Αξιολόγηση του βαθμου εμπλουτισμου των προγραμματων σπουδων των
Παιδαγωγικων τμηματων με την εισαγωγη μαθηματων με διαπολιτισμικη διασταση
|
Ελένη ΚΑΡΑΤΖΙΑ- ΣΤΑΥΛΙΩΤΗ Λέκτορας
Π.Τ.Δ.Ε. Παν/μίου Πατρών |
Ιουλία- Αθηνά ΣΠΙΝΘΟΥΡΑΚΗ Επίκ. Καθηγήτρια Π.Τ.Δ.Ε. Παν/μίου Πατρών |
Βερονίκ ΖΩΓΡΑΦΟΥ Εκπαιδευτικός |
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Σκοπός της συγκεκριμένης εργασίας είναι
η μελέτη και διερεύνηση των Προγραμμάτων Σπουδών (ΠΣ) δείγματος Παιδαγωγικών
Τμημάτων με απώτερο στόχο την αξιολόγηση του βαθμού εμπλουτισμού τους με
μαθήματα που έχουν διαπολιτισμική διάσταση. Βασική θεώρηση σε όλη την
ερευνητική διαδικασία αποτελεί η παραδοχή πως η όποια βελτιωτική προσαρμογή των
πανεπιστημιακών προγραμμάτων σπουδών και
-ακόμη περισσότερο- η κάθε προοδευτική ανάδυση ενός καινούργιου γνωστικού
πεδίου όπως η διαπολιτισμική προσέγγιση στην εκπαίδευση, δεν μπορεί να
εμφανιστεί ανεξάρτητα και δεν μπορεί να μελετηθεί έξω από το κοινωνικό,
πολιτικό και οικονομικό συγκείμενο που περιβάλλει την εκπαίδευση. Αξιοποιώντας
ιστορικοσυγκριτικές μεθοδολογίες, διερευνά τον τρόπο εισαγωγής μαθημάτων
σχετικών με τη διαπολιτισμική εκπαίδευση μέσα από τη μελέτη των Οδηγών Σπουδών
σε δείγμα τριών ΠΤΔΕ ανά πενταετία από το 1990 μέχρι το 2005 διαφωτίζοντας
ζητήματα «διαπραγμάτευσης» σε προγράμματα σπουδών σε διαχρονική βάση.
ABSTRACT
The aim of this paper is to study and
investigate the Programmes of Study in a sample of University Pedagogical
Departments in order to evaluate the degree of their enrichment with subjects that
relate to intercultural education. A basic theoretical argument underlying this
investigation is that any “modernizing adjustment” of the university programmes
of study and, even more, any emergence of a new cognitive field like that of
intercultural education, can not be examined without taking into consideration
the social, political and economic context of education. Using historical
comparative methodologies, it investigates the way that the subjects close to
intercultural education were introduced in a sample of three university
departments through the study of their Study Guides (every five years) from
1990 to 2005. The results of this study are expected to shed
light on issues of “negotiation” on a time-cohort basis.
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Στο κοινωνικό συγκείμενο της σύγχρονης
Ελληνικής εκπαίδευσης συντελούνται πολλές και έντονες αλλαγές, οι οποίες θέτουν
σημαντικές προκλήσεις για το εκπαιδευτικό σύστημα. Η πολυπολιτισμικότητα στην
ελληνική κοινωνία, , που από το 1990 διαρκώς αυξάνεται (Spinthourakis,
Stavlioti-Karatzia, Papoulia-Tzelepi & Karras, 2005), οδήγησε την εκπαίδευση
στον επαναπροσδιορισμό όχι μόνο του περιεχομένου σπουδών και των διδακτικών
μεθοδολογιών, αλλά και του ρόλου του εκπαιδευτικού και των επαγγελματικών του
εφοδίων (Ματθαίου, Καρατζιά & Σπινθουράκη, 2001, Νικολάου, 2004). Στο
πλαίσιο αυτό τα Παιδαγωγικά Τμήματα Δημοτικής Εκπαίδευσης (ΠΤΔΕ), τα
πανεπιστημιακά τμήματα που είναι υπεύθυνα για την προετοιμασία των
εκπαιδευτικών του δημοτικού σχολείου, μπήκαν στη διαδικασία προσαρμοστικών βελτιωτικών
αλλαγών που εξειδικεύονται κυριώς σε εισαγωγή νέων γνωστικών αντικειμένων ή σε
αναμόρφωση/ κατάργηση του περιεχομένου υπαρχόντων μαθημάτων, είτε αυτά
διδάσκονται από υπάρχοντα μέλη Διδακτικού και Ερευνητικού Προσωπικού (ΔΕΠ),
είτε από νεοκλεγέντα μέλη ΔΕΠ ή συμβασιούχους επιστήμονες.
Οι συγκεκριμένες «εκσυγχρονιστικές
αλλαγές» στα ΠΣ των ΠΤΔΕ δείχνουν να εμφανίζονται παράλληλα με ανάλογες τάσεις
στον εγχώριο και Ευρωπαϊκό εκπαιδευτικό λόγο (Καρατζιά-Σταυλιώτη, Ζευγίτη & Σπινθουράκη, 2005), που
καλούν για την εκπαίδευση πολιτισμικά και γλωσσικά διαφοροποιημένων ομάδων
μαθητικού πληθυσμού, όπως θα σχολιαστεί στη σχετική ενότητα. Στη βάση αυτή η
διαχρονική μελέτη των αλλαγών στα προγράμματα σπουδών ειδικά επιλεγμένων ΠΤΔΕ
ενέχει ιδιαίτερο ερευνητικό ενδιαφέρον καθότι αναμένεται, μέσα από την κριτική
και συγκριτική ανάλυσή τους, να αναδειχθούν τα ζητήματα «επίδρασης και
διαπραγμάτευσης» για την εισαγωγή μαθημάτων που σχετίζονται με τη
διαπολιτισμική εκπαίδευση και να αποτιμηθεί η σημερινή «θέση» της διαπολιτισμικής
εκπαίδευσης στην κατάρτιση των εκπαιδευτικών.
Στην παρούσα εργασία αξιοποιούνται οι ιστορικοσυγκριτικές προσεγγίσεις
για να διερευνηθεί το θέμα του τρόπου προσαρμογής των ΠΣ των ΠΤΔΕ σε σχέση με
τη διαπολιτισμική εκπαίδευση. Αρχικά αναφέρονται και τεκμηριώνονται με
συνοπτικό τρόπο οι μεθοδολογικές επιλογές και στη συνέχεια καταγράφονται οι
βασικοί παράγοντες διαμόρφωσης του κοινωνικού συγκείμενου σε σχέση με τη
διαπολιτισμική εκπαίδευση στην Ελλάδα και παρουσιάζονται οι σχετικές εκπαιδευτικές παρεμβάσεις σε ένα ιστορικο,
πολιτικό και κοινωνικό πλαίσιο στη βάση του οποίου δημιουργούνται και οι κύριοι
άξονες ανάλυσης. Ακολουθούν τα κύρια
ευρήματα της διερεύνησης, ο κριτικός σχολιασμός τους και τα σχετικά συμπεράσματα.
2.
ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ
Η διάθεση
βελτιωτικής προσαρμογής των πανεπιστημιακών προγραμμάτων σπουδών και –ακόμη περισσότερο- η προοδευτική ανάδυση
ενός καινούριου γνωστικού πεδίου όπως η διαπολιτισμική προσέγγιση στην
εκπαίδευση, δεν εμφανίζεται ανεξάρτητα και δεν μπορεί να μελετηθεί έξω από τις
αλλαγές στο ευρύτερο εκπαιδευτικό και κοινωνικό πεδίο. Ως εκ τούτου, σε μια
σύντομη ιστορική αναδρομή, θα γίνει προσπάθεια να εντοπιστούν τα σημαίνοντα
πολιτικά και κοινωνικά γεγονότα που «οδήγησαν» τους εκάστοτε πολιτικούς
ιθύνοντες στο να παρέμβουν ώστε να θεσπιστούν μέτρα ή πολιτικές -σε επίπεδο
σχολείου- για την αντιμετώπιση του νέου φαινομένου του «πολυπολιτισμικού»
ελληνικού σχολείου. Σε κάθε περίπτωση καίριο μεθοδολογικό ζήτημα, αποτελεί η
αναγκαιότητα αποσαφήνισης του όρου «διαπολιτισμική εκπαίδευση» ώστε να γίνει
εμφανής η διάκρισή της από παραπλήσιες έννοιες όπως «διεθνείς σπουδές»,
«αντιρατσιστική/ πολυπολιτισμική εκπαίδευση» και να επιτραπεί η κατηγοριοποίηση
των μαθημάτων των προγραμμάτων σπουδών των ΠΤΔΕ ανάλογα με τον ασθενή ή ισχυρό
προσανατολισμό τους προς μια διαπολιτισμική προσέγγιση της εκπαίδευσης.
