Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

Από την ίδρυση του πρώτου ελληνικού πανεπιστημίου το 1836/7 μέχρι τον οργανισμό του 1932:

Θεσμοί, αντιλήψεις

Σήφης ΜΠΟΥΖΑΚΗΣ

Καθηγητής Ιστορίας Εκπαίδευσης Παν/μίου Πατρών

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Στην παρούσα ανακοίνωση το ενδιαφέρον μας εστιάζεται στις απαρχές της ελληνικής πανεπιστημιακής εκπαίδευσης. Εξετάζεται η περίοδος από την ίδρυση του πρώτου ελληνικού πανεπιστημίου το 1836/37 μέχρι τον Οργανισμό του 1932. Το βασικό ερώτημα που επιχειρείται να απαντηθεί είναι ποιο πανεπιστήμιο διαμορφώθηκε στην Ελλάδα κατά την παραπάνω περίοδο, ποιος ήταν ο προσανατολισμός του, ποια ακαδημαϊκή γνώση θεωρούνταν κάθε φορά σημαντική και γιατί: Στα ερωτήματα αυτά επιχειρούμε να απαντήσουμε με τη βοήθεια της ιστορικής – ερμηνευτικής μεθόδου, της μεθόδου ανάλυσης περιεχομένων και της ιστορικοσυγκριτικής ανάλυσης. Τα ιστορικά τεκμήρια στα οποία θα στηριχθούμε προέρχονται από τα σχετικά πανεπιστημιακά νομοσχέδια, τους πανεπιστημιακούς νόμους, τα πρακτικά Βουλής και Γερουσίας.

ABSTRACT

In this paper we focus our interest on the beginning of Higher Education in Greece. We examine the period from the establishment of the Greek University in 1836/37 up to the Constitution of 1932. The main questions to be answered are the following: which university was established in the above period in Greece, what was its orientation, what academic knowledge was considered to be significant and why?

We try to answer to these questions by means of the historical/hermeneutic method and the method of the content analysis as well as the historical-comparative analysis.

The historical documents we use are the relevant university drafts, the university laws, the proceedings of the Parliament and the Senate.

ΣΚΟΠΟΘΕΣΙΑ – ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ

Στη σύντομη εισαγωγική μου ομιλία επέλεξα να σας απασχολήσω με μια αρκετά μακρά περίοδο με σαφή όμως τα χρονικά άκρα της: αφετηρία η ίδρυση του πρώτου πανεπιστημίου του ελληνικού κράτους , το 1836/37 (Δημαράς: 1974), και τέλος η υπερψήφιση του οργανισμού για το πανεπιστήμιο Αθηνών (Ν5343/32), του νόμου «Μαθουσάλα» για την πανεπιστημιακή μας εκπαίδευση (Παπαδάκης: 2004, Μπουζάκης: 2006). Επειδή πρόκειται για μια μακρά χρονική περίοδο θα επιχειρήσω να αναδείξω δύο μόνο παραμέτρους αυτής της περιόδου του ενός αιώνα: Το θεσμικό πλαίσιο και τις αντιλήψεις που κάθε φορά ήταν κυρίαρχες για το ρόλο, την αποστολή του πανεπιστημίου. Θα επιχειρήσουμε δηλαδή να απαντήσουμε στο ερώτημα: ποιο πανεπιστήμιο διαμορφωνόταν σε κάθε εποχή, ποια ακαδημαϊκή γνώση θεωρούνταν σημαντική και γιατί. Θα ανιχνεύσουμε, δηλαδή, τους παράγοντες, κοινωνικοπολιτικούς, ιδεολογικούς και πολιτιστικούς που διαμόρφωσαν τη φυσιογνωμία, την ταυτότητα του 1^ου ελληνικού Πανεπιστημίου. Ιστορικό μας υλικό αποτελούν οι εισηγητικές εκθέσεις των πανεπιστημιακών νομοσχεδίων, τα ίδια τα νομοσχέδια, οι νόμοι, τα πρακτικά Βουλής και Γερουσίας

