Ραλλειο ΠειραιΩς, Ενα ιστορικΟ σχολεΙο δευτεροβΑθμιας εκπαΙδευσης·

απΟ το ΠαρθεναγωγεΙο στο ΕνιαΙο ΛΥκειο (1855-2004)

ΣυμβολΗ στην ιστορΙα της νεοελληνικΗς εκπαΙδευσης
και της παιδεΙας των ΕλληνΙδων

 

Παναγιώτα Γ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ

Υπ. Δρ. Πανεπιστημίου Πατρών

 

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

 

Με την ανακοίνωση αυτή παρουσιάζονται οι εκπαιδευτικές συνθήκες και η συγκυρία ίδρυσης στο β΄ μισό του 19ου αι. του Ραλλείου Παρθεναγωγείου Πειραιώς και ακολούθως η διαρκής λειτουργία του για 150 περίπου χρόνια.

Επιχειρείται, εν προκειμένω, να αξιολογηθεί η μακροβιότητα αυτής της σχολικής μονάδας και να μελετηθούν οι συνιστώσες και παράμετροι λειτουργίας του οι οποίες απορρέουν από τη μοναδικότητα –όσον αφορά στη διατήρηση της μορφής του έως σήμερα-, το πρόγραμμα σπουδών, το εύρος του διδακτικού προσωπικού, η κινητικότητα του μαθητικού δυναμικού και το παραγόμενο εκπαιδευτικό έργο.

ABSTRACT

 Through this announcement is presented the background establishment of Ralleion Girl's School in Piraeus in the middle of the 19th century and the ways of its running, supported first by the municipality and later by the Government.

The whole research, based on the unpublished files, aims to the appreciation of the instructional work after the annexation of Ralleion School in Piraeus for 150 years.

Παιδεία και εκπαίδευση συνιστούν φορείς άμεσα συνδεδεμένους με την εκάστοτε κοινωνική πραγματικότητα δεδομένου ότι ένα παγιωμένο κοινωνικό σύστημα συντηρεί μια εικόνα στατικότητας και στασιμότητας στα εκπαιδευτικά πράγματα, ενώ είναι αποδεδειγμένο πως κάθε μεταβολή κι εξέλιξη στο χώρο της εκπαίδευσης απορρέει ή εξαρτάται από κοινωνικά αιτούμενα και αιτήματα, ανακατατάξεις και συγκυρίες.

Για το λόγο αυτό, το ζήτημα ειδικότερα της εκπαίδευσης των γυναικών δεν νοείται αποκομμένο από ιδέες, αντιλήψεις και αιτήματα, όπως αυτά εκφράστηκαν μετά τη Γαλλική Επανάσταση και κυριάρχησαν καθ' όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα καθώς εξαπλωνόταν και το φεμινιστικό κίνημα.

Όσον αφορά στην ελληνική πραγματικότητα οι εξελίξεις που παρατηρήθηκαν στα εκπαιδευτικά πράγματα από τις αρχές του 18ου αιώνα λόγω της μεταβολής των οικονομικών και κοινωνικών συνθηκών αλλά και της διάχυσης των ιδεών του Νεοελληνικού Διαφωτισμού είναι σημαντικές βέβαιο είναι όμως, πως δεν μπορεί να γίνει λόγος για αυτόνομη γυναικεία εκπαίδευση.

Η διακήρυξη του Ρήγα "η πατρίς έχει να συστήσει σχολεία δι' όλα τα αρσενικά και θηλυκά παιδιά" άργησε να γίνει πράξη. Στη διακήρυξη της Μεσσηνιακής Γερουσίας τον Απρίλιο/Μάϊο του 1821 -παρά το συντηρητισμό των μελών της- διαφαίνεται και η σχολική μέριμνα για τα κορίτσια. Ο Αδαμάντιος Κοραής τόνιζε στα 1825 ότι πρέπει να παρέχεται εκπαίδευση σε όλους τους ανθρώπους (Κοραής, 126) και ο Γ. Βενθύλος στηλίτευε το καθεστώς που καταδίκαζε τις μέλλουσες μητέρες σε "παχυλή αμάθεια" (Δασκαλάκης, 258).

Κατά την Καποδιστριακή περίοδο η εκπαιδευτική πολιτική που προωθούσε τη γενίκευση της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης και τη στερέωση του δημόσιου σχολικού δικτύου, η συνεκπαίδευση αγοριών και κοριτσιών υιοθετήθηκε σχεδόν υποχρεωτικά λόγω γενικότερης πενίας.

Στην Οθωνική περίοδο ο ιδρυτικός νόμος του 1834 για την οργάνωση της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης καθώς και ο ν. του 1836/37 για τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση δεν κατοχύρωσε πλήρως τη φοίτηση των κοριτσιών. Συγκεκριμένα, ο νόμος του 1834 ενώ αναγνωρίζει το δικαίωμα στα κορίτσια να φοιτούν στην πρώτη βαθμίδα αλλά και το δικαίωμα να γίνονται δασκάλες ή να διευθύνουν δημοτικά σχολεία θηλέων, ουσιαστικά ευνοεί τις παρεμβάσεις ιεραποστολικών αποστολών και τη δραστηριοποίηση διανοουμένων που αποβαίνουν με την πάροδο του χρόνου ρυθμιστές στο χώρο της γυναικείας εκπαίδευσης.

Πρώτοι οι J. King και J. Brewer ιδρύουν σχολείο θηλέων στην Τήνο (Larrabee, 1957) και ακολουθούν τα σχολεία της Σύρου, το αλληλοδιδακτικό (1829) και το Ελληνικό (1830), το οποίο διευθύνει ο Ch. L. Korck. Το 1831 ο Fr. Hildner ιδρύει το Φιλελληνικό Παιδαγωγείο που εξελίχθηκε σε σημαντικό εκπαιδευτικό κέντρο και το ζεύγος J. και Francis Hill ιδρύουν στην Αθήνα δύο σχολεία, ένα αρρένων και ένα θηλέων, το οποίο άκμασε ιδιαίτερα καθ' όλο το 19ο αιώνα. Την ίδια χρονιά η Γαλλίδα G. Volmerange ίδρυσε στο Ναύπλιο ανώτερο σχολείο θηλέων.

Μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα ιδρύονται και λειτουργούν το Παρθεναγωγείο Βορέλη στην Πάτρα, το Παρθεναγωγείο του Δανιήλ και της Ασπασίας Σουρμελή στην Αθήνα (Νέα Πανδώρα, Ζ΄ σ. 551, Ι΄ σ. 214-215) το Αμαλίειο Ορφανοτροφείο, το Παρθεναγωγείο του Ιω. Σιώτου, ενώ Καθολικές μοναχές του Τάγματος του Αγ. Ιωσήφ ίδρυσαν στην Αθήνα το Σχολείο των Αδελφών του Ελέους (Εφημ. των Φιλομαθών, 1859 σ. 1109, 1860 σ. 1469).

Ουσιαστικά, όμως, ο φορέας που οργάνωσε τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση για τα κορίτσια στην Ελλάδα και σε όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα ήταν η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία. Η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία όχι μόνο επέβαλε τα σχολεία της στην Αθηναϊκή κοινωνία, αλλά πέτυχε να ιδρύσει σχολεία και σε άλλα μέρη του ελλαδικού χώρου, όπως η Πάτρα και η Κέρκυρα. Η επιδίωξη της Εταιρείας για ταυτόχρονη εκπαίδευση της δασκάλας και της οικοδέσποινας παρά τις συνεχείς προτάσεις για αναβάθμιση του επιπέδου σπουδών δεν υπήρξε επιτυχής. Κατά την άποψη της Σιδ. Ζιώγου-Καραστεργίου η αρχαιομάθεια και ο "ψευδοκλασικισμός"  συνυφαίνονταν με την ημιμάθεια και την επιπόλαιη μόρφωση και απέβαιναν εν τέλει τα κύρια χαρακτηριστικά της γυναικείας εκπαίδευσης (Ζιώγου-Καραστεργίου, σ. 345-347).

Το επίσημο κράτος που εμμένει στο θέμα των χωριστών σχολείων απαγορεύοντας ουσιαστικά τη συνεκπαίδευση, επιχειρεί από τη δεκαετία του 1850 να άρει το καθεστώς μονομέρειας που χαρακτηρίζει τη Στοιχειώδη εκπαίδευση με εγκυκλίους που παροτρύνουν για την ίδρυση σχολείων θηλέων και την εκπαίδευση των διδασκαλισσών.

Στο αίτημα για την ίδρυση σχολείου θηλέων φαίνεται να ανταποκρίθηκε στα 1855 ο ομογενής Ιάκωβος Ράλλης, αδελφός του Λουκά Ράλλη, δημάρχου Πειραιώς κατά την εποχή εκείνη. Ο Λουκάς Ράλλης έχαιρε ιδιαιτέρας εκτιμήσεως εκ μέρους των κατοίκων του Πειραιά λόγω του ευπροσήγορου χαρακτήρα του, της μόρφωσής του αλλά και της εμπειρίας του που τη μετουσίωνε σε έργο δημιουργικό. Επί ημερών του τέθηκαν (Σπηλιωτόπουλος, 52-54) τα θεμέλια εκβιομηχάνισης της πόλης -ο ίδιος είχε ιδρύσει εργοστάσιο μεταξουργίας- δεδομένου ότι τα δημογραφικά δεδομένα είχαν αρχίσει να μεταβάλλονται ήδη από το 1835 (Β. Δ. 24.1/5.2.1835), οπότε παραχωρήθηκε σε Χίους πρόσφυγες ο δεξιός τομέας της σχεδιαζόμενης πόλης του Πειραιά.

Επειδή από την πόλη του Πειραιά απουσίαζε ένα σχολείο θηλέων και τα έσοδα του Δήμου δεν επαρκούσαν για τη συντήρηση ενός τέτοιου σχολείου, ο Δήμαρχος Λ. Ράλλης πρότεινε στον αδελφό του Ιάκωβο Ράλλη να χρηματοδοτήσει το έργο της ανέγερσης σχολικού καταστήματος. Ο Ιακ. Ράλλης αποδέχτηκε την πρόταση υπό τον όρο να μην γνωστοποιηθεί κατ' αρχήν το όνομά του, ως δωρητή. Στις 9 Σεπτεμβρίου 1855 τα μέλη του Δημοτικού Συμβουλίου Πειραιά, προεδρεύοντος του Δημάρχου συνήλθαν και εξέδωσαν το υπ. αριθμ. 645/9.9.1855 ψήφισμα δυνάμει των άρθρων του οποίου το υπό ανέγερση σχολείο "θέλει χρησιμεύσει δια παντός ως Παρθενικόν Σχολείον του Δήμου μας" και ο Δήμος ανελάμβανε την υποχρέωση όχι μόνο να το διατηρεί σε καλή κατάσταση, αλλά να μεριμνά πάντοτε ώστε να εξασφαλίζεται το αναγκαίο διδακτικό προσωπικό για την εκπαίδευση των κοριτσιών. Στο ψήφισμα καταγράφεται επίσης η επιθυμία του δωρητή να υπάρχει εγχάρακτη μαρμάρινη πλάκα στην είσοδο του σχολείου με την επιγραφή "Παρθενικόν Σχολείον" Ιδρυθέν δαπάνη… Δημαρχούντος Λουκά Ράλλη, 1855, καθώς και προτομή του Αδαμάντιου Κοραή. Ο δωρητής είχε το δικαίωμα α) να διορίζει επιτρόπους που θα τηρούσαν τις ρητές υποχρεώσεις έναντι του σχολείου ώστε να μην παραβιάζονται οι συμφωνηθέντες όροι, και β) σε περίπτωση κατά την οποίαν ο Δήμος θα αθετούσε τα συμφωνημένα – δηλαδή το οίκημα να μένει εσαεί "Παρθενικόν Σχολείον" να ανακαλέσει την δωρεά του και να περιέλθει στον ίδιο το οικοδόμημα ή "σε ζων άρρεν τέκνον" ή στους κληρονόμους του μετά το θάνατό του.