Κύρια μεθοδολογική επιλογή αποτελεί η
αναγκαιότητα μελέτης τόσο του τρόπου εμφάνισης στα ΠΣ γνωστικών αντικειμένων
που σχετίζονται με την διαπολιτισμική προσέγγιση στην εκπαίδευση όσο και του
τρόπου διαχρονικής εξέλιξής τους λαμβάνοντας υπόψη τις πρακτικές διαμόρφωσής
τους καθώς και τις φιλοσοφικές βάσεις
και προσανατολισμούς τους, μέσα από τη μελέτη και ανάλυση όλων των στοιχείων
που αναγράφονται στους Οδηγούς Σπουδών. Πρόθεση είναι η εργασία να εστιάσει
στον κοινωνικό προσανατολισμό των ΠΣ (Χαζηγεωργίου, 2004) καθώς και στην
ερμηνεία -μέσα από το πολιτικό/ κοινωνικό/ οικονομικό πλαίσιο, το ρηματικό
λόγο, και τις σχέσεις εξουσίας- της πορείας
συγκρότησης της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης στα πανεπιστημιακά ΠΣ.
Τα αναλυτικά εργαλεία κριτικής ανάλυσης
που αντλούν από τις θεωρίες του Bernstein (1971) και του Foucault (1987)
θα βοηθήσουν στην ανάδειξη των σημείων τομής, της πορείας (σκαμπανεβάσματα/
αυξομειώσεις/ ασυνέχειες), της συγκρότησης του περιεχομένου (ρευστότητα/
κρυστάλλωση) και του κύρους του διδάσκοντα και των γνωστικών αντικειμένων με
διαπολιτισμικό προσανατολισμό (υποχρεωτικότητα, ιεραρχική θέση του διδάσκοντα).
Τέλος επιχειρείται η αξιολόγηση της θέσης της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης μέσα
από την «τρέχουσα μορφή» των διδακτικών
προτάσεων και πρακτικών των Παιδαγωγικών Τμημάτων. Η μελέτη δεν αποσκοπεί σε
μια εξαντλητική καταγραφή της πορείας της διαπολιτισμικής προσέγγισης στα Πανεπιστημιακά
Τμήματα, αλλά σε μια πρώτη διερεύνηση
αυτής της πορείας με στόχο και την δοκιμή, αξιολόγηση και βελτίωση των
μεθοδολογικών εργαλείων. Για αυτό το λόγο στο δείγμα δεν συμπεριελήφθηκαν τα
ΠΣ των παιδαγωγικών τμημάτων που
καταρτίζουν νηπιαγωγούς καθώς και των πανεπιστημιακών τμημάτων που καταρτίζουν
καθηγητές δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.
Για τους σκοπούς της εργασίας
επιλέχθηκαν για διερεύνηση τα ΠΣ τριών ΠΤΔΕ: της Αθήνας, της Πάτρας και
των Ιωαννίνων με βάση το κριτήριο της
αντιπροσωπευτικότητας (λ.χ. ως προς το μέγεθος και τη γεωγραφική τους θέση).
Στη συνέχεια μελετήθηκαν τα ΠΣ του κάθε Τμήματος σε διακριτές χρονολογίες και
ανά πενταετία: 1990, 1995, 2000, 2005. Το σκεπτικό της μελέτης και διερεύνησης
των ΠΣ ανά πενταετία βασίζεται στις εξής παραδοχές: α) όπως παρουσιάζεται και
στην ενότητα που ακολουθεί, σε κάθε μια από αυτές τις περιόδους εμφανίζεται μια
«μετατόπιση» όσον αφορά στο περιεχόμενο, τους στόχους και τις πρακτικές
διαπολιτισμικής εκπαίδευσης, β) για κάθε «διαπραγμάτευση και αλλαγή» στο ΠΣ
απαιτείται χρόνος για να αποτιμηθούν οι όποιες «τάσεις» στον ελληνικό,
ευρωπαϊκό και διεθνή χώρο και γ) για κάθε «διαπραγμάτευση και αλλαγή» στο ΠΣ
απαιτείται χρόνος για τη συμπλήρωση συγκεκριμένων εσωτερικών, στο πανεπιστήμιο,
διαδικασιών.
3.
ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΣΥΓΚΕΙΜΕΝΟ
3.1. Αλλαγές στη σύσταση του πληθυσμού στην Ελλάδα:
Όπως αναφέρθηκε στην εισαγωγή, τα εθνικά
στατιστικά στοιχεία δείχνουν ότι, από το 1981 και μετά, η Ελλάδα δέχθηκε όλο
και μεγαλύτερο αριθμό ξένων μεταναστών (Spinthourakis et al., 2005). Το κύμα μετανάστευσης είχε
επιπτώσεις και στη σύσταση του μαθητικού πληθυσμού στα ελληνικά σχολεία:
Πίνακας 2:
Σύσταση μαθητικού πληθυσμού στην Ελλάδα (1991-2002)
|
|
Συνολικός αριθμός μαθητών |
Αριθμός μαθητών γεννημένων στο
εξωτερικό |
Ποσοστό μαθητών γεννημένων στο
εξωτερικό |
|
1991 |
871.000 |
5.000 |
0,57 % |
|
1994 |
659.890 |
10.634 |
1,61 % |
|
2002 |
601.000 |
45.000 |
7,49 % |
Πηγή: Ειδική Γραμματεία ΔΙΠΟΔΕ, ΥΠΕΠΘ
Είναι σαφής η ύπαρξη διαχρονικής αύξησης
του αριθμού των μαθητών των Ελληνικών σχολείων που έχουν γεννηθεί στο
εξωτερικό. Η μεγάλη εισροή πληθυσμού (κυρίως παλιννοστούντων) από τις χώρες της
πρώην Σοβιετικής Ένωσης μειώνεται κατά τη δεκαετία του 1990, οπότε και
αυξάνεται η εισροή οικονομικών και αλλοδαπών μεταναστών κυρίως από τα Βαλκάνια.
3.2. Οι εκπαιδευτικές δράσεις με
διαπολιτισμική διάσταση στην Ελλάδα
Κατά τη δεκαετία του 1980 παρουσιάζεται
στην Ελλάδα αριθμός παλιννοστούντων μαθητών από τη Γερμανία και τις αγγλόφωνες
χώρες γεγονός που σταδιακά οδήγησε το ΥΠΕΠΘ στο να ιδρύσει τις Τάξεις Υποδοχής
(ΤΥ) και τα Φροντιστηριακά Τμήματα (ΦΤ) καθώς και το πρώτο σχολείο αποδήμων
στην Αθήνα (1984) και μετά στη Θεσσαλονίκη
(1988). Με την αύξηση των μεταναστών από τη πρώην Σοβιετική Ένωση και
από την Αλβανία οι συγκεκριμένοι μαθητές αποτελούν την πλειονότητα των σχολείων
αυτών.