ΜΕΘΟΔΟΣ: Η μέθοδος που θα ακολουθήσουμε είναι η ιστορική – ερμηνευτική (Gudjons: 1994, Πυργιωτάκης - Παπαδάκης: 2003) και την ανάλυση περιεχομένων (Berelson: 1952, Κυριαζή: 2002) και την ιστορική – συγκριτική ανάλυση (Καζαμίας: 2002/03). Με την πρώτη θα επιχειρήσουμε τηρώντας τους κανόνες της ερμηνευτικής μεθόδου (ιστορικότητα των φαινομένων, διαλεκτική σχέση μέρους με όλου, ερμηνευτικός κύκλος του Heideger) να κατανοήσουμε την πορεία θεσμοθέτησης και εξέλιξης της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης προσεγγίζοντας τα εκπαιδευτικά φαινόμενα σε συσχέτιση με το συγκείμενό τους (πολιτικό, κοινωνικοοικονομικό και πολιτισμικό). Με τη μέθοδο ανάλυσης περιεχομένων θα ανιχνεύσουμε στα θεσμικά κείμενα (νομοσχέδια, νόμοι, εισηγητικές εκθέσεις, ομιλίες) τις κυρίαρχες αντιλήψεις για το ρόλο που κάθε φορά προσδιδόταν στο ελληνικό πανεπιστήμιο. Τέλος, με την ιστορική – συγκριτική ανάλυση θα επιχειρήσουμε να αναδείξουμε και να ερμηνεύσουμε τις πιθανές διαφοροποιήσεις στις περί πανεπιστημίου αντιλήψεις από περίοδο σε περίοδο.

ΘΕΣΜΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ

Αν θα επιχειρούσα χρονικές τομές στη θεσμική εξέλιξη της πανεπιστημιακής μας εκπαίδευσης από το 1836 μέχρι σήμερα με κριτήριο τη συνέχεια ή την ασυνέχεια, τις αναστολές ή ανατροπές, τα κοινά χαρακτηριστικά κάθε περιόδου, θα κατέληγα στις εξής περιόδους:

1η ΠΕΡΙΟΔΟΣ (1837 – 1894):

Από την ίδρυση και λειτουργία του αθηναϊκού πανεπιστημίου (1836/37) μέχρι τα νομοσχέδια του Δ. Καλλιφρονά (1894).

2η ΠΕΡΙΟΔΟΣ (1894 – 1911):

Από τα νομοσχέδια Καλιφρονά μέχρι τον Οργανισμό του 1911. Βομβαρδισμός πανεπιστημιακών νομοσχεδίων (Καλιφρονάς, Στάης, Ευταξίας, Στεφανόπουλος, Ζαïμης, Παναγιωτόπουλος, Αλεξανδρής).

3η ΠΕΡΙΟΔΟΣ (1911 – 1932):

Από τον Οργανισμό του 1911 μέχρι τον Οργανισμό του 1932 Περίοδος των τριών οργανισμών (1911, 1922, 1932) και των νέων Πανεπιστημίων (Θεσσαλονίκη 1924/25, Σμύρνη 1919/22).

4η ΠΕΡΙΟΔΟΣ (1932 – 1982):

Μισός αιώνας με ένα ιδιαίτερα αναλυτικό νόμο 357 άρθρων (Ν 5343/32). Σ’ αυτή την περίοδο θα επιχειρηθεί ανεπιτυχώς η αντικατάσταση του Ν5343/32 (Πορίσματα επιτροπής 1958, νομοσχέδια Γ. Παπανδρέου 1965 – Ίδρυση Πανεπιστημίων Πατρών, Ιωαννίνων Νομοσχέδια Μητσοτάκη – Αλαμανή, Πορίσματα επιτροπής παιδείας της Χούντας 1971/73, Νομοσχέδια Ταλιαδούρου, νομοσχέδια Τσάτσου – Ευρυγένη, 1975, Νόμος 815/78.

5η ΠΕΡΙΟΔΟΣ (1982 – 2004):

Πρόκειται για την περίοδο της κυριαρχίας του Ν1268 για ένα δημοκρατικό πανεπιστήμιο και η προσπάθεια εξορθολογισμού του (Ν2083/92) μέσα από την ανακατανομή εξουσιών στο εσωτερικό του.