Το περιεχόμενο του ψηφίσματος κοινοποιήθηκε στις αρμόδιες αρχές δηλαδή τον Νομάρχη Αττικοβοιωτίας και το Υπουργείο Εσωτερικών. Στις 4 Οκτωβρίου 1855 ο Υπουργός Δημήτριος Βούλγαρης ενημέρωνε με αναφορά του το Νομάρχη και δι' αυτού το Δήμαρχο Πειραιώς πως το Υπουργείο είναι απολύτως σύμφωνο για την ανέγερση του Παρθεναγωγείου σε οικόπεδο επί της πλατείας Κοραή Το οικόπεδο αυτό είχε παραχωρηθεί από το Δημόσιο στο Δήμο το 1835 προκειμένου να οικδομηθεί εκεί κτήριο Τραπέζης. Επειδή τραπεζικό κατάστημα δεν οικοδομήθηκε, το 1855 στον ίδιο χώρο κτίσθηκε το Παρθεναγωγείο Πειραιώς. Λίγα χρόνια αργότερα μετά την έκπτωση του Όθωνα, η Προσωρινή Κυβέρνηση της Ελλάδος με πρόεδρο τον Μπενιζέλο Ρούφο εξέδωσε το υπ. αριθμ. 16164 ψήφισμα της 14 Αυγούστου 1863 –μετά από πρόταση του Υπουργού Εσωτερικών Αθ. Γ. Πετιμεζά– δυνάμει του οποίου νομιμοποιείτο ο Δήμος αναφορικά με την ανταλλαγή του οικοπέδου.

Ο δωρητής Ράλλης κατέβαλε αρχικά το ποσό των είκοσι χιλιάδων δραχμών για την ανέγερση του κτηρίου. Δημοσίευμα της εφημερίδας "Αθηνά" έκανε μνεία για το εν Πειραιεί Παρθενικόν Σχολείον δίνοντας και το στίγμα της ανεγέρσεως του σχολικού κτίσματος "κατά την μεσημβρινήν πλευράν της πλατείας Κοραή, προς την οδόν Κολοκοτρώνη" (Εφημ. "Αθηνά", 1855). Με βάση το αρχιτεκτονικό σχέδιο, το υπό ανέγερση κτήριο θα ήταν ευρύχωρο και κομψό, κατάλληλο για τη λειτουργία συνδιδακτικού, αλληλοδιδακτικού σχολείου, αλλά και τμήματος νηπιακού.

Κι ενώ οι εργασίες ξεκίνησαν χωρίς καθυστέρηση και κατατέθηκε ο θεμέλιος λίθος, ένα χρόνο περίπου αργότερα ο Δήμαρχος και καθορισμένος επίτροπος του έργου Λουκάς Ράλλης πληροφορούσε τον αδελφό του για κωλυσιεργία. Την 1η Μαρτίου 1857 με επιστολή του από την Κωνσταντινούπολη ο δωρητής εξέφραζε την λύπη του προφανώς γιατί δεν έγινε η σωστή επιστασία και τα χρήματα εξανεμίστηκαν παρ' ότι ήσαν 2.000 περισσότερες από τις 18.000 δρχ. που αναφέρονταν στο συμβόλαιο (ΓΑΚ, Συλλογή Βλαχογιάννη). Ο Ιακ. Ράλλης δήλωσε ότι αποστέλλει άλλες 10.000 δρχ. προκειμένου να τελειοποιηθεί η οικοδομή και ζητούσε να γίνουν τα αποκαλυπτήρια στο σχολείο εκτός της προτομής του Κοραή και μία της Αμαλίας, η οποία θεωρείτο προστάτιδα των ορφανοτροφείων και παρθενικών σχολείων. Το Δημοτικό Συμβούλιο Πειραιώς σε ψήφισμά (Πρακτικά Δήμου) του ασμένως έκανε δεκτό το αίτημα του δωρητή αλλά και τη νέα του χορηγία.

Η οικοδόμηση του κτηρίου τελικά ολοκληρώθηκε και στο σχολείο λειτούργησε το συνδιδακτικό υπό τη διεύθυνση της Σοφίας Βαμβακάρη, το αλληλοδιδακτικό υπό την εποπτεία της Σταματίνας Χ. Σωτήρου και το "νηπιακό" του οποίου προίστατο η Αικατερίνη Βαμβακάρη. Του "ανωτέρου" σχολείου, δηλαδή του Ελληνικού διευθυντής ήταν ο σχολαρχών Κ. Θ. Βραχνός. Το διδακτήριο διέθετε εκατέρωθεν δυτικά και ανατολικά προαύλιο και δύο πτέρυγες. Στη Βόρεια στεγαζόταν το νηπιακό, ενώ στη νότια η τάξη του Ελληνικού σχολείου, τις πτέρυγες χώριζαν δύο πάροδοι με εισόδους απέναντι ακριβώς από την κεντρική αίθουσα. Το οικοδόμημα που περιγράφεται ως "λίαν σεμνόν και αξιοπρεπές... και αρμόζον εις οίκον ιερόν της παιδείας"  ήταν ευρύχωρο και στέγαζε περίπου τετρακόσια κορίτσια και νήπια το έτος 1859 (Εφημ. "Αθηνά", 7.8.1859, σ. 2).