Μετά το
1990 ολοκληρώνονται οι νομοθετικές παρεμβάσεις για τη βελτίωση της λειτουργίας
των «σχολείων αποδήμων και παλιννοστούντων Ελληνοπαίδων» (Ν. 1865/89) και, κατά
το μέσον της δεκαετίας, τίθεται το ευρύτερο θεσμικό πλαίσιο για την «Παιδεία
ομογενών και διαπολιτισμική εκπαίδευση» (Ν. 2413/96). Επίσης, αρχίζουν να διατίθενται κονδύλια που προέρχονται κυρίως
από την ΕΕ (Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης- ΚΠΣ/ Επιχειρησιακό Πλαίσιο Εκπαίδευσης
και Αρχικής Επαγγελματικής Κατάρτιση- ΕΠΕΑΕΚ) για την υλοποίηση καινοτόμων
προγραμμάτων σε όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες με διαπολιτισμική διάσταση
(λ.χ. Πρόγραμμα Παιδείας Ομογενών, Πρόγραμμα Μουσουλμανοπαίδων, Πρόγραμμα
Τσιγγανοπαίδων, Πρόγραμμα Παλιννοστούντων). Τα προγράμματα αυτά σχετίζονται με
παρεμβάσεις στο επίπεδο του σχολείου και συμπεριλαμβάνουν δράσεις που αφορούν
στην αρχική κατάρτιση και επιμόρφωση εκπαιδευτικών. Επίσης, στη βάση της
συγχρηματοδότησης, χρηματοδοτούνται δράσεις αναμόρφωσης των Προπτυχιακών
Προγραμμάτων Σπουδών των Πανεπιστημιακών Τμημάτων ώστε να «εκσυγχρονισθεί και
διευρυνθεί το περιεχόμενό τους» (ΥΠΕΠΘ, ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ, 2001).
Συνοπτικά θα πρέπει να αναφερθεί ότι
κάτω από την πίεση της δραματικής αύξησης των ξένων μαθητών και των επακόλουθων
επιταγών για αποτελεσματική διδασκαλία και
αναβάθμιση της ποιότητας της παρεχομένης εκπαίδευσης για όλους τους
μαθητές (UNESCO, 1996, EC, 1996, 1998, 2001 όπως στο Karatzia- Stavlioti, 2005)
το ΥΠΕΠΘ θέσπισε μέτρα υποστήριξης δράσεων διαπολιτισμικής εκπαίδευσης όπως:
Τάξεις Υποδοχής, Φροντιστηριακά Τμήματα (από το 1980) και
ενισχυτική διδασκαλία (από τις αρχές του 1990)
Ν . 2413/1996 για την «Παιδεία Ομογενών και τη Διαπολιτισμική Εκπαίδευση»ου προβλέπει για:
Σχολεία διαπολιτισμικής εκπαίδευσης
Ινστιτούτο Παιδείας Ομογενών
και Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης- ΙΠΟΔΕ και η Διεύθυνση - ΔΙΠΟΔΕ
Πειραματικά Προγράμματα
διαπολιτισμικής εκπαίδευσης σε Σχολεία Εφαρμογής Πειραματικών Προγραμμάτων
Εκπαίδεσης (ΣΕΠΠΕ) (διδασκαλία γλώσσας, ιστορίας και πολιτισμού) – (1998-2000)
Ειδικά ΑΠΣ και εκπαιδευτικό υλικό- ΔΕΠΠΣ,
Διαθεματικότητα και Ευέλικτη Ζώνη (>2001)
4. Η ΕΠΙΡΡΟΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ
Η εκπαιδευτική πολιτική της ΕΕ αρχίζει να αποσαφηνίζεται
μετά τη Συνθήκη του Μαάστριχτ (1992) και αποκτά ένα συνεκτικό πλαίσιο μέσα από
τη Λευκή Βίβλο για τη Δια βίου Μάθηση στην Κοινωνία της Γνώσης και την
ταυτόχρονη υιοθέτηση σημαντικών επί μέρους πολιτικών με διαπολιτισμική
διάσταση. Σημαντικός σταθμός στο πεδίο διερεύνησης της παρούσας εργασίας
αποτελεί η διακήρυξη της Λισσαβόνας όπου τα κράτη της ΕΕ να θέσουν ως κεντρικό
άξονα των πολιτικών τους το όραμα για μια Ευρώπη ως την πλέον δυναμική κοινωνία
μάθησης στον κόσμο. Στη Διακήρυξη σημειώνεται ότι είναι απαραίτητο στην
εκπαίδευση όλων που ασχολούνται με τη διδασκαλία να περιλαμβάνονται
διαπολιτισμικές δεξιότητες, δίνοντας σημασία σε αυτό που ονομάζεται
«Διαπολιτισμική Μάθηση». Οι πολιτικές αυτές αντανακλώνται κυρίως στις
εκπαιδευτικές προτεραιότητες που θέτει η Ελληνική κυβέρνηση στο Επιχειρησιακό
της Πρόγραμμα (βλ. Καρατζιά- Σταυλιώτη & Λαμπρόπουλος, 2006).
5. Η ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΑ ΠΣ ΤΩΝ
ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΩΝ ΤΜΗΜΑΤΩΝ
5.1. Προς μια
προσέγγιση της έννοιας της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης
Είναι σαφές ότι η συνειδητοποίηση για την
ανάγκη προσαρμογής της παραδοσιακής δασκαλίας προς μια διαπολιτισμική
προσέγγιση, για την αποτελεσματική αντιμετώπιση ενός μαθητικού κοινού όλο και
περισσότερο πολυπολιτισμικού, δεν ήρθε αυτόματα, ούτε απρόσκοπτα. Ακόμη και
σήμερα, για τους περισσότερους εν ενεργεία δασκάλους που καλούνται να διδάξουν
αποτελεσματικά σε πολυπολιτισμικές τάξεις, δεν είναι σαφής η σημασία ή το
περιεχόμενο μιας «διαπολιτισμικής εκπαίδευσης» (βλ. Καρατζιά- Σταυλιώτη κ.α.,
2005).
Σύμφωνα με το Συμβούλιο της Ευρώπης, η
χρήση της λέξης ‘διαπολιτισμική’ αναγκαίως περιλαμβάνει –αν δοθεί η ολική
σημασία στο πρόθεμα δια- αλληλεπίδραση, ανταλλαγή, σπάσιμο των στεγανών,
αμοιβαιότητα και αλληλεγγύη. Αν δοθεί η ολική σημασία στη λέξη ‘πολιτισμός’, η
έννοια διαπολιτισμική περιλαμβάνει επίσης αναγνώριση των αξιών, των τρόπων ζωής
και των συμβολικών αναπαραστάσεων με τις οποίες οι άνθρωποι -άτομα και
κοινωνίες- αναφέρονται στις σχέσεις τους με τους άλλους και με τον κόσμο.
Σημαίνει ακόμη αναγνώριση της σπουδαιότητάς τους, της ποικιλίας τους και των
αλληλεπιδράσεων που συμβαίνουν τόσο ανάμεσα στα διαφορετικά μέλη του ίδιου
πολιτισμού, όσο ανάμεσα και στους διαφορετικούς πολιτισμούς στο χώρο και στο
χρόνο» (βλ.
Καρατζιά- Σταυλιώτη κ.α., 2005). Σύμφωνα με τους Hohmann et al., οι οποίοι υπήρξαν από τους πρωτοπόρους που
ασχολήθηκαν με την εννοιολόγησή της (Rolandi-Ricci, 1996), η διαπολιτισμική
εκπαίδευση:
- κατανοείται
ως εκπαίδευση σε μια πολυπολιτισμική κοινωνία, που ασχολείται με τα
εκπαιδευτικά προβλήματα της μετανάστευσης και αναζητά λύσεις γι’ αυτά,
αναπτύσσοντας τις θετικές πλευρές του φαινομένου της μετανάστευσης,
- δεν αναφέρεται αποκλειστικά στους μετανάστες
αλλά αφορά τον καθένα, πλειονότητες και μειονότητες, μετανάστες και μη,
- δημιουργεί
συνθήκες για πολυπολιτισμική ανταλλαγή ανάμεσα στους ανθρώπους, αναγνωρίζοντας
και κάνοντας αποδεχτούς τις ομοιότητες και τις διαφορές ανάμεσα στους
διαφορετικούς πολιτισμούς και τους τρόπους ζωής,
- οδηγεί σε έναν εμπλουτισμό της σχολικής ζωής,
αν η εκπαιδευτική πολιτική δημιουργεί συνθήκες που επιτρέπουν στο σχολείο και
το κοινωνικό του περιβάλλον να αναπτύξουν αποδοχή και κατανόηση των
πολιτισμικών διαφορών,
- η
περισσότερo απαραίτητη συνθήκη για μια τέτοια εκπαιδευτική
καινοτομία είναι η εκπαίδευση εκπαιδευτικών σε θέματα διαπολιτισμικής
εκπαίδευσης.