6η ΠΕΡΙΟΔΟΣ (2004-Σήμερα)

Η τελευταία διετία (Προτάσεις Επιτροπής «Σοφών» – ΕΣΥΠ, Σύνοδος Πρυτάνεων). Αναφερόμαστε στις ρυθμίσεις που βαφτίζονται μεταρρυθμίσεις.

Στη συνέχεια θα ασχοληθούμε με τις τρεις πρώτες περιόδους που καλύπτει η εισήγησή μας.

1^η ΠΕΡΙΟΔΟΣ 1836 – 1894

Το Πανεπιστήμιο του «Όθωνος» θα ιδρυθεί όπως είναι γνωστό στις 31/12/1836 για να επικυρωθεί στις 12 Ιανουαρίου 1837. Θα περιλάβει τις γνωστές τέσσερις Σχολές (Θεολογία, Νομικές Επιστήμες, Ιατρική, Φιλοσοφική). Στο ερώτημα γιατί οι συγκεκριμένες Σχολές, πειστική απάντηση μας δίνει ο Ι. Δερτιλής (2005) στην πρόσφατη Ιστορία του: «Η αυθεντία του νεαρού ελληνικού κράτους έπρεπε πάση θυσία να νομιμοποιηθεί: να συμπληρωθεί με νομιμότητα και να στηριχθεί σ’ αυτήν» Γι’ αυτό, συνεχίζει ο Δερτιλής, «…η λογική της πρώτης οργάνωσης του Πανεπιστημίου ήταν ορθή για την εποχή της. Αυτές οι σχολές και όχι άλλες είχαν προτεραιότητα για το κράτος και για την ελληνική κοινωνία. Η Νομική για να διαμορφώσει νομοθεσία και να στελεχώσει την Δικαιοσύνη, η φιλοσοφική για να στελεχώσει τα σχολεία, η ιατρική για ευνόητους λόγους και η θεολογική για να στελεχώσει την εκκλησία, που για το κράτος ήταν δυνάμει πηγή νομιμότητας». Η ίδρυση, λοιπόν του «Πανεπιστημίου του Όθωνος», για να δανεισθώ έναν όρο από το σχετικό θεωρητικό προβληματισμό του Weiler, (1983) υπήρξε μια πολιτική πράξη και στρατηγική «αντισταθμιστικής νομιμοποίησης του κράτους».

Ο προσανατολισμός αυτού του πρώτου στο ελληνικό κράτος πανεπιστημιακού ιδρύματος είναι καθαρά εθνοκεντρικός με κυρίαρχο το σχολαστικισμό, τον κλασικισμό και την αντίληψη του φωτοδότη – μεταλαμπαδευτή. Δεν προκαλεί γι’ αυτό έκπληξη ότι οι φυσικομαθηματικές επιστήμες θ’ αποτελέσουν για όλο τον 19ο αιώνα τμήμα της Φιλοσοφικής Σχολής, αφού κυρίαρχη ήταν η αντίληψη ότι «αι φυσικαί επιστήμαι ήταν κατ’ ουσίαν ξέναι προς τα γράμματα της ανθρωπιστικής παιδείας και προς την προγονικήν παράδοσιν ήτις θα διαμόρφωνε τον εθνικό χαρακτήρα της Νέας Ελλάδος» (Κριμπάς: 2005). Ένα λοιπόν εθνικό ίδρυμα στην υπηρεσία του έθνους - κράτους που αρχίζει να οικοδομείται «εκ του μηδενός».

Παράλληλα με τα παραπάνω υιοθετείται και η αντίληψη του φωτοδότη – μεταλαμπαδευτή, η αντίληψη που στον Κοραή αποδίδεται εύστοχα με τον όρο μετακένωση. Αυτόν ειδικά το ρόλο θα υπογραμμίσει κατά τα εγκαίνια του Πανεπιστημίου,το 1938, ο πρώτος πρύτανης του ιστορικός Κ. Ι. Σχινάς: «Το ελληνικόν Πανδιδακτήριον…… κείμενον μεταξύ Εσπέρας και Εω, είναι προορισμένην να λαμβάνη τα σπέρματα της σοφίας και αφού τα αναπτύξει εν εαυτώ ……να τα μεταδίδη εις την γείτονα Εω νεαρά και καρποφόρα» (Σκαρπαλέζος: 1964).

