 17/11/1984, 19/3/1985, 18/4/1986, 23/5/1986, 20/6/1986, 7/7/1986 & 8/7/1986.

Πρακτικά Γενικής Συνέλευσης Π.Τ.Δ.Ε. Αθηνών, 2/7/1985, 8/11/1985 και 18/12/1985.

Προεδρικό Διάταγμα 320/1983, «Οργάνωση και λειτουργία των Παιδαγωγικών Τμημάτων των Ανωτάτων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων» (Φ.Ε.Κ. 116/7-9-1983, τ. Α΄).

Προκηρύξεις θέσεων Δ.Ε.Π., Π.Τ.Δ.Ε. και Π.Τ.Ν. (Φ.Ε.Κ. 32/24-5-1984, 9/4-2-1985, 39/29-5-1985, 68/10-10-1985, τ. Παράρτημα).

Π.Τ.Δ.Ε. Αθηνών (2004) Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης. Είκοσι χρόνια Δημιουργίας και Προσφοράς (1984-2004), εκδ. Π.Τ.Δ.Ε. Πανεπιστημίου Αθηνών.

Σκούρα, Λ. (2001) Εκπαιδευτική Πολιτική στην κατάρτιση των δασκάλων κατά τον 20^ο αιώνα (Φιλοσοφία-Θεσμοί), Ε.Κ.Π.Α., Αθήνα.

__ (2004) «Η εξέλιξη του προγράμματος σπουδών στο Π.Τ.Δ.Ε. του Πανεπιστημίου Αθηνών», Πρακτικά Συνεδρίου Π.Τ.Δ.Ε. Αθηνών 4 & 5/6/2004, σσ. 221-255.

Σταμέλος, Γ. (1999) Τα Πανεπιστημιακά Παιδαγωγικά Τμήματα, Καταβολές-Παρούσα Κατάσταση-Προοπτικές, Gutenberg, Αθήνα 1999.

Τσαρδάκης, Δ. (2002) «Από τον Όργουελ στα Παιδαγωγικά Τμήματα», περ. Τα Εκπαιδευτικά, τ. 61-62, σσ. 225-235.

---

[1] Ας σημειωθεί ότι ο χρόνος σπουδών των εκπαιδευτικών της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης αυξήθηκε από δύο σε τρία χρόνια στο Λουξεμβούργο το 1983, στο Βέλγιο το 1984-85 και στην Πορτογαλία το 1986. Επίσης «η μεταρρύθμιση του 1986 στη Γαλλία αύξησε» το χρόνο σπουδών των παραπάνω εκπαιδευτικών «από τα τρία στα τέσσερα χρόνια» ενώ το 1989 « για πρώτη φορά η κατάρτιση των εκπαιδευτικών εντάχθηκε πλήρως στο πανεπιστήμιο» με τη δημιουργία «τμημάτων κατάρτισης εκπαιδευτικών μέσα στο γαλλικό πανεπιστήμιο (Instituts Universitaires de Formation des Maitres)». Βλ. περισσότερα: α) Neave, 1998, σσ. 90-91 β) Eurydise, 1994, L’enseignement préscolaire et primaire dans l’Union Européenne, Bruxelles, σ. 18 και γ) Καζαμία & Κασσωτάκη 1987 (σσ. Ι04, 120, 132, 210, 252, 542, 577) τις εισηγήσεις των 1) Jean Berbaum, καθηγητή του Παν/μίου της Grenoble, «Πρόσφατες εξελίξεις στον τομέα της εκπαίδευσης των δασκάλων στη Γαλλία: Προβλήματα που πηγάζουν από τη σύνδεση των Ecoles Normales (E.N.) με το Πανεπιστήμιο» 2) Cesare Scurati, καθηγητή της Παιδαγωγικής στο Καθολικό Πανεπιστήμιο του Μιλάνου «Η εκπαίδευση των δασκάλων στο Πανεπιστήμιο: H περίπτωση της Ιταλίας» 3) Inger Humle Jorgensen, εξουσιοδοτημένης επιθεωρήτριας του Υπουργείου Παιδείας της Δανίας « Η εκπαίδευση των δασκάλων στη Δανία».

[2] Οι αρχικές θέσεις της Δ.Ο.Ε. στηρίχθηκαν ακόμη: α. στις θέσεις του κλάδου μέσα από τις Γ.Σ. της οκταετίας 1975-83 β. τα πορίσματα του Αου Πανελλήνιου Εκπ/κού Συνέδριου της, που είχε γίνει το Μάη του 1983, αφού είχαν προηγηθεί 11 προσυνέδρια γ. τα πορίσματα διάφορων παιδαγωγικών συνεδρίων που είχαν πρόσφατα διεξαχθεί, όπως της Παιδαγωγικής Εταιρείας, του Πανεπιστημίου και της Ορθόδοξης Ακαδημίας Κρήτης και δ. τις απόψεις που διατύπωσαν προς την ίδια τη Δ.Ο.Ε. παιδαγωγοί επιστήμονες από όλα σχεδόν τα Πανεπιστήμια της Χώρας (Δ.Ο.Ε. 1983, σ. 1).