Με βάση τις ανωτέρω προσεγγίσεις,
μπορούμε να συμπεράνουμε ότι το «να προσφέρει σε όλους τους μαθητές τις
δεξιότητες, τις στάσεις και τις γνώσεις τις οποίες χρειάζονται για να μπορέσουν
να δραστηριοποιηθούν μέσα στον εθνικό πολιτισμό τους, μέσα στον κυρίαρχο
πολιτισμό αλλά και σε άλλους εθνικούς πολιτισμούς» (Banks, 2004) χαρακτηρίζει τη
στροφή από μια μονοπολιτισμική προς μια πολυπολιτισμική/ διαπολιτισμική
εκπαίδευση.
5.2. Η
εισαγωγή της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης στα ΠΣ: Ιστορική επισκόπηση
Όπως αναφέρθηκε στην ενότητα της
μεθοδολογίας, μελετήθηκαν οι Οδηγοί Σπουδών (ΟΣ) των τριών ΠΤΔΕ που επιλέχθηκαν
ανά πενταετία από το 1990 έως το 2005. Τα γνωστικά αντικείμενα που θεωρήθηκαν
«σχετικά» με την διαπολιτισμική εκπαίδευση κατηγοριοποιήθηκαν: α) σύμφωνα με τη
διαπολιτισμική συνάφειά τους τόσο με βάση τον τίτλο του μαθήματος όσο και
σύμφωνα με την ανάλυση του κειμένου του περιεχομένου τους (με σαφή
διαπολιτισμικό προσανατολισμό/ με άμεσες
διαπολιτισμικές αναφορές/ με έμμεσες διαπολιτισμικές αναφορές), β) το
στάτους τους στο ΠΣ (μάθημα υποχρεωτικό ή επιλογής, περιεχόμενο συγκροτημένο ή
ρευστό) και γ) ιεραρχικό στάτους του διδάσκοντα, κ.ά.
Στους
Πίνακες του Παραρτήματος καταγράφονται οι τίτλοι των μαθημάτων ανάλογα με τη
συνάφειά τους με τη διαπολιτισμική εκπαίδευση σε κάθε ΠΤΔΕ και χρονολογικό
σταθμό και αναφέρονται τα βασικά τους χαρακτηριστικά, όπως αυτά εμφανίζονται
στους ΟΣ. Υπάρχουν περιπτώσεις, ειδικά στους παλαιότερους ΟΣ, όπου δεν μπορούν
να αντληθούν όλες οι απαιτούμενες πληροφορίες και θεωρήθηκε επιστημονικά ορθό
να μην συμπληρωθούν τα εκλιπόντα στοιχεία με βάση προφορικές πληροφορίες που
ελήφθησαν. Προς αυτή την κατεύθυνση απαιτείται διασταύρωση των πληροφοριών μέσα
από τη διερεύνηση των αρχείων των Τμημάτων, κάτι που αναμένεται να γίνει στη
διεύρυνση της έρευνας στο εγγύς μέλλον.
5.3. Συγκριτική παρουσίαση ευρημάτων
Όπως εμφανίζεται στη συνοπτική
παρουσίαση των ευρημάτων στους πίνακες του παραρτήματος είναι εμφανές ότι το 1990
δεν υπάρχουν μαθήματα με καθαρά διαπολιτισμική
διάσταση στα ΠΣ των ΠΤΔΕ. Αρχίζουν να εμφανίζονται γνωστικά αντικείμενα με διαπολιτισμικές αναφορές που κατά
βάση δεν διδάσκονται (αφορούν την εκπαίδευση παιδιών μεταναστών, τσιγγάνων και
παλιννοστούντων) και αποτελούν μαθήματα επιλογής. Από τα μαθήματα με διεθνή διάσταση, η Συγκριτική
Παιδαγωγική εμφανίζεται στα ΠΣ και των τριών ΠΤΔΕ. Ιδιαίτερη βαρύτητα έχει στην
Πάτρα όπου υπάρχει ως μάθημα υποχρεωτικό, διδάσκεται από Αναπληρωτή Καθηγητή
και συμπληρώνεται από το μάθημα επιλογής «Ειδικά θέματα συγκριτικής
παιδαγωγικής».
Το 1995 αρχίζει να εμφανίζεται η λέξη
«διαπολιτισμική» στον τίτλο νέων μαθημάτων (λ.χ. προβλέπεται το μάθημα
«Διαπολιτισμική Παιδαγωγική Διδακτική» στην Αθήνα). Επίσης προβλέπονται και
μαθήματα με διαπολιτισμικές αναφορές
στην Αθήνα και στην Πάτρα (που όμως δεν διδάσκονται) και αφορούν στη διδασκαλία
της Ελληνικής ως ξένης γλώσσας και την εκπαίδευση παιδιών μεταναστών,
παλιννοστούντων και τσιγγάνων. Η διεθνής
διάσταση εξακολουθεί να παρουσιάζεται με τη Συγκριτική Παιδαγωγική που
διδάσκεται ως υποχρεωτικό μάθημα στην Αθήνα και στην Πάτρα και επίσης ως
επιλογής στην Πάτρα από Αναπληρωτές Καθηγητές. Προβλέπονται επίσης μαθήματα με
Ευρωπαϊκή διάσταση (που δε φαίνεται να διδάσκονται) στην Πάτρα.
Το 2000 η διαπολιτισμική διάσταση εμφανίζεται με σαφήνεια στα ΠΣ και των
τριών ΠΤΔΕ. Διδάσκονται υποχρεωτικά μαθήματα στην Πάτρα από Αναπληρωτή
Καθηγητή, και επιλογής στην Αθήνα και Ιωάννινα όπου διδάσκεται από Καθηγητή και
συμβασιούχο επιστήμονα αντίστοιχα. Επίσης αυξάνεται η παρουσία των γνωστικών
αντικειμένων με διαπολιτισμικές αναφορές.
Στην Αθήνα υπάρχουν τρία μαθήματα επιλογής (αλλά διδάσκεται μόνο η «Διδασκαλία
της Ελληνικής ως ξένης γλώσσας»). Στα Ιωάννινα διδάσκεται το μάθημα επιλογής
«Μετανάστευση και Εκπαίδευση» από Αναπληρωτή Καθηγητή. Στην Πάτρα παρέχονται
επτά μαθήματα στον ΟΣ, από τα οποία τέσσερα επιλογής από Αναπληρωτή Καθηγητή
(1) και από Επίκουρη Καθηγήτρια (3). Τα μαθήματα της Πάτρας αφορούν στη
δίγλωσση εκπαίδευση, την εκπαίδευση Τσιγγάνων και τη διαπολιτισμική διάσταση
στη λειτουργία και αξιολόγηση των εκπαιδευτικών θεσμών στην Ε.Ε. Όσον αφορά τα
μαθήματα με διεθνή διάσταση, στην
Αθήνα υπάρχουν έξι γνωστικά αντικείμενα, από τα οποία διδάσκονται ένα
υποχρεωτικό και τρία επιλογής από τον ίδιο Αναπληρωτή Καθηγητή. Στα Ιωάννινα
εμφανίζεται αλλά δεν διδάσκεται το μάθημα της Συγκριτικής Παιδαγωγικής. Στον ΟΣ
της Πάτρας καταγράφονται επτά μαθήματα αλλά διδάσκεται ένα υποχρεωτικό μάθημα
από Καθηγητή και τρία μαθήματα επιλογής από Καθηγητή, Αναπληρωτή Καθηγητή και
Λέκτορα αντίστοιχα.
Το 2005 αποσαφηνίζεται ο προσανατολισμός των ΠΣ τόσο προς μια
περισσότερο διαπολιτισμική/ πολυπολιτισμική διάσταση όσο και ως προς το διεθνή
τους προσανατολισμό. Έτσι στο ΠΤΔΕ της Αθήνας φαίνεται να υπερτερούν σαφώς τα μαθήματα με διεθνή διάσταση (6 εναντίον 3). Στα
Ιωάννινα, με την άφιξη νέου μελους ΔΕΠ (Λέκτορα) γίνεται μια δυναμική στροφή προς τη διαπολιτισμικότητα παρέχοντας τρία μαθήματα με
διαπολιτισμική διάσταση και ένα μάθημα με διαπολιτισμικές αναφορές. Στην Πάτρα
φαίνεται να αναπτύσσεται και να
αποσαφηνίζεται το ήδη υπάρχον διαπολιτισμικό προφίλ. Παρέχονται τρία
μαθήματα με διαπολιτισμική διάσταση και τέσσρα μαθήματα με διαπολιτισμικές
αναφορές, ενώ μειώνονται κατά ένα τα μαθήματα
με διεθνή διάσταση που προσφέρονται (3).