Το κτήριο του Σχολείου το οποίο δεσμευόταν από τους όρους της σύμβασης που είχε συναφθεί μεταξύ του δωρητή και του Δήμου Πειραιώς αποπειράθηκαν στα μετέπειτα χρόνια να εκμεταλλευτούν ορισμένοι Δήμαρχοι, όπως ο Θεόδωρος Ρετσίνας και ο Αναστάσιος Παναγιωτόπουλος προς όφελος έργων Δημοτικής ανάγκης δίχως, όμως, αποτέλεσμα. Το σχολείο συνέχισε τη λειτουργία του κατά την περίοδο βασιλείας του Γεωργίου του Α΄ λανθάνουν, όμως, στοιχεία αναφορικά με το μαθητικό του δυναμικό. Το βέβαιο είναι πως λίγο νωρίτερα ή αργότερα της πρώτης δεκαετίας του 20ου αιώνα στο ίδιο κτήριο ιδρύεται και λειτουργεί Διδασκαλείο το οποίο αναγνωρίζεται ως ισότιμο των ήδη λειτουργούντων το 1914. Στα χρόνια που ακολούθησαν με νομοθετικά και προεδρικά διατάγματα οριζόταν ο αριθμός των μαθητριών που θα φοιτούσαν στις τάξεις του Τριτάξιου Διδασκαλείου Θηλέων Πειραιώς (βλ. πιν. 1). Την περίοδο 1928 έως 1935 το Διδασκαλείο διηύθυνε ο παιδαγωγός Κώστας Σωτηρίου, συνεργάτης του Γληνού και μέλος του Εκπαιδευτικού Ομίλου. Ο Σωτηρίου κατόρθωσε να βελτιώσει την υλικοτεχνική υποδομή του διδακτηρίου, να οργανώσει συσσίτια για τις άπορες μαθήτριες, να θέσει σε λειτουργία θεωρητικό, πρακτικό και λογοτεχνικό φροντιστήριο καθώς και "Επαγγελματική Σχολή Θηλέων" (Μπαμπούνης, 19-21, 263-265).

Στις 28 Σεπτεμβρίου 1932 (Βιβλίον Πρακτικών Ραλλείου) ο σύλλογος διδασκόντων του Διδασκαλείου υπό την προεδρία του διευθυντή του Κ. Σωτηρίου προβαίνει στην ίδρυση της πρώτης και δευτέρας τάξεως Δημοσυντήρητου Γυμνασίου Θηλέων αφού έλαβε υπόψη του σχετικές αποφάσεις της Δημοτικής Αρχής Πειραιώς και την υπ. αριθμ. 30554/6 Ιουλίου 1932 απόφαση του Υπουργείου Παιδείας. Σε διάστημα δύο ημερών ανακοινώνονται τα ονόματα των τριάντα μαθητριών που πέρασαν με επιτυχία τις προφορικές και γραπτές εξετάσεις. Μια νέα περίοδος για το σχολείο άρχιζε. Ένα χρόνο αργότερα, με το Π.Δ. 11/13.12.1933 αναγνωριζόταν η ισοτιμία του σχολείου με τα άλλα δημόσια γυμνάσια του Κράτους. Άλλωστε, ο Ν. 5874/33 όριζε με σαφήνεια την κατάργηση των ημιγυμνασίων και την ίδρυση τριτάξιων Αστικών σχολείων.

Στα χρόνια που ακολούθησαν τις πολιτικές αλλαγές και τους κλυδωνισμούς που ταλάνισαν τη χώρα σε εθνικό και όχι μόνον επίπεδο ακολούθησαν αρκετές μεταβολές στα εκπαιδευτικά πράγματα. Ο Ν. 770/1937 προέβλεπε τη λειτουργία οκταταξίου Γυμνασίου σε δύο κύκλους (5τάξιο κατώτερο και 3τάξιο ανώτερο) (βλ. πιν. 2). Από το έτος 1943 ενώ η φοίτηση στη Μέση Εκπαίδευση ορίζεται εξαετής, παραμένει η ονομασία "οκτατάξιο" ως το 1959. Ήδη, είναι εμφανής η μεγάλη προσέλευση μαθητριών που φοιτούν στο ονομαζόμενο πλέον από το 1939 Ράλλειο Γυμνάσιο Θηλέων Πειραιώς (βλ. πιν. 3).

Έως και το έτος 1938 το σχολείο φέρει την επωνυμία "Δημοσυντήρητου Γυμνάσιον Θηλέων Πειραιώς". Η Δημοτική Αρχή, ωστόσο, δεν παρεμβαίνει στη λειτουργία του σχολείου παρά μόνο για να βραβεύσει μαθήτριες που αρίστευσαν ή να καλύψει τα έξοδα προς συντήρηση του σχολείου και του συστεγαζόμενου Διδασκαλείου. Από το σχολικό έτος 1939 λαμβάνει πλέον την επωνυμία "Ράλλειον Γυμνάσιον Θηλέων Πειραιώς" προς τιμήν του δωρητή Ιακ. Ράλλη.

Στο διδακτήριο έως το 1944-45 συλλειτουργούν δύο τύποι δευτεροβάθμιου σχολείου: το οκτατάξιο και το εξατάξιο Γυμνάσιο. Μαθήτριες προερχόμενες από ημιγυμνάσια είχαν τη δυνατότητα να εγγραφούν μετά από εξέταση του τίτλου τους στη β΄ και γ΄ αντίστοιχα τάξη του Γυμνασίου.  Η εισαγωγή στην α΄ τάξη οκταταξίου γινόταν το 1938 κατόπιν εξετάσεων, ενώ για το τύπο σχολείου, του εξαταξίου, ο νόμος 1849/1939 (άρθρα 10,11) προέβλεπε προφορικές και γραπτές κατατακτήριες εξετάσεις κατά μήνα Σεπτέμβριο. Στον πρώτο χρόνο της γερμανικής κατοχής, λόγω της εμπερίστατης κατάστασης οι κατακτακτήριες εξετάσεις διενεργήθηκαν τον Ιανουάριο μήνα.

