Οι τΑσεις του παρελθΟντος και του παρOντος στην πολιτικΗ και τη διαχεΙριση της τριτοβΑθμιας εκπαΙδευσης: μια Αποψη του ΟργανισμοΥ ΟικονομικΗς ΣυνεργασΙας και ΑνΑπτυξης (ΟΟΣΑ)

Richard YELLAND

Διευθυντής Εκπαίδευσης του ΟΟΣΑ

Το 1952 οι θερινοί Ολυμπιακοί αγώνες διοργανώθηκαν στο Ελσίνκι, Φινλανδία. Αγωνίστηκαν σε δεκαεπτά αθλήματα σχεδόν 5000 αθλητές, από τους οποίους μόνο 519 ήταν γυναίκες. Δεν έγιναν Παραολυμπιακοί αγώνες (αν και είχαν ήδη ξεκινήσει ενέργειες για την υλοποίησή τους).

Μερικά πράγματα δεν αλλάζουν: όπως κι αυτή τη χρονιά στην Αθήνα, οι ΗΠΑ κέρδισαν τα περισσότερα μετάλλια. Δεύτερη στον αριθμό μεταλλίων ήταν η ΕΣΣΔ. Ούτε η Κίνα ούτε η Ελλάδα κέρδισαν κάποιο μετάλλιο..

Στην Αγγλία, το 1952, στέφτηκε νέα πριγκίπισσα η Elizabeth ΙΙ. Ο βασιλιάς Farouk έπεσε με πραξικόπημα στην Αίγυπτο. Η Ελλάδα έγινε μέλος του ΝΑΤΟ, και μπήκε σε μια περίοδο συντηρητικής διακυβέρνησης.

Στο χώρο της επιστήμης, ο GWΑ Dummer πρότεινε τη θεωρητική βάση για το ολοκληρωμένο κύκλωμα Ο Jonas Salk βρήκε το εμβόλιο κατά της πολιομυελίτιδας και η πρώτη πλαστική βαλβίδα καρδιάς φτιάχτηκε στο ιατρικό κέντρο της Georgetown.

Στον κόσμo της εκπαίδευσης, ο John Dewey και η Maria Μοηtessori – η οποία δεν ήταν μόνον μεγάλη καινοτόμος παιδαγωγός, αλλά και η πρώτη γυναίκα γιατρός στην Ιταλία - πέθαναν.

Ο κόσμος ακόμα ανέκαμπτε από το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Το Πανεπιστήμιο του Southampton στην Αγγλία έλαβε βασιλικό καταστατικό χάρτη, αλλά το να γίνει κανείς πανεπιστημιακός σπουδαστής στην Αγγλία ή αλλού στην Ευρώπη ήταν ακόμη προνόμιο μιας κοινωνικής και διανοητικής ελίτ. Εντούτοις στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, χάρη στον κρατικό προϋπολογισμό, περισσότεροι από 2 εκατομμύρια παλαίμαχοι είχαν μπει στο κολέγιο ή το πανεπιστήμιο, και ο αντίκτυπος αυτής της μακροπρόθεσμης νομοθεσίας είχε αρχίσει να ριζώνει.

Ο Οργανισμός της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Συνεργασίας - που το 1961 έγινε Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης - ήταν τεσσάρων ετών. Συστάθηκε το 1948 για να παράσχει τη συνεργασία την απαραίτητη για τη διαχείριση του σχεδίου Marshall για την αναδημιουργία της μεταπολεμικής Ευρώπης. Η Ελλάδα ήταν ένα από τα 16 ιδρυτικά μέλη. Η ΕΣΣΔ είχε απορρίψει νωρίτερα πρόσκληση για να συμμετάσχει.

Τα πρώτα χρόνια, ο ΟΟΣΑ δεν είχε Εκπαιδευτική Επιτροπή αλλά, εντούτοις, έδωσε μεγάλη προσοχή στο επιστημονικό και τεχνολογικό προσωπικό. Όλη εκείνη την προσπάθεια την εξιστορεί στο βιβλίο του "Η εκπαίδευση το 1960-1990, η προοπτική του ΟΟΣΑ", ο πρώην προϊστάμενός μου, ο διακεκριμένος δημόσιος λειτουργός Γεώργιος Παπαδόπουλος, ο οποίος ήταν άνθρωπος-κλειδί στον ΟΟΣΑ εκείνη την περίοδο,.