6. ΣΧΟΛΙΑ
ΚΑΙ ΓΕΝΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Στην
ανάλυση που προηγήθηκε διαπιστώθηκαν διαχρονικές αλλαγές και μετατοπίσεις/
ασυνέχειες όσον αφορά στον τρόπο, στο επίκεντρο εστίασης και στο ρυθμό
εισαγωγής γνωστικών αντικειμένων με διαπολιτισμική διάσταση στα ΠΣ των πανεπιστημιακών ΠΤΔΕ. Πιο
συγκεκριμένα, όσον αφορά στο επίκεντρο
εστίασης (το οποίο συνδέεται άμεσα με τα άλλα χαρακτηριστικά), αρχικά
εισάγονται γνωστικά αντικείμενα που φαίνεται να υπηρετούν την τότε Ελληνική
πραγματικότητα και αναφέρονται στην εκπαίδευση μεταναστών, παλιννοστούντων και
τσιγγάνων (ομάδες για την εκπαίδευση των οποίων χρηματοδοτούνταν σχετικά
προγράμματα). Επίσης, έχει ήδη ισχυροποιηθεί στα ΠΣ το γνωστικό αντικείμενο της
Συγκριτικής Παιδαγωγικής και στα τρία ΠΤΔΕ παρέχοντας τη δυνατότητα ανάπτυξης
της Ευρωπαϊκής διάστασης στην εκπαίδευση (γεγονός που συνδέεται με την
ολοκλήρωση της ένταξης της χώρας στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα) αλλά και των διεθνών
σπουδών στην εκπαίδευση όπου και μπορούν να μελετηθούν και τα ζητήματα
διαπολιτισμικότητας.
Φαίνεται ότι η διεθνής αυτή διάσταση των σπουδών στην
εκπαίδευση ισχυροποιείται μετά το 1995 κάτι που προβάλλεται τόσο στον αριθμό
και τη συχνότητα των γνωστικών αντικειμένων που εισάγονται όσο και στο στάτους
των υπευθύνων μελών ΔΕΠ που ανήκουν στις δυο υψηλές βαθμίδες. Τα ζητήματα
διαπολιτισμικής διάστασης αντιμετωπίζονται κυρίως με γνωστικά αντικείμενα που
αφορούν στη διδασκαλία της Ελληνικής γλώσσας ως δεύτερης ή ξένης και στην
παιδεία ομογενών του εξωτερικού. Για πρώτη φορά εμφανίζεται ο όρος «διαπολιτισμική»
στο ΠΣ της Πάτρας με το γνωστικό αντικείμενο «Λειτουργία εκπαιδευτικών θεσμών
στην ΕΕ και διαπολιτισμικότητα». Αξίζει να σημειωθεί ότι μετά το 1995 ψηφίζεται
και ο Ν.2413/96 με τον οποίο «εισάγεται» με ένα θεσμικό τρόπο ο όρος της «διαπολιτισμικής
εκπαίδευσης» γεγονός που φαίνεται να επηρέασε την ορολογία που χρησιμοποιείται
έκτοτε στην προκήρυξη νέων γνωστικών αντικειμένων.
Διαχρονικά και σταδιακά μάλλον αποσαφηνίζεται η
διαπολιτισμική διάσταση των νέων γνωστικών αντικειμένων και, ταυτόχρονα,
εμπλουτίζεται με διαπολιτισμικές αναφορές το περιεχόμενο των υπαρχόντων
μαθημάτων. Σημειώνεται ότι στην Αθήνα δίνεται περισσότεη έμφαση στη διεθνή
διάσταση με την εισαγωγή νέων μαθημάτων (από τον ίδιο αναπληρωτή καθηγητή) και
ταυτόχρονα παγιώνεται (με λεπτομερή περιγραφή περιεχομένου) η διαπολιτισμική
διδακτική και η διδασκαλία της Ελληνικής ως ξένης (από μόνιμα και νέα μέλη
ΔΕΠ). Στην Πάτρα η διεθνής και διαπολιτισμική διάσταση φαίνεται να έχουν
ισόρροπη εκπροσώπηση στο ΠΣ τόσο ως προς το περιεχόμενο όσο και ως προς το
στάτους και τον αριθμό των διδασκόντων, κάτι που μπορεί να συνδεθεί με την
ύπαρξη δυο διαφορετικών τομέων στους οποίους «ανήκουν» τα συγκεκριμένα μαθήματα
και οι διδάσκοντες («Παιδαγωγικών» και «Κοινωνιολογίας και Εκπαιδευτικής Πολιτικής», ενώ στην Αθήνα τα σχετικά
μαθήματα ανήκουν στον ίδιο τομέα).
Κατά τα μέσα της πρώτης δεκαετίας του 21ου
αιώνα η διαπολιτισμική διάσταση μάλλον έχει στεριώσει στα ΠΣ των ΠΤΔΕ. Οι διαφοροποιημένες
πρακτικές της ένταξής της φαίνεται αρχικά να καθορίζονται από τη σύσταση και τη
δυναμικότητα του επιστημονικού προσωπικού του κάθε τμήματος. Σε κάθε περίπτωση
η ισχύς της παρέμβασης εξαρτάται κυρίως από τη βούληση και τη βαθμίδα των μελών
ΔΕΠ που αναλαμβάνουν την πρωτοβουλία εισαγωγής νέων γνωστικών αντικειμένων ή
αποφασίζουν να αναθεωρήσουν το περιεχόμενο σπουδών σε ήδη υπάρχοντα γνωστικά
τους αντικείμενα (λ.χ. η διδακτική της Ελληνικής γλώσσας ως δεύτερης στην Πάτρα
και την Αθήνα). Σημασία επίσης έχουν οι εν γένει συσχετίσεις ανάμεσα στο
προσωπικό των τμημάτων καθώς και από την «ισχυρή» άποψη που επικρατεί σχετικά
με την εκπαίδευση των δασκάλων.
Στη βάση αυτή δεν είναι τυχαίο που ορισμένα γνωστικά
αντικείμενα εμφανίζονται για ένα μόνο χρονικό διάστημα, ταυτίζονται με την
παρουσία ενός διδάσκοντα στο τμήμα και «καταργούνται» (ή δεν
διδάσκονται ούτε από ειδικούς επιστήμονες) όταν ο διδάσκων αποχωρήσει. Σύνηθες
επίσης είναι το φαινόμενο να εισάγεται ένα γνωστικό αντικείμενο στο ΠΣ από
μέλος ΔΕΠ υψηλής βαθμίδας, που να ανατίθεται αρχικά σε συμβασιούχο επιστήμονα
και, εφόσον η «πορεία» της διδασκαλίας αποδειχθεί εν γένει ικανοποιητική (με τη
σύμφωνη γνώμη επαρκούς αριθμού μελών ΔΕΠ) να προκηρύσσεται σχετικό αυτόνομο
γνωστικό αντικείμενο προς πλήρωση όπως λ.χ. η περίπτωση της διαπολιτισμικής
εκπαίδευσης στα Ιωάννινα. Κάτι ανάλογο φαίνεται να συμβαίνει και στην Πάτρα με
το γνωστικό αντικείμενο της διαπολιτισμικής ψυχολογίας, αντικείμενο που η
εισαγωγή του αποτελεί καινοτομία για ΠΣ των ΠΤΔΕ. Αξίζει να σχολιαστεί το
γεγονός ότι μόνο στην Πάτρα εμφανίζεται ο όρος «πολυπολιτισμική/ πολυγλωσσική
εκπαίδευση» γεγονός, βέβαια, που φαίνεται να σχετίζεται με το γνωστικό
αντικείμενο συγκεκριμένου μέλους ΔΕΠ που μάλλον δεν συνδέεται με την ανάδυση
του όρου «διαπολιτισμική» στην Ελλάδα.