2^η ΠΕΡΙΟΔΟΣ (1894 – 1911):

Από τα νομοσχέδια Καλιφρονά στον Οργανισμό του 1911 Η δεύτερη αυτή περίοδος συνδέεται μ’ ένα συνεχή βομβαρδισμό νομοσχεδίων με βασική στόχευση την υπέρβαση του Οθωνικού Οργανισμού του 1836 και την προσπάθεια με βάση τις νεοδιαμορφούμενες κοινωμικοοικονομικές συνθήκες ν’ αποκτήσει το Πανεπιστήμιο και αναπτυξιακό ρόλο. Αυτό βέβαια, χωρίς να απεμπολεί τον ιδεολογικοπολιτικό, εθνοκεντρικό ή και μετακενωτικό προσανατολισμό του. Αυτές οι διαστάσεις συχνά αντιφατικές και αλληλοσυγκρουόμενες, αποτυπώνονται ιδιαίτερα στο κείμενο της εισηγητικής έκθεσης των πανεπιστημιακών νομοσχεδίων του 1899 με υπουργό τον Α.Ευταξία: «Το πανεπιστήμιον κέκληται να καλλιεργήση και προαγάγη την επιστήμην αυτήν καθ’ εαυτήν παρασκευάζον προσήκοντας και τους μέλλοντας αυτής θεράποντας ………. Ικανούς να πληρώσωσι πάσας τας πρακτικάς και της κοινωνίας ανάγκας» (Μπουζάκης: 2006). Δεν λησμονείται, όμως, και ο ρόλος του μεταλαμπαδευτή, αφού το πανεπιστήμιο θεωρείται «Κέντρον συνεκτικόν πάντων των υποδούλων χριστιανικών λαών της Ιλλυρικής Χερσονήσου και της Ανατολής καθόλα …….. φάρος τηλαυγής μέλλων να σελαγίση τους εν σκότει και σκιά δουλείας καθημένους ομοφύλους και ορθοδόξους και καθοδηγήσει τούτους εις την πνευματικήν αναγέννησιν». Κατά τη συζήτηση των νομοσχεδίων θα ακουσθούν και εθνικές κραυγές: «Που η εθνική αποστολή του ημετέρου Πανεπιστημίου, ην είχον προ των οφθαλμών οι πρώτοι ιδρυταί του; Που τα εθνικά ιδεώδη άτινα ώφειλεν αυτό να καλλιεργεί παρά τους τροφίμους του…..» (στο ίδιο)

3^η ΠΕΡΙΟΔΟΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ ΤΟΥ 1911 ΣΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ ΤΟΥ 1932

Τα νέα κοινωνικοπολιτικά και εκπαιδευτικά δεδομένα της παραπάνω περιόδου (επανάσταση στο Γουδί, κίνημα δημοτικισμού, Α΄ και Β΄ Βενιζελική Περίοδος, οικονομικοί μετασχηματισμοί) (Κρεμμυδάς: 2001, Σβορώνος: 1986, Δερτιλής: 2005) διαμορφώνουν ένα τέτοιο δυναμικό κοινωνικοπολιτικό συγκείμενο που επιτρέπει, σε αντίθεση με την προηγούμενη περίοδο, τα νομοσχέδια να γίνονται νόμοι. Έτσι έχουμε τρεις νέους Οργανισμούς του 1911, του 1922 και του 1932. To 1911 o Υπουργός Παιδείας Α. Αλεξανδρής καταθέτει στη Βουλή 16 νομοσχέδια, από τα οποία τα δύο που θα γίνουν νόμοι και αφορούν στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, που διασπάται εξαιτίας της γνωστής διαθήκης Δομπόλη σε δύο. Γι’ αυτό και έχουμε δύο νομοσχέδια – νόμους. «Περί Εθνικού Πανεπιστημίου» και «Περί Καποδιστριακού Πανεπιστημίου». Κατά τη συζήτηση των νομοσχεδίων στη Βουλή θα αποδειχθούν κυρίαρχες οι αντιλήψεις για το ρόλο του Πανεπιστημίου και την ακαδημαϊκή γνώση. Πρόκειται για αντιλήψεις που και πάλι αλληλοσυγκρούονται, ισορροπούν, αφού κάποιες είναι εγκλωβισμένες στον εθνοκεντρισμό και την παράδοση, ενώ κάποιες άλλες επιχειρούν την υπέρβαση, προσπαθούν να δώσουν στο Πανεπιστήμιο αναπτυξιακό ρόλο, έναν επαγγελματικό προσανατολισμό. Οι πρώτες εκφράζονται από το βουλευτή Γ. Κορομηλά: «Από το Πανεπιστήμιο η ζωή και ο θάνατος, η δόξα ή η καταισχύνη του έθνους. Μυριάκις προτιμότερον είναι να ώσιν εν αυτώ εγγράμματοιμεν αλλά άνδρες Έλληνες παρά σοφοί αλλά μη αφοσιωμένοι προς την πατρίδα» Υποστηρικτής της αναπτυξιακής κατεύθυνσης του Πανεπιστημίου είναι ο Α Παπαναστασίου: «Λέγοντας Πανεπιστήμιον σήμερον εννοούμεν Πανεπιστήμιον καλλιεργούν τας αντικειμενικάς επιστήμας προικισμένων με τμήμα αγρονομικών και βιολογοκών επιστημών, …καθυστερούμεν υπό την άποψιν την βιομηχανικήν, την εμπορικήν, την γεωργικήν οργάνωσιν…» (Μπουζάκης: 2006).