Ο Σύλλογος διδασκόντων αποφαινόταν για θέματα εσωτερικής τάξεως και προόδου των μαθητριών λαμβάνοντας βεβαίως υπ' όψιν σχετικές εγκυκλίους του Υπουργείου Παιδείας για τα εγκεκριμένα βιβλία ή για την απαλλαγή από τα εκπαιδευτικά τέλη εγγραφής (Ν. 500/1939). Κατά κανόνα απαλλάσσονταν των εκπαιδευτικών τελών εγγραφής οι αριστούχοι, τα τέκνα εκπαιδευτικών, απόρων ή πολυτέκνων οικογενειών, θυμάτων πολέμου, προσφύγων κ.ά. Στη λεγόμενη μεταρρύθμιση του 1943 για εξαετή φοίτηση στη Μέση Εκπαίδευση, ο Σύλλογος διδασκόντων του Ραλλείου αντιπροτείνει την κατάργηση του 8ταξίου Γυμνασίου, την αναδιάρθρωση του Δημοτικού σχολείου και την ίδρυση τριετούς μεσαίου σχολείου ή τετραετούς εάν η εγκύκλια εκπαίδευση εκτεινόταν σε 13 χρόνια με προσανατολισμό "θεωρητικο-πρακτικό". Επειδή, όμως η συγκυρία δεν ήταν κατά την κρίση του Συλλόγου ευνοϊκή για δραστικές τομές κατέληξε προς το παρόν στο ακόλουθο σχήμα: α) για την πρωτοβάθμια εκπαίδευση πεντατάξιο Δημοτικό και β) για τη δευτεροβάθμια: τριτάξιο ελληνικό και τετρατάξιο Γυμνάσιο. Το σχήμα αυτό ασφαλώς παρέπεμπε σε δομές του παρελθόντος και πρόδιδε τουλάχιστον ως προς την ονομασία των σχολείων μια τάση συντηρητισμού. Το πνεύμα, άλλωστε, που επικρατούσε στο σχολείο ήταν απόλυτα σύμφωνο με τη νοοτροπία της εποχής και την αυστηρότητα όσον αφορά στην ανατροφή των κοριτσιών. Οι μαθήτριες όφειλαν να είναι πειθαρχημένες, να εκκλησιάζονται υποχρεωτικά και να ακολουθούν κατά γράμμα τους καθηκοντολογικούς κώδικες συμπεριφοράς του Σχολείου τους. Παρέκκλιση του κανόνος συνεπαγόταν αυστηρότατες ποινές. Όσον αφορά στην κοινωνική στρωμάτωση των μαθητριών διαπιστώνεται ότι τις δύο πρώτες δεκαετίες υπερτερούν σε αριθμό οι μαθήτριες των οποίων οι πατέρες είναι αυτοαπασχολούμενοι τεχνίτες.

Από τα αρχειακά κατάλοιπα του Ραλλείου Γυμνασίου / Λυκείου προκύπτει ότι το εύρος του μαθητικού δυναμικού αυξάνει από τα μέσα της δεκαετίας του 1950 έως τα τέλη της δεκαετίας του 1970 (βλ. πιν. 4, 5, 6). Στις λυκειακές τάξεις που έχουν θεωρητικό προσανατολισμό το ποσοστό των μαθητριών είναι (± 63%), πράγμα που είναι αναμενόμενο δεδομένου ότι έχει ήδη ανοίξει ο επαγγελματικός ορίζοντας για τις γυναίκες, αλλά εξακολουθούν να υπάρχουν κοινωνικά αντερείσματα που σε αξιοσημείωτο βαθμό προσανατολίζουν ή προσδιορίζουν την ποιότητα και τις κατευθύνσεις της έμφυλης εκπαίδευσης και παιδείας (βλ. πιν. 7, 8, 9).

Μετά τη μεταπολίτευση και την αποκατάσταση της Δημοκρατίας, λόγοι πολιτικοί, κοινωνικοί, οικονομικοί, ψυχολογικοί και άλλοι (Χαραλαμπάκης, 3) επέβαλαν αλλαγές εκσυγχρονιστικές για το εκπαιδευτικό μας σύστημα. Με τη μεταρρύθμιση του 1976 (Ν. 309) η υποχρεωτική φοίτηση επεκτάθηκε έως το 15ο έτος και δυο χρόνια αργότερα τα σχολεία λειτούργησαν ως μεικτά. Ωστόσο, το Ράλλειο Γυμνάσιο / Λύκειο παραμένει ένα αμιγώς σχολείο θηλέων, το μοναδικό κρατικό σχολείο της μορφής αυτής στην Ελλάδα. Η σταδιακή μείωση του αριθμού των μαθητριών τις τελευταίες δεκαετίες είναι συνάρτηση όχι μόνο δημογραφικού προβλήματος αλλά κυριότατα του κτηριακού στεγαστικού ζητήματος, καθώς και των περιουσιακών στοιχείων του σχολείου, που εκκρεμούν από την εποχή της συνταγματικής εκτροπής του 1967.

Επί Δημαρχίας Αριστ. Σκυλίτση, μετά από παρέμβαση του Στυλ. Πατακού αντικαταστάθηκαν τα μέλη της έως τότε Σχολικής Επιτροπής επειδή είχαν αρνηθεί να συνεργήσουν στην παράνομη διεκδίκηση του ακινήτου από το δήμο Πειραιά. Τα μέλη της νέας Σχολικής Επιτροπής προσυπέγραψαν τότε με αποτέλεσμα το μεν σχολείο να μεταφερθεί σε προπολεμικό κτήριο της οδού Κολοκοτρώνη που κατά καιρούς είχε λειτουργήσει ως νεκροτομείο και Σταθμός Πρώτων Βοηθειών το δε διδακτήριο να γκρεμισθεί.

 

ΠΙΝΑΚΑΣ 1

ΤΕΚΜΗΡΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΔΙΔΑΣΚΑΛΕΙΟΥ ΘΗΛΕΩΝ ΠΕΙΡΑΙΩΣ

 

α/α

Ημερομηνία

Νομική μορφή τεκμηρίου

Περιεχόμενο

1

26 Αυγ. 1914

ΒΔ

Θεσπίζεται η λειτουργία 3 τάξιων Διδ/λείου

2

17 Σεπτ. 1914

ΒΔ

Το Διδ/λείο Θηλέων Πειραιώς (Δ.Θ.Π.) αναγνωρίζεται ως ισότιμο

3

1916

;

Εγκρίνεται η εγγραφή έως 65 μαθητριών στο Δ.Θ.Π.