[3] Για το θέμα αυτό είχε αρθρογραφήσει αρκετούς μήνες πριν ο αν. καθηγητής Μ. Κασσωτάκης, ο οποίος είχε αναγνωρίσει την «ανάγκη επιστημονικής κατάρτισης των εκπαιδευτικών σε ειδικές περιοχές γνώσεων που θα αποτελέσουν μερικές μάλιστα από αυτές και αντικείμενο διδασκαλίας» ενώ είχε εκφράσει την άποψη «ότι ο εκπαιδευτικός πρέπει να γνωρίζει και το πώς θα διδάξει αλλά και το τι θα διδάξει» (εφ. Ελευθεροτυπία 3/2/1984).

[4] Ο Καζαμίας, αναλύοντας στο άρθρο του τις έννοιες αυτές, μεταξύ άλλων, επισημαίνει, ότι το σημερινό σχολείο δεν στοχεύει μόνο στη μετάδοση στο μαθητή «της πνευματικής παράδοσης», στοχεύει και στο να δημιουργήσει αυτόνομους και δημοκρατικούς πολίτες και να καλλιεργήσει το ερευνητικό πνεύμα και την κριτική σκέψη. Μέσα σ’ ένα τέτοιο σχολείο, υπογραμμίζει, «είναι εύλογο πως δεν μπορεί να λειτουργήσει ένας δάσκαλος που εκπαιδεύτηκε με την ιδεολογία του «τι» και «πώς» αλλά ένας δάσκαλος δημιουργικός, ένας δάσκαλος διαλογιζόμενος, ένας δάσκαλος που έχει ζητούμενα και όχι δεδομένα».

[5] Με το ίδιο σκεπτικό άλλωστε προκηρύχθηκαν, με ανοιχτή βαθμίδα, από το Π.Τ.Δ.Ε. Αθηνών οι 3 κενές θέσεις από τις 10 που είχαν ιδρυθεί με το Π.Δ. 320/1983 χωρίς όμως να καταστεί δυνατή η προώθησή της και να αναγκασθεί το Τμήμα να προσδιορίσει στη συνέχεια τη συγκεκριμένη βαθμίδα των θέσεων αυτών (Πρακτικά Γ.Σ. Π.Τ.Δ.Ε. Αθηνών, συνεδρία 8-11-1985).

[6] Στο Π.Τ.Δ.Ε. Πατρών η προκήρυξη είναι ανοιχτή και για τις 4 βαθμίδες ενώ προκηρύσσεται μία θέση στα Φυσικομαθηματικά, μία στις Κοινωνικές Επιστήμες, στο πλαίσιο της οποίας περιλαμβάνεται και η «Θρησκειολογία», και οι υπόλοιπες πέντε θέσεις προκηρύσσονται στα ίδια γνωστικά αντικείμενα με αρκετές όμως διαφοροποιήσεις στις επί μέρους «κατευθύνσεις».

[7] Ας σημειωθεί ότι τις νέες προκηρύξεις υπογράφει ο ίδιος ο υπουργός Παιδείας Απ. Κακλαμάνης ενώ τις προηγούμενες υπέγραφε, όπως ήδη έχει αναφερθεί, ο υφυπουργός Στ. Παπαθεμελής.

[8] Ωστόσο στα πρακτικά εκλογής δεν αναφέρεται καν η υπουργική απόφαση ή έστω ο χρόνος συγκρότησης του Ε.Σ., τα αναπληρωματικά μέλη, το γνωστικό αντικείμενο ή το Α.Ε.Ι. προέλευσης των μελών του και μια σειρά από άλλα στοιχεία, για την ανεύρεση των οποίων χρειάστηκε ιδιαίτερα μεγάλη προσπάθεια.

[9] Ο Σακελλαρίδης ήταν πτυχιούχος της Χημείας της Φυσικομαθηματικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών και διδάκτορας Φυσικών και Μαθηματικών Επιστημών της ίδιας Σχολής καθώς και του Πανεπιστημίου των Παρισίων. Διετέλεσε Αντιπρύτανης και Πρύτανης του Ε.Μ.Π., πρόεδρος του Κ.Ε.Μ.Ε. και πρόεδρος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, ιδιότητα την οποία κατείχε και κατά την εξεταζόμενη περίοδο.