Με το Πανεπιστήμιο της Σμύρνης (1911 – 1922), το Πανεπιστήμιο «Γέφυρα Πολιτισμού που θα στηριχθεί από τη σύλληψη μέχρι την ίδρυσή του στο γνωστό υπόμνημα προς τον Ελευθέριο Βενιζέλο του Μαθηματικού Κ. Καραθεοδωρή δε θα σας απασχολήσω γιατί ο φίλος Γιάννης Πυργιωτάκης σας επιφυλάσσει εκπλήξεις με την εισήγησή του την Κυριακή (Πυργιωτάκης: 2006).

Η ίδρυση του 2^ου ελληνικού Πανεπιστημίου στη Θεσσαλονίκη (3^ου αν της Σμύρνης θεωρηθεί 2^ο) υπήρξε εξαγγελία του πρωθυπουργού Α. Παπαναστασίου (Α. Π.) στη Βουλή. Η πολιτική στόχευση του Α.Π. με την ίδρυση του Πανεπιστημίου είναι η υπέρβαση του βαυαρικού εθνοκεντρικού και κλασικιστικού τύπου και η απόκτηση από το Πανεπιστήμιο επαγγελματικού – αναπτυξιακού προσανατολισμού. Αυτή η κατεύθυνση αποτυπώνεται στην εισηγητική έκθεση , το 1924, που υπογράφει ο υπουργός Παιδείας Ι. Λυμπερόπουλος. Εκεί, δηλώνεται σχετικά: «Το Πανεπιστήμιον Θεσσ/κης χωρίς να υστερεί εις ουδέν του παραδεδομένου κλασικού τύπου Πανεπιστημίου έμελλε να περιλάβει εις τους κόλπους του και πάντας τους κλάδους των τεχνικών και εφαρμοσμένων επιστημών» (Μπουζάκης: 2006).

Βέβαια το συγκείμενο (εθνικό και κοινωνικόπολιτικό τοπίο της εποχής και κυρίως η προσάρτηση των νέων χωρών) «αναγκάζουν τους μεταρρυθμιστές της πανεπιστημιακής μας εκπαίδευσης να υιοθετήσουν εκ νέου και το ρόλο φωτοδότη μεταλαμπαδευτή. Έτσι σε άλλο σημείο της έκθεσης αναφέρεται ότι οι νέες συνθήκες «επιβάλλουσιν την ίδρυση ενός κέντρου ακτινοβολίας του εθνικού ημών πολιτισμού, μέλλοντος να διαθερμάνει εις τους κόλπους της ελληνικής ιδέας όλα τα τέκνα της ελληνικής πατρίδας» (στο ίδιο). Ο Μ. Τριανταφυλλίδης θα κάνει λόγο για τη συμβολή του Πανεπιστημίου στη διαμόρφωση του Νεοελληνικού Πολιτισμού.