4

17 Ιουν. 1919

ΒΔ

Εγκρίνεται η εγγραφή 60 μαθητριών δημιουργία δύο τμημάτων

5

22 Δεκ. 1919

ΒΔ

Εγκρίνεται η εγγραφή 50 μαθητριών δημιουργία δύο τμημάτων στη β΄ τάξη

6

2 Οκτ. 1920

ΒΔ

Εγκρίνεται η εγγραφή 55 μαθητριών στην γ΄ τάξη

7

22 Οκτ. 1924

ΠΔ

Εγκρίνεται η εγγραφή 78 μαθητριών στην α΄ τάξη-δημιουργία δύο τμημάτων

8

22 Νοε. 1926

ΠΔ

Εγκρίνεται η εγγραφή 50 μαθητριών στην α΄ τάξη

9

17 Οκτ. 1927

ΠΔ

Εγκρίνεται η εγγραφή 80 μαθητριών στην α΄ τάξη

10

6 Νοε. 1927

ΠΔ

Εγκρίνεται η εγγραφή <επιπρόσθετα> 50 μαθητριών στην α΄ τάξη

11

10 Μαΐου 1930

ΠΔ

Ιδρύεται Β΄ Πρότυπο μονοτάξιο Δημοτικό

12

19 Μαρτ. 1931

ΠΔ

Το Ρ.Δ.Π. αναγνωρίζεται ως ισότιμο των πενταταξίων Δημοσίων

 

ΠΗΓΗ: Σ. Μπουζάκης – Χρ. Τζήκας, Η Κατάρτιση των Δασκάλων-Διδασκαλισσών και των Νηπιαγωγών στην Ελλάδα, τ. Α΄, Η περίοδος των Διδασκαλείων 1834-1933. Τεκμήρια – Μελέτες Ιστορίας Νοελληνικής Εκπαίδευσης 3, εκδ. "Gutenberg", Αθήνα 20022 σ.σ. 73-105.

 

 

 

ΠΙΝΑΚΑΣ 2

<ΔΗΜΟΣΥΝΤΗΡΗΤΟ>  ΡΑΛΛΕΙΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΘΗΛΕΩΝ ΠΕΙΡΑΙΩΣ

ΜΑΘΗΤΙΚΟ ΔΥΝΑΜΙΚΟ ΣΧΟΛ. ΕΤΟΣ 1937-38 έως 1944-45

 

Σχολ. έτος

Τάξεις

Συν.

Παρατηρήσεις

Α

Β

Γ

Δ

Ε

ΣΤ

Ζ

Η

1937-38

57

 

 

 

 

 

 

 

57

8τάξιο Γυμνάσιο

114

69

63

51

30

21

 

 

348

6τάξιο Γυμνάσιο

1938-39

70

66

 

 

 

 

 

 

136

8τάξιο Γυμνάσιο

78

52

45

44

41

30

 

 

290

6τάξιο Γυμνάσιο

1939-40

-

59

53

43

34

30

 

 

219

8τάξιο π.τ.* Γυμνάσιο

68

62

41

 

 

 

 

 

171

6τάξιο Γυμνάσιο

1940-41

-

-

23

45

38

 

 

 

106

π.τ. Γυμνάσιο

44

51

35

33

 

 

 

 

163

 

1941-42

-

-

-

-

39

44

 

 

83

π.τ. Γυμνάσιο

23

55

46

29

26

 

 

 

179

 

1942-43

 

 

 

 

24

43

 

 

67

π.τ. Γυμνάσιο

36

69

52

45

37

25

 

 

264

 

1943-44

-

-

-

-

-

34

 

 

34

π.τ. Γυμνάσιο

1944-45

2

34

69

52

54

53

29

 

293

 

 

ΠΗΓΗ: Βιβλίο Πράξεων Ραλλείου Γυμνασίου Θηλέων Πειραιώς, αρ. 1.

 

*π.τ.: παλαιού τύπου

 

 

ΠΙΝΑΚΑΣ 3

ΡΑΛΛΕΙΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΘΗΛΕΩΝ ΠΕΙΡΑΙΩΣ ΜΑΘΗΤΙΚΟ ΔΥΝΑΜΙΚΟ ΟΚΤΑΤΑΞΙΟΥ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΣΧΟΛ. ΕΤΟΣ 1945-46 έως 1958-59

 

Σχολ. έτος

Τάξεις

Σύνολο

Α

Β

Γ

Δ

Ε

ΣΤ

Ζ

Η

1945-46

-

-

72

87

59

79

58

52

407

1946-47

-

-

90

68

108

68

73

60

467

1947-48

-

-

60

69

68

92

52

67

408

1948-49

-

-

77

65

64

73

68

46

393

1949-50

-

-

113

82

62

69

65

71

462

1950-51

-

-

104

110

71

63

67

60

475

1951-52

-

-

95

96

90

55

65

52

453

1952-53

-

-

93

78

77

69

52

45

414

1953-54

-

-

61

81

87

81

59

40

409

1954-55

-

-

90

55

55

84

80

53

417

1955-56

-

-

150

95

60

72

70

74

521

1956-57

-

-

241

131

85

56

68

60

641

1957-58

-

-

121

225

133

68

49

53

649

1958-59

-

-

288

127

193

119

73

38

838

 

ΠΗΓΗ: Βιβλίο Πράξεων Ραλλείου Γυμνασίου Θηλέων Πειραιώς, αρ. 2, 3, 4.

 

 

 

 

ΠΙΝΑΚΑΣ 4

ΡΑΛΛΕΙΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΘΗΛΕΩΝ ΠΕΙΡΑΙΩΣ ΜΑΘΗΤΙΚΟ ΔΥΝΑΜΙΚΟ ΕΞΑΤΑΞΙΟΥ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΣΧΟΛ. ΕΤΟΣ 1959-60 έως 1963-64

 

Σχολ. έτος

Τάξεις

Σύνολο

Α

Β

Γ

Δ

Ε

ΣΤ

 

1959-60

233

255

135

168

113

69

973

1960-61

225

207

228

130

166

101

1057

1961-62

248

217

220

162

50*

106

35

139

1177

1962-63

313

234

214

171

43

164

42

105

34

1320

1963-64

269

265

236

174

43

181

34

156

42

1400

 

 

 

 

ΠΙΝΑΚΑΣ 5

ΡΑΛΛΕΙΟ ΛΥΚΕΙΟ ΘΗΛΕΩΝ ΠΕΙΡΑΙΩΣ ΜΑΘΗΤΙΚΟ ΔΥΝΑΜΙΚΟ

ΣΧΟΛ. ΕΤΟΣ 1964-65 έως 1967-68
 

Σχολ. έτος

Τάξεις

Σύνολο

Α

Β

Γ

 

 

Κλ.