[10] Ωστόσο, όπως προκύπτει από Πρακτικά του ειδικού Ε.Σ. (συν. 23/5/1986, σ. 2 και 8/7/1986, σσ. 1-2), το Πανεπιστήμιο Κρήτης είχε εκφράσει «παράπονο» για τη μη εκπροσώπησή του στο παραπάνω Ε.Σ. στον τότε υπουργό Παιδείας Α. Τρίτση, ο οποίος με την Β2/1730/30.6.1986 απόφασή του, όρισε ως αναπληρωματικό μέλος τον αναπληρωτή καθηγητή του Παν/μίου Κρήτης Μιχ. Κασσωτάκη αντί του Παν. Ξωχέλλη, καθηγητή του Παν/μίου Θεσσαλονίκης, τροποποιώντας προηγούμενη σχετική απόφασή του.

[11] Πρόκειται για τα Π.Τ.Δ.Ε. Θεσσαλονίκης, Πατρών και Αιγαίου καθώς και τα Π.Τ.Ν. Αθηνών, Ιωαννίνων, Κρήτης και Θράκης. Επίσης με την Β2/7611γ/30.6.1986 απόφαση του Α. Τρίτση ορίσθηκε ότι θα ισχύει το ίδιο Ε.Σ. και για την πλήρωση των πρώτων θέσεων Δ.Ε.Π. του Π.Τ.Δ.Ε. του Πανεπιστημίου Θράκης, για το οποίο φαίνεται ότι είχε ορισθεί διαφορετική σύνθεση με προηγούμενη απόφασή του, η οποία και ανακλήθηκε.

[12] Το Π.Δ. 320/1983 (άρθρο 5, παρ.5) όριζε ότι «πριν από την εκπνοή της προθεσμίας υποβολής υποψηφιοτήτων τα ειδικά σώματα εκλεκτόρων συγκροτούν τριμελείς εισηγητικές επιτροπές», το οποίο σημαίνει ότι τα προαναφερθέντα εκλεκτορικά σώματα συγκροτούνται από τον υπουργό πολύ νωρίτερα.

[13] Ο πρόεδρος ανακοινώνει τα ονόματα των υποψηφίων, ακολουθούν οι προτάσεις των εισηγητών, ανταλλαγή απόψεων μεταξύ των εκλεκτόρων και μετά την ολοκλήρωση της συζήτησης διεξάγεται ψηφοφορία, μετά από κλήρωση, πρώτα για την Α΄ βαθμίδα και εφόσον δεν προτεινόταν ή δεν κρινόταν κανείς κατάλληλος το Ε.Σ. προχωρούσε στην κρίση των υποψήφιων για τη Β΄ βαθμίδα και ούτω καθεξής.

[14]Την ίδρυση Παιδαγωγικών Σχολών στα Πανεπιστήμια με αποστολή την παιδαγωγική κατάρτιση των εκπαιδευτικών όλων των βαθμίδων, ένα θέμα που συνδέθηκε με την ίδρυση και λειτουργία των Π.Τ., είχαν προτείνει ομόφωνα τα μέλη της Παιδαγωγικής Εταιρείας Ελλάδος στις 11/12/1982, με στόχο την αυτοδύναμη ανάπτυξη των παιδαγωγικών επιστημών στη χώρα μας (βλ. περισσότερα: Παιδαγωγική Επιθεώρηση τ. 3/1985, σ. 5, Δαμανάκης 1994, σ. 76, Σκούρα 2001, σσ. 293, 298, 306).

[15] Στον πρώτο οδηγό του Π.Τ.Δ.Ε. Αθηνών, που εγκρίθηκε, κατά πλειοψηφία, από τη Γ.Σ. το Δεκέμβρη του 1985, κατά την περίοδο δηλαδή που είχαν επαναπροκηρυχθεί οι θέσεις των ειδικοτήτων, αλλά εκκρεμούσε η πλήρωσή τους, διαβάζουμε: « η κατάρτιση στα γνωστικά αντικείμενα άλλων Τμημάτων παρέχεται μέσα από το πρόγραμμα σπουδών των Τμημάτων αυτών, στα πλαίσια διατμηματικής ή διασχολικής συνεργασίας ανάμεσα στο ΠΤΔΕ και στα Τμήματα τα οποία «θεραπεύουν» τις αντίστοιχες επιστήμες». Σχεδόν δέκα χρόνια μετά το Π.Τ.Δ.Ε. Ιωαννίνων «υλοποιεί σε μεγάλο βαθμό ένα διατμηματικό πρόγραμμα σπουδών», το οποίο «οφείλεται κυρίως στις καλές σχέσεις του Τμήματος με τ’ άλλα Τμήματα του ιδρύματος» (Δαμανάκης 1994, σ. 74).