Συνοψίζοντας, η διαμόρφωση των ΠΣ των τριών ΠΤΔΕ των
οποίων οι ΟΣ μελετήθηκαν, αποτελεί μια διαδικασία κατά την οποία ρόλο έχει όχι
μόνο ο κυρίαρχος στο περιβάλλον της εκπαίδευσης λόγος αλλά και οι τάσεις που
εμφανίζονται στο πολιτικό και κοινωνικό συγκείμενο. Ιδιαίτερη δε σημασία έχει ο
τρόπος με τον οποίο η όποια δυναμική προωθείται για να γίνει εσωτερικο
συστατικό στοιχείο του ΟΣ. Η ισχύς των ατόμων που διαπραγματεύονται και η
αποτελεσματικότητα των προσπαθειών τους σχετίζονται όχι μόνο με τη βαθμίδα που
αυτά κατέχουν, αλλά και με τις συσχετίσεις και τη δυναμική ερευνητικών
συνεργασιών που σε κάθε περίπτωση αναδύεται. Ιδιαίτερο ερευνητικό ενδιαφέρον
έχει η αξιοποίηση των συμπερασμάτων της έρευνας αλλά και της εφαρμοσμένης μεθοδολογίας
και αναλυτικών εργαλείων ώστε να γίνει η σε περισσότερο βάθος διερεύνηση του
ζητήματος των ΠΣ των παιδαγωγικών τμημάτων. Θα αποτελούσε καινοτομία με
εξαιρετικό ενδιαφέρον η διεξαγωγή έρευνας διερεύνησης των απόψεων των μελών ΔΕΠ
για τα κύρια ζητήματα που προέκυψαν στην παρούσα εργασία καθώς και μελέτης του
τρόπου έκφρασής τους στα συλλογικά όργανα (λ.χ. μέσα από συνέντευξη μελών ΔΕΠ,
μελέτη και ανάλυση Πρακτικών Γενικών Συνελεύσεων, κ.λπ.). Η εφαρμογή ποικιλίας
μεθοδολογικών προσεγγίσεων για την προσέγγιση του σημαντικού ζητήματος των ΠΣ
των εκπαιδευτικών αποτελεί αναγκαιότητα στη σύγχρονη εποχή που είναι γεμάτη
προκλήσεις για την εκπαίδευση.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
Banks, J. (2004). Εισαγωγή στην πολυπολιτισμική εκπαίδευση.
Αθήνα: Παπαζήση.
Foucault,
M. (1987). Η
αρχαιολογία της γνώσης. Αθήνα: Εξάντας.
Καρατζιά-Σταυλιώτη, Ε., Ζευγίτη Ε. & Σπινθουράκη, ΙΑ (2005). Γλώσσα, πολιτισμός και αποτελεσματική διδακτική πρακτική: εμπειρική
έρευνα. Πρακτικά 8ο διεθνούς συνεδρίου, Η Ελληνική ως Δεύτερη
ή Ξένη Γλώσσα: Μια διαπολιτισμική προσέγγιση. Πάτρα: Πανεπιστήμιο Πατρών.
Καρατζιά-
Σταυλιώτη, E. & Λαμπρόπουλος, X. (2006). Αξιολόγηση,
αποτελεσαμτικότητα και ποιότητα στην εκπαίδευση. Αθήνα: Gutenberg.
Karatzia-Stavlioti,
E.
(2005). Educational effectiveness and educational policy: The policy discourse
of UNESCO and the European Union in a comparative perspective, στο Αρέθας, Επιστημονική Επετηρίδα, ΠΤΔΕ Πανεπιστημίου Πατρών, τ. ΙΙΙ, σσ. 139-162.
Ματθαίου, Δ., Καρατζία-Σταυλίωτη, Ε.
& Σπινθουράκη, Ι.Α. (2001). Πολυπολιτισμικότητα και επιμόρφωση
εκπαιδευτικών: Διερεύνηση αναγκών και προτεραιοτήτων, Του Βάμβουκα και
Χατζηδάκη (επιμ.) Μάθηση και διδασκαλία της Ελληνικής ως μητρικής και ως
δεύτερης. Αθήνα: Ατραπός, (τ. Β, σσ.
426-444).
Νικολάου, Γ. (2004). Διαπολιτισμική διδακτική. Αθήνα:
Ελληνικά Γράμματα.
Rolandi-Ricci,
M. (1996). Training teachers for intercultural education. The work of the
Council of Europe, in: Dragonas T., Fragoudaki A. & Inglesi C. (Eds.), Beyond one’s own backyard. Intercultural
teacher education in
Spinthourakis, J.A.,
Stavlioti-Karatzia, E., Papoulia-Tzelepi, P. & J. Karras (2005). Teacher
education and multiculturalism in Europe: National policy and practitioner practice in
.
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ: ΑΝΑΛΥΤΙΚΟΙ ΠΙΝΑΚΕΣ ΠΣ
ΠΤΔΕ
1. ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΠΤΔΕ ΑΘΗΝΩΝ
|
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ 1990-1991 ΠΤΔΕ ΑΘΗΝΩΝ |
||
|
ΜΕ ΔΙΕΘΝΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ |
ΤΙΤΛΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ |
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ |
|
Επιστημολογία,
Ιδεολογία και Προβληματική της Συγκριτικής Παιδαγωγικής |
Μάθημα επιλογής / χωρίς περιγραφή περιεχομένου,
Καθηγητής |
|
|
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ 1995-1996 ΠΤΔΕ ΑΘΗΝΩΝ |
||
|
ΜΕ ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ |
ΤΙΤΛΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ |
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ |
|
Διαπολιτισμική
Παιδαγωγική - Διδακτική |
Μάθημα επιλογής / με περιγραφή περιεχομένου /
Καθηγητής, δεν προσφέρεται |
|
|
ΜΕ ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ |
Παιδεία
ομογενών εξωτερικού |
Μάθημα επιλογής / χωρίς περιγραφή περιεχομένου |
|
Η
διδασκαλία της Ελληνικής γλώσσας ως μητρικής σε ξενόγλωσσο περιβάλλον |
Μάθημα επιλογής / χωρίς περιγραφή περιεχομένου |
|
|
Η διδασκαλία
της Ελληνικής ως ξένης γλώσσας |
Μάθημα επιλογής / χωρίς περιγραφή περιεχομένου |
|
|
ΜΕ ΔΙΕΘΝΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ |
Συγκριτική
Παιδαγωγική |
Μάθημα υποχρεωτικό/ με περιγραφή περιεχομένου/ Αναπληρωτής Καθηγητής |
|
Ανοιχτή, από
απόσταση εκπαίδευση. Πολιτικές και Διεθνής πρακτική |
Μάθημα επιλογής / με περιγραφή περιεχομένου /
Αναπληρωτής Καθηγητής, δεν προσφέρεται
|
|
|
3)
Ευρωπαϊκή και διεθνής διάσταση στην εκπαίδευση με έμφαση στο δημοτικό σχολείο |
Μάθημα επιλογής / με περιγραφή περιεχομένου /
Αναπληρωτής Καθηγητής, δεν προσφέρεται
|
|
|
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ 2000-2001 ΠΤΔΕ ΑΘΗΝΩΝ |
||
|
ΜΕ ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ |
ΤΙΤΛΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ |
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ |
|
Διαπολιτισμική
Παιδαγωγική – Διδακτική (Θεωρία και Πράξη) |
Μάθημα επιλογής/ με περιγραφή περιεχομένου/
Καθηγητής |
|
|
ΜΕ ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ |
1) Παιδεία
ομογενών εξωτερικού |
Μάθημα επιλογής / χωρίς περιγραφή περιεχομένου |
|
2) Η
διδασκαλία της Ελληνικής γλώσσας ως μητρικής σε ξενόγλωσσο περιβάλλον |
Μάθημα επιλογής / χωρίς περιγραφή περιεχομένου |
|
|
3) Η
διδασκαλία της Ελληνικής ως ξένης γλώσσας |
Μάθημα επιλογής / με
περιγραφή περιεχομένου |
|
|
ΜΕ ΔΙΕΘΝΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ |
1)
Συγκριτική Παιδαγωγική |
Μάθημα υποχρεωτικό/ με περιγραφή περιεχομένου/
Καθηγητής |
|
2) Η
εκπαίδευση στη Νέα Ευρώπη |
Μάθημα επιλογής/ με περιγραφή περιεχομένου |
|
|
3) Ανοιχτή,
από απόσταση εκπαίδευση. Πολιτικές και Διεθνής πρακτική |
Μάθημα επιλογής / με περιγραφή περιεχομένου / δεν