Πρ.

Κλ.

Πρ.

Κλ.

Πρ.

 

1964-65

190

36

183

34

167

34

644

1965-66

268

186

33

175

33

695

1966-67

262

244

168

33

707

1967-68

182

179

172

169

231

228

1161

 

ΠΗΓΗ: Βιβλίο Πράξεων Ραλλείου Γυμνασίου / Λυκείου Θηλέων Πειραιώς, αρ. 5,6

 

 

 

ΠΙΝΑΚΑΣ 6

 

ΡΑΛΛΕΙΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΘΗΛΕΩΝ ΠΕΙΡΑΙΩΣ ΜΑΘΗΤΙΚΟ ΔΥΝΑΜΙΚΟ ΕΞΑΤΑΞΙΟΥ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΣΧΟΛ. ΕΤΟΣ 1968-69 έως 1975-76

 

Σχολ. έτος

Τάξεις

Σύνολο

Α

Β

Γ

Δ

Ε

ΣΤ

 

Κλ.

Πρ.

Κλ.

Πρ.

Κλ.

Πρ.

 

1968-69

222

178

170

201

46

260

246

1323

1969-70

147

226

180

123

42

170

42

230

1160

1970-71

254

153

223

159

44

125

47

172

34

1211

1971-72

213

211

155

165

55

152

42

119

46

1158

1972-73

64

110

107

41

15

42

48

46

33

506

1973-74

73

66

105

89

32

52

17

51

54

539

1974-75

91

80

60

79

37

88

30

46

19

530

1975-76

151

87

72

52

24

76

36

91

32

621

 

ΠΗΓΗ: Βιβλίο Πράξεων Ραλλείου Γυμνασίου Θηλέων Πειραιώς, αρ. 6, 7

 

 

ΠΙΝΑΚΑΣ 7

 

ΔΙΕΥΘΥΝΤΕΣ ΤΟΥ ΡΑΛΛΕΙΟΥ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΘΗΛΕΩΝ ΠΕΙΡΑΙΩΣ

ΣΧΟΛ. ΕΤΗ 1976 έως 2004

 

α/α

Ονοματεπώνυμο

Θητεία

Παρατηρήσεις

1

(;) Νικολοπούλου

1976

Εκτελεί χρέη Γυμνασιάρχου

2

Σταυρούλα Νιαρχάκου

9/1976-7/1983

―

3

Κυριακή Παπάζογλου

7/1983-9/1986

―

4

Μιχαήλ Τσαγκάρης

9/1986-11/1989

―

5

Παντελής Ρουμελιώτης

11/1989-2/1991

―

6

Αθηνά Τριάντη

2/1991-9/1992

―

7

Ιάκωβος Βαγιάκης

9/1992-6/1994

―

8

Νικ. Πολυχρονίδης

6/1994-10/1995

―

9

Παντελής Ρουμελιώτης

10/1995-2/2001

―

10

Ιωάννης Μαργαρίτης

2/2001-9/2002

―

11

Δημήτριος Καλαϊτζίδης

9/2002-

―

 

ΠΗΓΗ: Βιβλία Πράξεων Συλλόγου Ραλλείου Γυμνασίου Θηλέων Πειραιώς

 

ΠΙΝΑΚΑΣ 8

 

Σχολ. έτος

ΡΑΛΕΙΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΘΗΛΕΩΝ ΠΕΙΡΑΙΩΣ ΜΑΘΗΤΙΚΟ ΔΥΝΑΜΙΚΟ ΣΧΟΛ. ΕΤΟΣ 1976-77

έως 2003-04

ΡΑΛΛΕΙΟ ΛΥΚΕΙΟ

ΘΗΛΕΩΝ ΠΕΙΡΑΙΩΣ

ΜΑΘΗΤΙΚΟ ΔΥΝΑΜΙΚΟ

ΣΧΟΛ. ΕΤΟΣ 1976-77

έως 2003-04

Γυμνάσιο

Τάξεις

Λύκειο

Τάξεις

Α

Β

Γ

Σύν.

Α

Β

Γ

Σύν.

1976-77

146

143

93

382

Θ.

46

Θετ.

28

Θ.

54

Θετ.

24

Θ.

71

Θετ.

26

 

249

1977-78

161

155

140

456

120

44

29

55

24

272

1978-79

168

155

159

482

121

54

50

45

30

300

1979-80

111

168

156

435

152

119

88

359

1980-81

158

115

158

431

153

144

110

407

1981-82

172

155

118

445

123

117

125

365

1982-83

156

178

149

483

112

127

110

349

1983-84

145

158

168

471

134

109

257

500

1984-85

155

146

157

458

139

140

102

381

1985-86

142

152

150

444

151

132

139

422

1986-87

183

148

155

486

160

145

130

435

1987-88

149

177

146

472

143

142

119

404

1988-89

120

146

175

441

131

138

140

409

1989-90

168

121

143

432

173

126

137

436

1990-91

134

163

116

413

141

130

121

392

1991-92

142

127

154

423

113

114

122

349

1992-93

135

143

122

400

136

90

114

340

1993-94

145

140

144

429

125

122

92

339

1994-95

101

143

140

384

123

101

110

334

1995-96

63

107

132

302

115

98

98

311

1996-97

89

78

98

265

103

87

60

250

1997-98

91

83

70

244

83

95

84

262

1998-99

138

96

85

319

82

91

98

271

1999-2000

103

127

89

319

114

110

124

348

2000-2001

93

100

123

316

87

106

64

257

2001-02

105

102

85

292

107

83

101

291

2002-03

94

95

82

271

84

98

84

266

2003-04

76

94

92

262

76

81

100

257

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ΠΗΓΗ: Βιβλία Μητρώου Μαθητών και Βιβλία Πράξεων Συλλόγου Ραλλείου Γυμνασίου

από 17-9-1976 έως και 22-6-2004.