Στα χρόνια που θ’ ακολουθήσουν, η ίδρυση και λειτουργία του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης θα είναι το πρώτο θύμα ενός ταραγμένου πολιτικού τοπίου (την περίοδο των 4 ετών 1924-1928 από το Υπουργείο Παιδείας θα περάσουν 18 Υπουργοί). Η θεσμική αλυσίδα εισηγητική έκθεση – νομοσχέδιο – νόμος που αφορούν στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης θα φέρει τις υπογραφές των Πρωθυπουργών Παπαναστασίου, Σοφούλη, Μιχαλακόπουλου, Πάγκαλου, Κονδύλη και των Υπουργών Παιδείας Λυμπερόπουλου Μανέτα, Σπυρίδη, Χατζηκυριακού, Παππά, Διδαχού, Νικολούδη. Είναι γνωστό ότι την περίοδο 1920 – 1928 θα αλλάξουν 33 κυβερνήσεις και από το Υπουργείο Παιδείας θα περάσουν 25 Υπουργοί Παιδείας (Φραγκουδάκη: 1977). Ο ένας υπουργός ανέτρεπε τα σχέδια του προηγούμενου ή και απέλυε όλου στους καθηγητές που διόριζε ο προκάτοχός του (περίπτωση Παπά). Η δεκαετία του ’20 αποτελεί κλασικό παράδειγμα υπουργοκεντρικής εκπαιδευτικής πολιτικής (Δημαράς: 1974) και Σισύφειας πορείας (Καζαμίας: 2002/03) της ελληνικής εκπαίδευσης όπου το Πανεπιστήμιο Αθηνών μετατρέπεται στη μεγάλη αρένα πολιτικών συγκρούσεων, σε διακύβευμα της εξουσίας.

Με το «νόμο Μαθουσάλα» δε θα σας απασχολήσω. Να σημειώσω μόνο ότι εδώ ο Ανδρέας Παπανδρέου, ως πρωθυπουργός το 1982, γίνεται «πατροκτόνος», ανατρέποντας το νόμο του πατέρα του Γεωργίου Παπανδρέου ως Υπουργού Παιδείας το 1932. Ανατρέπει ένα νόμο που μέσα από τις λεπτομερείς διατάξεις του και την πολύ καλή προετοιμασία του (Παπούλιας) διαμόρφωσε από τη μια ένα τσιμενταρισμένο γραφειοκρατικό, πυραμιδωτό, ορθολογικό μοντέλο διακυβέρνησης στο εσωτερικό του Πανεπιστημίου και από την άλλη εγκαθίδρυσε ένα καθεστώς εταιρικής νομής της εξουσίας ανάμεσα στο κράτος και στο Πανεπιστήμιο με κυρίαρχη δύναμη τους τακτικούς καθηγητές, την έδρα (Παπαδάκης: 2004)

ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΕΙΣ – ΕΡΜΗΝΕΙΑ

Το μοντέλο πανεπιστημίου, ο «ιδεότυπος», που θα καθιερωθεί στην Ελλάδα με την ίδρυση του Οθωνικού Πανεπιστημίου είναι το συγκεντρωτικό γραφειοκρατικό μοντέλο των Βαυαρών με κυρίαρχη αντίληψη το σχολαστικισμό, τον κλασικισμό, τον εθνοκεντρισμό. Εξάλλου, στην αναλυτική εισηγητική έκθεση των νομοσχεδίων του 1899 αυτό δηλώνεται με σαφήνεια: «Αυτό είναι το πρότυπο που οι ιδρυτές του ελληνικού πανεπιστημίου είχαν μπροστά τους» (Μπουζάκης: 1994).

Στόχος ήταν η διαμόρφωση του πολίτη – πατριώτη για το νεοδιαμορφούμενο έθνος – κράτος. Αυτή η αντίληψη οδήγησε στον υπερτονισμό των ιδεολογικοπολιτικών και πολιτιστικών χαρακτηριστικών της ελληνικής πανεπιστημιακής εκπαίδευσης.