Δεν μπορούμε να ασχοληθούμε εδώ με αυτή την ιστορία, που σίγουρα συναρπάζει, και θα πάμε στο 1968. Μέχρι τότε, το έργο της Επιτροπής Επιστημονικού και Τεχνικού Προσωπικού είχε αναθεωρηθεί και επρόκειτο να ιδρυθεί το Κέντρο Εκπαιδευτικής Έρευνας και Καινοτομίας. Και τότε ήλθαν τα γεγονότα που είναι γνωστά στο Παρίσι ως Μάης του '68.Το καλύτερο που μπορώ να κάνω σ’ αυτό το σημείο είναι να παραθέσω μερικές παρατηρήσεις του Γεώργιου Παπαδόπουλου για αυτήν την περίοδο και την επίδρασή της στον ΟΟΣΑ. Περιγράφει την ανησυχία σπουδαστών του 1968 ως εξής:

"μέρος ενός ευρύτερου πολιτικού φαινομένου, που απεικονίζει τη μετασχηματισμένη σχέση μεταξύ του ατόμου και της κοινωνίας που προκύπτουν από τη γρήγορη οικονομική ανάπτυξη, την τεχνολογική πρόοδο και την κοινωνική αλλαγή... Η διαδικασία αυτή ακολούθησε ένα περισσότερο-ή-λιγότερο κοινό σχέδιο σε ένα μεγάλο αριθμό χωρών-μελών ".

Παρατηρεί ότι παρά το διαδεδομένο πολιτικό αντίκτυπο που είχαν οι συγκρούσεις που προέρχονταν από την απόρριψη των αιτημάτων των σπουδαστών, το θέμα εξακολούθησε να θεωρείται ταμπού στους επίσημους κύκλους.

Εντούτοις, το προσωπικό εκπαίδευσης του ΟΟΣΑ ανέλαβε να κάνει την ανάλυση του φαινομένου, που δημοσιεύτηκε στο OECD Observer και που προσδιόρισε τα τρία σκέλη που κρύβονταν κάτω από τα προβλήματα:

«- η αβεβαιότητα ως προς τους μόνιμους στόχους της κοινωνίας πέρα από την υλική ικανοποίηση, και επιθυμία των σπουδαστών να συμμετέχουν ως ενήλικοι στη διαμόρφωση του προορισμού του πανεπιστημίου και μιας νέας κοινωνίας

- η ανησυχία των σπουδαστών για τις προοπτικές επαγγελματικής σταδιοδρομίας μετά από την αποφοίτηση, ιδιαίτερα σε επιστήμες επαγγελματικά αβέβαιες

- η δυσαρέσκεια, και σε πολλές περιπτώσεις η απόρριψη, για την υπάρχουσα εσωτερική δομή, την οργάνωση, το περιεχόμενο και τις μεθόδους του εκπαιδευτικού συστήματος.

Ένα γενικό συμπέρασμα από αυτήν την ανάλυση ήταν ότι το θεμελιώδες πρόβλημα που οι σπουδαστές ανήσυχοι είχαν εγείρει - αίτημα για συμμετοχή - είχε παγιωθεί και υπήρχε ανάγκη, επομένως, να εξασφαλιστεί μία εποικοδομητική διέξοδος γι’ αυτό και να το εντάξουν στο πλαίσιο των εκπαιδευτικών και άλλων σχετικών δομών. »

Αν και πραγματοποιήθηκαν πολλές συζητήσεις στον ΟΟΣΑ, το άρθρο δεν είχε άμεσες συνέπειες στο Πρόγραμμα Εργασίας του ΟΟΣΑ, αλλά προετοίμασε το έδαφος για μελλοντική εργασία πάνω στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, με τη συμμετοχή και κάποιων που οι ίδιοι υπήρξαν φοιτητές-ακτιβιστές.

Πλησιάζουμε τώρα στη δημιουργία της Θεσμικής Διοίκησης Ανώτατης Εκπαίδευσης (ΘΔΑΕ), η οποία ανάγεται σε μία διάσκεψη του ΟΟΣΑ σχετικά με τον Πανεπιστημιακό Σχεδιασμό και τις Τεχνικές Διοίκησης, το 1969. Αυτή η διάσκεψη έγινε, όχι τόσο ως αντίδραση στην ανησυχία των μαθητών, όσο ως προσπάθεια να προσέξει η Ευρώπη κάποιες από τις εξελίξεις στη διοίκηση ιδρυμάτων –ως κάτι διαφορετικό από την πολιτική της Ανώτατης Εκπαίδευσης.- που σημειώθηκαν στη Βόρεια Αμερική. Σ’ αυτή τη διάσκεψη, βρέθηκαν μαζί κυβερνητικοί εκπρόσωποι, πρυτάνεις πανεπιστημίων και διαχειριστές, και στόχος της ήταν να κάνει τους τελευταίους πιο έμπειρους στον τομέα τους.