προσφέρεται |
|
|
4) Ευρωπαϊκή
και διεθνής διάσταση στην εκπαίδευση με έμφαση στο δημοτικό σχολείο |
Μάθημα επιλογής / με περιγραφή περιεχομένου /
Καθηγητής |
|
|
5)
Προβλήματα διεθνούς εκπαίδευσης. Η Ελληνόγλωσση εκπαίδευση σε χώρες μέλη της
Ευρωπαϊκής Ένωσης |
Μάθημα επιλογής/ χωρίς περιγραφή περιεχομένου και σε
μορφή ηλεκτρονικής τάξης μέσω Διαδικτύου/ με επιβλέποντα τον Καθηγητή |
|
|
6) Θέματα
πολιτικής κοινωνικοποίησης στα πλαίσια του σχολείου: Συγκριτικές διεθνείς
διαστάσεις |
Μάθημα επιλογής/ χωρίς περιγραφή περιεχομένου και σε μορφή
ηλεκτρονικής τάξης μέσω Διαδικτύου/ με επιβλέποντα Καθηγητή |
|
|
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ 2005-2006 ΠΤΔΕ ΑΘΗΝΩΝ |
||
|
ΜΕ ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ |
ΤΙΤΛΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ |
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ |
|
Διαπολιτισμική
Παιδαγωγική – Διδακτική (Θεωρία και Πράξη) |
Μάθημα επιλογής / με περιγραφή περιεχομένου |
|
|
ΜΕ ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ |
1) Παιδεία
ομογενών εξωτερικού |
Μάθημα επιλογής / χωρίς περιγραφή περιεχομένου |
|
2) Η
διδασκαλία της Ελληνικής ως ξένης ή ως
δεύτερης γλώσσας |
Μάθημα επιλογής / με
περιγραφή περιεχομένου |
|
|
ΜΕ ΔΙΕΘΝΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ |
1)
Συγκριτική Παιδαγωγική |
Μάθημα υποχρεωτικό/ με περιγραφή περιεχομένου/
Καθηγητής |
|
2)
Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Μια πρόκληση για την εκπαίδευση |
Κυμαινόμενο /Μάθημα επιλογής/ Καθηγητής |
|
|
3) Η
εκπαίδευση στη Νέα Ευρώπη |
Μάθημα επιλογής/ με περιγραφή περιεχομένου |
|
|
4) Ανοιχτή,
από απόσταση εκπαίδευση. Πολιτικές και Διεθνής πρακτική |
Μάθημα επιλογής / με περιγραφή περιεχομένου /
Καθηγητής |
|
|
5)
Ευρωπαϊκή και διεθνής διάσταση στην εκπαίδευση με έμφαση στο δημοτικό σχολείο |
Μάθημα επιλογής / με περιγραφή περιεχομένου /
Καθηγητής |
|
|
6) Πολιτική
ιστορία της Ευρωπαϊκής Εκπαίδευσης |
Μάθημα επιλογής / με περιγραφή περιεχομένου /
Επίκουρος Καθηγητής |
|
|
7)
Προβλήματα διεθνούς εκπαίδευσης. Η Ελληνόγλωσση εκπαίδευση σε χώρες μέλη της
Ευρωπαϊκής Ένωσης |
Μάθημα επιλογής / περιγραφή περιεχομένου/ δεν προσφέρεται |
|
2. ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΠΤΔΕ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ
|
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ 1990-1991 ΠΤΔΕ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ |
||
|
ΜΕ ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ |
ΤΙΤΛΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ |
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ |
|
Μετανάστευση
και εκπαίδευση |
Μάθημα επιλογής |
|
|
ΜΕ ΔΙΕΘΝΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ |
Συγκριτική παιδαγωγική |
Μάθημα επιλογής |
|
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ 1995-1996 ΠΤΔΕ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ |
||
|
ΜΕ ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ |
ΤΙΤΛΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ |
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ |
|
Μετανάστευση
και εκπαίδευση |
Μάθημα επιλογής / με περιγραφή περιεχομένου / |
|
|
ΜΕ ΔΙΕΘΝΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ |
Συγκριτική παιδαγωγική |
Μάθημα επιλογής |
|
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ 2000-2001 ΠΤΔΕ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ |
||
|
ΜΕ ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ |
ΤΙΤΛΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ |
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ |
|
Διαπολιτισμική
Εκπαίδευση |
Μάθημα επιλογής / με περιγραφή περιεχομένου / Με
σύμβαση |
|
|
ΜΕ ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ |
Μετανάστευση και εκπαίδευση |
Μάθημα επιλογής /με περιγραφή περιεχομένου
/Αναπληρωτής Καθηγητής |
|
ΜΕ ΔΙΕΘΝΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ |
Συγκριτική παιδαγωγική |
Μάθημα επιλογής/χωρίς περιγραφή περιεχομένου/δεν
προσφέρεται |
|
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ 2005-2006 ΠΤΔΕ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ |
||
|
ΜΕ ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ |
ΤΙΤΛΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ |
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ |
|
Διαπολιτισμική
Εκπαίδευση |
Μάθημα υποχρεωτικό / με περιγραφή περιεχομένου,
Λέκτορας |
|
|
Διαπολιτισμική
Εκπαίδευση ΙΙ |
Μάθημα επιλογής / με περιγραφή περιεχομένου /
Λέκτορας |
|
|
Διαπολιτισμική
Διδακτική |
Μάθημα επιλογής / με περιγραφή περιεχομένου /
Λέκτορας |
|
|
ΜΕ ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ |
Μετανάστευση και εκπαίδευση |
Μάθημα επιλογής / με περιγραφή περιεχομένου /
Καθηγητής |
|
ΜΕ ΔΙΕΘΝΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ |
Συγκριτική εκπαίδευση |
Μάθημα επιλογής / με περιγραφή περιεχομένου /
Λέκτορας |
3. ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΠΤΔΕ ΠΑΤΡΑΣ
|
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ 1990-1991 ΠΤΔΕ ΠΑΤΡΑΣ |
||
|
ΜΕ ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ |
ΤΙΤΛΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ |
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ |
|
Εκπαίδευση των παιδιών των μεταναστών |
Μάθημα επιλογής / χωρίς περιγραφή περιεχομένου / δεν
προσφέρεται |
|
|
Εκπαίδευση
των παλιννοστούντων, τσιγγάνων |
Μάθημα επιλογής / χωρίς περιγραφή περιεχομένου / δεν
προσφέρεται |
|
|
ΜΕ ΔΙΕΘΝΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ |
Συγκριτική
παιδαγωγική |
Μάθημα υποχρεωτικό / με περιγραφή περιεχομένου /
Αναπληρωτής Καθηγητής |
|
Ειδικά
θέματα συγκριτικής παιδαγωγικής |
Μάθημα επιλογής / με περιγραφή περιεχομένου /
Αναπληρωτής Καθηγητής |
|
|
Ευρωπαϊκή
διάσταση στα προγράμματα ΔΣ |
Μάθημα επιλογής/ χωρίς περιγραφή περιεχομένου/ δεν
προσφέρεται |
|
|
Ευρωπαϊκή διάσταση στην εκπαίδευση
εκπαιδευτικών |
Μάθημα επιλογής / χωρίς περιγραφή περιεχομένου / δεν
προσφέρεται |