Βιβλία Πράξεων Ραλλείου Λυκείου, αρ. 7, 8, 9, 10 από 21-6-1976 έως και 23-6-2004

 

 

ΠΙΝΑΚΑΣ 9

ΔΙΕΥΘΥΝΤΕΣ ΤΟΥ ΡΑΛΛΕΙΟΥ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ / ΛΥΚΕΙΟΥ ΘΗΛΕΩΝ ΠΕΙΡΑΙΩΣ

ΣΧΟΛ. ΕΤΗ 1932 έως 2004

 

α/α

Ονοματεπώνυμο

Θητεία

Παρατηρήσεις

1

Γεώργιος Αθανασιάδης

6/1932-9/1938

Γυμνασιαρχών

2

Θεοδοσίος Φιλιππάτος

10/1938-7/1959

Γυμνασιαρχών

3

(;) Κωνσταντέλλος

7/1959-2/1960

Γυμνασιαρχών

4

Γεώργιος Καρούνος

3/1960-9/1962

 

5

Τριάρχης Βρεττός

9/1962-1967 (;)

Υπηρέτησε και ως Λυκειάρχης την περίοδο 1964-68

6

<Θεόδ. Παπαναστασόπουλος>

 

Γυμνασιάρχης την περίοδο 1964-68

7

Αλέξανδρος Τσιγκούνης

(;) -9/1971

 

8

<Ευαγγελία Δρακοντού>

7/1970-9/1971

Γυμνασιάρχης

9

<Ελευθέριος Χωματάς>

1970-

Γυμνασιάρχης

10

Ιω. Κανελλακόπουλος

9/1971-11/1973

 

11

Σωτηρία Σιωμάλα

11/1973-8/1974

 

12

Ιφιγένεια Δεληγιαννίδου

9/1974-9/1976

Το 1976 προήχθη σε Λυκειάρχη

13

Κων/νος Αγγούρης

1976

Εκτελεί χρέη Λυκ.

14

Πηνελόπη Καραγεωργοπούλου

9/1976-8/1980

 

15

Θεοδώρα Ιωαννίδου

9/1980-7/1982

Συνταξιοδοτείται

16

Ανδρέας Πετράκης

8/1982-8/1986

Συνταξιοδοτείται

17

Σταυρούλα Νιαρχάκου

7/1986-7/90

Αποχωρεί ως Προϊσταμένη Δ/νσης Πειραιά

18

Σταύρος Τσώνης

7/1990-6/1994

Συνταξιοδοτείται

19

Ζαχαρούλα Νικόλη

2/1994-6/1994

Εκτελεί χρέη Λυκειάρχη

20

Μιχαήλ Παπασταθόπουλος

6/1994-9/1997

Μετατίθεται

21

Θεόδωρος Καϊράκης

10/1997-9/2004

Αποχωρεί ως προϊστάμενος 4ου Γραφείου Μ.Ε. Πειραιά

22

Κων/νος Κυρλαγκίτσης

9/2004-

Εκτελεί χρέη Λυκειάρχη

 

ΠΗΓΗ: Βιβλία Πράξεων Συλλόγου Ραλλείου Γυμνασίου/Λυκείου Θηλέων Πειραιώς

 

Και από την θέση αυτή ευχαριστώ τη συνάδελφο Ζαχαρούλα Νικόλη - Υποδιευθύντρια του Ραλλείου Λυκείου, το Γυμνασιάρχη του Ραλλείου Γυμνασίου Δημήτρη Καλαϊτζίδη, και τον Υποδιευθυντή του ίδιου σχολείου Κωνσταντίνo Ανδρέου για τις πληροφορίες και τα στοιχεία που μου παρέσχον.

 

 

  

 

ΠΗΓΕΣ

 

Βιβλίον πρακτικών Ραλλείου Γυμνασίου Θηλέων Πειραιώς, αρ. 1 (από 28-9-1932 έως 10-6-1938).

Γ.Α.Κ., Συλλογή Βλαχογιάννη, Κ, 60, Σχολικά.

Απ. Δασκαλάκης, Κείμενα – πηγαί της Ιστορίας της Ελληνικής Επαναστάσεως, Σειρά Τρίτη, Τα περί παιδείας, τ. Α΄, Αθήναι 1968.

Εφημ. "Αθηνά", 6 Δεκεμβρίου 1855.

Εφημ. "Αθηνά", 7 Αυγούστου 1859.

Εφημερίς των Φιλομαθών, έτ. Ζ΄, αρ. 348, 7 Νοεμβρίου 1859.

Εφημερίς των Φιλομαθών, έτ. Η΄, αρ. 383, 24 Φεβρουαρίου 1860.

Πρακτικά Δημοτικού Συμβουλίου Πειραιώς έτους 1857.

 

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

 

Ζιώγου-Καραστεργίου Σιδηρούλα, Η μέση εκπαίδευση των κοριτσιών στην Ελλάδα (1830-1893), ΙΑΕΝ, Αθήνα 1986.

Αδ. Κοραής, Περί των Ελληνικών συμφερόντων. Διάλογος δύο Γραικών, Ύδρα 1825.

Larrabee St., Hellas Observed. The American Experience of Greece 1775-1865, N. York Press, Νέα Υόρκη 1957.

Μπαμπούνης Χ., Κώστας Δ. Σωτηρίου (1889-1966) η ζωή και το έργο του. Παράρτημα Πρακτικών Δ΄ Επιστημονικής Συνάντησης ΝΑ Αττικής (30/11, 1-2-3/12/1989), τ. Β΄, Εκδ. Επιμορφωτικός Σύλλογος Καλυβίων, Καλύβια 1993.

Μπουζάκης Σ.- Τζήκας Χρ., Η Κατάρτιση των Δασκάλων-Διδασκαλισσών και των Νηπιαγωγών στην Ελλάδα, τ. Α΄ Η περίοδος των Διδασκαλείων 1834-1933, Τεκμήρια - Μελέτες Ιστορίας Νεοελληνικής Εκπαίδευσης 3, εκδ. "Gutenberg", Αθήνα 20022.

Σπηλιωτόπουλος Δημ., Ο Πειραιεύς και οι Δήμαρχοι της Α΄ Εκατοενταετηρίδος, Πειραιεύς 1939.

Ιω. Χαραλαμπάκης, Το Ελληνικό Εκπαιδευτικό Σύστημα, Αθήνα 1980.