Ο ασφυκτικός κρατικός εναγκαλισμός και ο ιδεολογικοπολιτικός έλεγχος του Πανεπιστημίου από το κράτος θα είναι κυρίαρχο γνώρισμα κατά την εξεταζόμενη περίοδο. Το ταραγμένο συχνά πολιτικό τοπίο θα συμπαρασύρει και τις επιχειρούμενες αλλαγές στο Πανεπιστήμιο, θα εγκλωβίζει το ελληνικό Πανεπιστήμιο ες εθνοκεντρικά, ελληνοκεντρικά πλαίσια.

Προσπάθειες για υπέρβαση του Βαυαρικού κανονισμού έγιναν πολλές. Στόχος ο επαγγελματικός – αναπτυξιακός προσανατολισμός, η σύνδεση του Πανεπιστημίου με τις κοινωνικοοικονομικές ανάγκες του τόπου. Η αναστολή και η ακύρωση αυτών των προσανατολισμών ανάγεται σε ιδεολογικοπολιτικά και όχι οικονομικά αίτια. Το Πανεπιστήμιο λειτούργησε ως διακύβευμα της εξουσίας με συνεχή και ασφυκτικό κρατικό εναγκαλισμό.

Η ελληνική πανεπιστημιακή εκπαίδευση έναν αιώνα μετά την ίδρυση του Οθωνικού Πανεπιστημίου, είχε ήδη διαμορφώσει τα τρία αρνητικά χαρακτηριστικά που και σήμερα τη διακρίνουν: «την υπεργραφειοκρατικοποίηση σε συνδυασμό με ασφυκτικό έλεγχο από το κράτος τον ανταγωνισμό για την απόκτηση πολιτικού κυρίως κεφαλαίου και όχι πολιτισμικού και την εσωστρέφεια και περιχαράκωση σε σχέση με το ευρύτερο περιβάλλον» (Μουζέλης: 1997).

Το Βαυαρικό μοντέλο της «πρώιμα δημοκρατικής» εκπαιδευτικής δομής (είσοδος στο Πανεπιστήμιο χωρίς εξετάσεις, Τσουκαλάς: 1975) θα αντικατασταθεί έναν αιώνα αργότερα, το 1932, οπότε θεσμοθετείται το πανεπιστήμιο για την ηγέτιδα τάξη και κυριαρχεί η αντίληψη της χαρισματικής ιδεολογίας (Παπαδάκης: 2004).

ΠΗΓΕΣ

Α. ΕΛΛΗΝΟΓΛΩΣΣΕΣ

ΔΕΡΤΙΛΗΣ, Γ., Ιστορία του ελληνικού κράτους 1830-1920, Εθνική Τράπεζα, Γ΄ έκδοση, Αθήνα, 2005

ΔΗΜΑΡΑΣ, Α., Η μεταρρύθμιση που δεν έγινε, τ. Α΄ και Β΄ Αθήνα, 1974

ΚΑΖΑΜΙΑΣ, Α., «Για μια νέα ανάγνωση της ιστορικοσυγκριτικής μεθόδου: Προβληματισμοί και σχεδίασμα»., στο περιοδικό της ΕΛ.Ε.Ι.Ε. «Θέματα Ιστορίας της Εκπαίδευσης», τχ. 1^ο, εκδ. Ατραπός, Αθήνα.

ΚΡΙΜΠΑΣ, Κ., «Η ανώτατη παιδεία 1949-1974, σσ.153-166 και 1974-2000»,σσ.145-162, στο ένθετο της εφ. «ΤΑ ΝΕΑ» με τίτλο «Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, 1770-2000», τόμος 10^ος, τ. 10 και 11, Αθήνα 2005.

ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ, Νεότερη ιστορία ελληνική και ευρωπαϊκή, Τυποθήτω, Αθήνα 2001.

ΚΥΡΙΑΖΗ, Ν., Η κοινωνιολογική έρευνα, κριτική επισκόπηση των μεθόδων και των τεχνικών, έκδοση ε΄, Ελληνικά γράμματα, Αθήνα 2002.

ΜΟΥΖΕΛΗΣ, Ν., Η ανώτατη εκπαίδευση στην Ελλάδα, στο Ίνδικτος, τ. 8/1997, σσ. 109-119, Αθήνα.