|
|
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ 1995-1996 ΠΤΔΕ ΠΑΤΡΑΣ |
||
|
ΜΕ ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ |
ΤΙΤΛΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ |
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ |
|
Διαπολιτισμική
επικοινωνία και αγωγή |
Μάθημα επιλογής / με περιγραφή περιεχομένου /
Επίκουρος Καθηγητής |
|
|
ΜΕ ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ |
Λειτουργία των
εκπαιδευτικών θεσμών στην Ε.Ε. και Διαπολιτισμικότητα |
Μάθημα επιλογής / με περιγραφή περιεχομένου /
Λέκτορας |
|
Εκπαίδευση
των παιδιών των μεταναστών |
Μάθημα επιλογής / χωρίς περιγραφή περιεχομένου; /
δεν προσφέρεται |
|
|
Εκπαίδευση
των παλιννοστούντων, τσιγγάνων |
Μάθημα επιλογής / χωρίς περιγραφή περιεχομένου; /
δεν προσφέρεται |
|
|
Εκπαίδευση
ειδικών κοινωνικών ομάδων, μειονοτήτων και Ελλήνων του Εξωτερικού |
Μάθημα επιλογής / χωρίς περιγραφή περιεχομένου; /
δεν προσφέρεται |
|
|
ΜΕ ΔΙΕΘΝΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ |
Συγκριτική παιδαγωγική |
Μάθημα υποχρεωτικό / με περιγραφή περιεχομένου /
Καθηγητής |
|
Ειδικά
θέματα συγκριτικής παιδαγωγικής |
Μάθημα επιλογής / με περιγραφή περιεχομένου /
Καθηγητής |
|
|
Curricula και διδασκαλία για την Ευρωπαϊκή διάσταση
στην εκπαίδευση |
Μάθημα επιλογής / με περιγραφή περιεχομένου /
Επίκουρη Καθηγήτρια |
|
|
Οικονομική
ανάπτυξη, Ευρωπαϊκά προγράμματα και εκπαίδευση |
Μάθημα επιλογής / με περιγραφή περιεχομένου / Λέκτορας |
|
|
Εκπαιδευτική
πολιτική και Έλληνες του εξωτερικού |
Μάθημα επιλογής / με περιγραφή περιεχομένου / Λέκτορας |
|
|
Ευρωπαϊκή
διάσταση στα προγράμματα ΔΣ |
Μάθημα επιλογής / χωρίς περιγραφή περιεχομένου; /
δεν προσφέρεται |
|
|
Ευρωπαϊκή διάσταση στην εκπαίδευση
εκπαιδευτικών |
Μάθημα επιλογής / χωρίς περιγραφή περιεχομένου; /
δεν προσφέρεται |
|
|
Ευρωπαϊκό
θεσμικό πλαίσιο και οι επιπτώσεις στο Ελληνικό εκπαιδευτικό γίγνεσθαι |
Μάθημα επιλογής / χωρίς περιγραφή περιεχομένου; /
δεν προσφέρεται |
|
|
Εκπαιδευτική πολιτική και Έλληνες του
Εξωτερικού – Σπουδές στο εξωτερικό |
Μάθημα επιλογής / χωρίς περιγραφή περιεχομένου; /
δεν προσφέρεται |
|
|
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ 2000-2001 ΠΤΔΕ ΠΑΤΡΑΣ |
||
|
ΜΕ ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ |
ΤΙΤΛΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ |
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ |
|
Διαπολιτισμική
επικοινωνία και Ελληνικα ως 2η ή ξένη γλώσσα |
Μάθημα υποχρεωτικό / με περιγραφή περιεχομένου /
Αναπληρωτής Καθηγητής |
|
|
ΜΕ ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ |
Διγλωσσία
και δίγλωσση εκπαίδευση |
Μάθημα επιλογής / με περιγραφή περιεχομένου /
Αναπληρωτής Καθηγητής |
|
Λειτουργία
των εκπαιδευτικών θεσμών στην Ε.Ε. και Διαπολιτισμικότητα |
Μάθημα επιλογής / με περιγραφή περιεχομένου /
Επίκουρος Καθηγητής |
|
|
Εκπαίδευση
και επιμόρφωση Τσιγγάνων |
Μάθημα επιλογής / με περιγραφή περιεχομένου /
Αναπληρωτής Καθηγητής |
|
|
Αξιολόγηση
των εκπαιδευτικών θεσμών στην Ε.Ε. και διαπολιτισμικότητα |
Μάθημα επιλογής / με περιγραφή περιεχομένου /
Επίκουρος Καθηγητής |
|
|
Εκπαίδευση
των παιδιών των μεταναστών |
Μάθημα επιλογής / δεν προσφέρεται |
|
|
Εκπαίδευση
των παλιννοστούντων, τσιγγάνων |
Μάθημα επιλογής / χωρίς περιγραφή περιεχομένου; /
δεν προσφέρεται |
|
|
Εκπαίδευση
ειδικών κοινωνικών ομάδων, μειονοτήτων και Ελλήνων του Εξωτερικού |
Μάθημα επιλογής / δεν προσφέρεται |
|
|
ΜΕ ΔΙΕΘΝΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ |
Συγκριτική
παιδαγωγική – Ευρωπαϊκή διάσταση στην εκπαίδευση |
Μάθημα υποχρεωτικό / με περιγραφή περιεχομένου/
Καθηγητής |
|
Ειδικά
θέματα συγκριτικής παιδαγωγικής |
Μάθημα επιλογής / με περιγραφή περιεχομένου /
Καθηγητής |
|
|
Ευρωπαϊκή
διάσταση στη διδασκαλία: Curricula και
διδασκαλία |
Μάθημα επιλογής / με περιγραφή περιεχομένου /
Αναπληρώτρια Καθηγήτρια |
|
|
Οικονομική
ανάπτυξη, Ευρωπαϊκά προγράμματα και εκπαίδευση |
Μάθημα επιλογής / με περιγραφή περιεχομένου/
Λέκτορας |
|
|
Ευρωπαϊκή
διάσταση στα προγράμματα ΔΣ |
Μάθημα επιλογής / δεν προσφέρεται |
|
|
Ευρωπαϊκό
θεσμικό πλαίσιο και Ελληνική εκπαίδευση |
Μάθημα επιλογής / δεν προσφέρεται |
|
|
Εκπαιδευτική
πολιτική και σπουδές στο εξωτερικό |
Μάθημα επιλογής / δεν προσφέρεται |
|
|
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ 2005-2006 ΠΤΔΕ ΠΑΤΡΑΣ |
||
|
ΜΕ ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ |
ΤΙΤΛΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ |
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ |
|
Διαπολιτισμική εκπαίδευση και Ελληνικά ως 2η
ή ξένη γλώσσα |
Μάθημα υποχρεωτικό / όχι περιγραφή περιεχομένου /
Καθηγητής |
|
|
Η σχέση της
γλώσσας και του πολιτισμού/ της κουλτούρας στην πολυπολιτισμική κοινωνία |
Μάθημα επιλογής / με περιγραφή περιεχομένου / Επίκουρη Καθηγήτρια |
|
|
Διαπολιτισμική
ψυχολογία |
Μάθημα επιλογής |
|
|
Πολυγλωσσική πολυπολιτισμική εκπαίδευση |
Μάθημα επιλογής / με περιγραφή περιεχομένου / Επίκουρη Καθηγήτρια |
|
|
ΜΕ ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ |
Διγλωσσία και δίγλωσση εκπαίδευση |
Μάθημα επιλογής / χωρίς περιγραφή περιεχομένου /
Καθηγητής |
|
Εκπαίδευση
Τσιγγανοπαίδων |
Μάθημα επιλογής / με περιγραφή περιεχομένου / Καθηγητής |
|
|
Διδακτική
της Ελληνικής ως 2ης ή ξένης γλώσσας |
Μάθημα επιλογής / με περιγραφή περιεχομένου / Καθηγητής |
|
|
Ειδικά
θέματα στην εκπαίδευση μεταναστών/ αλλοδαπών |
Μάθημα επιλογής / με περιγραφή περιεχομένου /
Επίκουρη Καθηγήτρια |
|
|
ΜΕ ΔΙΕΘΝΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ |
Συγκριτική
παιδαγωγική – Ευρωπαϊκή διάσταση στην εκπαίδευση |
Μάθημα υποχρεωτικό / με περιγραφή περιεχομένου
/ Καθηγητής |
|
Ειδικά
θέματα συγκριτικής παιδαγωγικής |
Μάθημα επιλογής / με περιγραφή περιεχομένου /
Καθηγητής |
|
|
Ευρωπαϊκή
εκπαιδευτική πολιτική |
Μάθημα επιλογής / με περιγραφή περιεχομένου / Αναπληρωτής Καθηγητής |
|
|
Ευρωπαϊκή
διάσταση στην εκπαίδευση: Curricula και
διδασκαλία |
Μάθημα επιλογής / δεν προσφέρεται |
|