ΜΠΟΥΖΑΚΗΣ, Σ., Εκπαιδευτικές Μεταρρυθμίσεις στη Ελλάδα, Τόμος Α΄ και Β΄, εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα, 1994

ΜΠΟΥΖΑΚΗΣ, Σ., Η Πανεπιστημιακή Εκπαίδευση στην Ελλάδα (1836-2005), Τόμος Α΄ και Β΄, εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα, 2006

ΜΠΟΥΖΑΚΗΣ, Σ., «Μεταρρυθμιστικές απόπειρες στην πανεπιστημιακή εκπαίδευση. Από τα νομοσχέδια του Ευταξία το 1899 στον οργανισμό του 1932», στο βιβλίο Η μεταρρύθμιση του Ελληνικού Πανεπιστημίου, εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα, 2007

ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ, Ν., Η παλίμψηστη εξουσία – Κράτος, Πανεπιστήμιο και Εκπαιδευτική Πολιτική στην Ελλάδα – από το Ν.5343/32 στο Ν.1268/82, εκδ. Gutenberg, Αθήνα 2004.

ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ, Ν. – ΜΠΟΥΖΑΚΗΣ, Σ., «Στοιχεία κράτους πρόνοιας σε μια τεθνεώσα δημοκρατία – Οι ανιχνεύσεις (εκπαιδευτικές) όψεις μιας αντίφασης, στο Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών (εκδ. Ε.Κ.Κ.Ε), τ. 108-109, Β΄-Γ΄(2002), σσ.33-68.

ΠΥΡΓΙΩΤΑΚΗΣ, Ι. «Το Ελληνικό Πανεπιστήμιο της Σμύρνης: Ένα Πανεπιστήμιο και ένα όραμα όπως το ενσάρκωσε ο εμπνευστής και ιδρυτής του μαθηματικός Κων/νος Στεφάνου Καραθεοδωρή,» εισήγηση στο 4^ο Διεθνές Συνέδριο Ιστορίας της Εκπαίδευσης, με θέμα: «Ιστορία της Πανεπιστημιακής Εκπαίδευσης» Συνεδριακό και Πολιτιστικό Κέντρο Πανεπιστημίου Πατρών, 6-8 Οκτωβρίου 2006.

ΠΥΡΓΙΩΤΑΚΗΣ, Ι. – ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ, Ν., «Η πρώιμη μεταρρύθμιση. Τα νομοσχέδια Τσάτσου-Ευρυγένη για τη μεταρρύθμιση της Ανώτατης Εκπαίδευσης (1974-75)», στο Επιστήμη και Κοινωνία, τ. 11/2003, σσ. 187-228.

ΣΒΟΡΩΝΟΣ, Ν., Επισκόπηση της Νεοελληνικής Ιστορίας, Θεμέλιο, Αθήνα 1986 (θ΄ έκδοση).

ΣΚΑΡΠΑΛΕΖΟΣ, Α. (επιμ.), Από την ιστορίαν του Πανεπιστημίου Αθηνών (ιστορικά κείμενα και ιστορικά στοιχεία), τύποις Χαραλ. Λ. Συνοδινού Ε.Ε., Αθήναι, 1964.

ΤΣΟΥΚΑΛΑΣ, Κ., Η ανώτατη εκπαίδευση στην Ελλάδα ως μηχανισμός κοινωνικής αναπαραγωγής, στο Δευκαλίων, τ. 13, Αθήνα 1975.

ΤΣΟΥΚΑΛΑΣ, Κ., Εξάρτηση και αναπαραγωγή. Ο κοινωνικός ρόλος των εκπαιδευτικών μηχανισμών στην Ελλάδα (1830-1922), εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα 1982.

ΦΡΑΓΚΟΥΔΑΚΗ, Α., Εκπαιδευτική Μεταρρύθμιση και φιλελεύθεροι διανοούμενοι – Άγονοι αγώνες και ιδεολογικά αδιέξοδα στο μεσοπόλεμο, εκδ. Κέρδος, Αθήνα 1977.

Β. ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΕΣ

BERELSON, Content analysis in Communication Research, New York: Free Press, 1952.

GUDJONS, H. Padagogisches, Grundwissen, Bad Heilbrunn, 1994 (2h Auflage).

WEILER, H., Legalisation, “expertise and Participation: strategies of compensatory legimination policy”, Comparative Education review, 27(2), 1983, σσ. 259-277.