Αυτή η διάσκεψη δεν ήταν διαφορετική από πολλές άλλες, καθόσον και αυτή προσδιόριζε ένα σύνολο ερωτήσεων που χρειάζονταν περαιτέρω έρευνα και ανάλυση. Τα δικά της, όμως, αποτελέσματα έχουν διαρκέσει μέχρι σήμερα. Σχεδιάστηκε ένα πρόγραμμα εργασίας που εφαρμόστηκε μέσα στην CERI, κατά τη διάρκεια των επόμενων δύο ετών. Η διάσκεψη αξιολόγησης που πραγματοποιήθηκε στο τέλος εκείνης της περιόδου - το Νοέμβριο του 1971 - αναγνώρισε την ανάγκη για τη συνέχιση της συνεργασίας και άρχισε τη διαδικασία που οδήγησε στη δημιουργία προγράμματος του ΟΟΣΑ για τη θεσμική διοίκηση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, που εποπτευόταν από μια διευθύνουσα ομάδα, που η μορφή της ήταν ουσιαστικά ίδια με τη σημερινή.

Η ΘΔΑΕ ήταν επομένως πλάσμα του ΟΟΣΑ. Είναι, εντούτοις, μάλλον διαφορετικό στη φύση του από σχεδόν όλα τα άλλα προγράμματα του ΟΟΣΑ και τις δραστηριότητες, διότι τα περισσότερα από τα μέλη του είναι ιδρύματα ανώτατης εκπαίδευσης και όχι κράτη-μέλη ή εκπρόσωποι κυβερνήσεων. Μερικά μέλη ανήκουν σ’ αυτές τις κατηγορίες, όχι, όμως, η πλειοψηφία.. Αυτό που ιστορικά έδωσε στη ΘΔΑΕ τη δύναμη και τη μοναδικότητά της, είναι, κατά την άποψή μου, ότι είναι ένα φόρουμ όπου η αλληλεπίδραση της κοινωνικής και τεχνολογικής, της κυβερνητικής πολιτικής και της πρακτικής της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης μπορεί να μελετηθεί - αν και από θεσμική άποψη - και από θεσμικούς και από κυβερνητικούς παράγοντες..

Η ΘΔΑΕ παραμένει ένα ξεχωριστό μέρος, αλλά ένα μέρος, εντούτοις, του ΟΟΣΑ, και ιδιαίτερα της εκπαιδευτικής του προσπάθειας. Ένα Συνέδριο, το 1973, διευκρινίζει πόσο καλά μπορεί να λειτουργήσει η αλληλεπίδραση. Το Συνέδριο με θέμα «Μελλοντικές δομές της μετα-δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης» ίσως έμεινε στη μνήμη ως το γεγονός στο οποίο ο Martin Trow από το Πανεπιστήμιο Berkeley, California, διατύπωσε τον περίφημο χαρακτηρισμό των τριών σταδίων ανάπτυξης των συστημάτων ανώτατης εκπαίδευσης - από την ελίτ, στη μάζα, στο σύνολο. Η έκθεση του Συνεδρίου περιέχει ένα μακροσκελές έγγραφο του Martin, το οποίο περιλαμβάνει τα εξής:

"Οι χώρες που αναπτύσσουν ένα σύστημα ελίτ τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στη σύγχρονη εποχή, φαίνονται ικανές να το επεκτείνουν χωρίς θεμελιώδη αλλαγή του χαρακτήρα του μέχρι να παρέχει θέσεις για περίπου 15% όσων έχουν το όριο της ηλικίας. Σ’ εκείνο το σημείο, το σύστημα αρχίζει να αλλάζει το χαρακτήρα του˙ εάν η μετάβαση γίνεται επιτυχώς, τότε το σύστημα είναι ικανό να αναπτύξει ιδρύματα που μπορούν να αυξηθούν χωρίς να μετασχηματισθούν έως ότου οι θέσεις φθάσουν στο 50% περίπου του ορίου ηλικίας. Πέρα από αυτό, και μέχρι τώρα μόνο στις Ηνωμένες Πολιτείες, μεγάλα τμήματα του πληθυσμού στέλνουν σχεδόν όλα τα παιδιά τους σε κάποιο είδος τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, και το σύστημα πρέπει πάλι να δημιουργήσει νέες μορφές τριτοβάθμιας εκπαίδευσης δεδομένου ότι αρχίζει να κινείται γρήγορα σε καθολική πρόσβαση."

Αυτή η διαδικασία μαζικής συρροής συνεπάγεται διαφοροποίηση - σπουδαστών, προγραμμάτων, προμηθευτών και τρόπων διανομής. Παρακάτω στο ίδιο έγγραφο, ο συγγραφέας στρέφει την προσοχή του στην "εσωτερική διακυβέρνηση" και εξετάζει πώς τα ιδρύματα θα διατηρήσουν τις ταυτότητές τους σε ένα μαζικό ή καθολικό σύστημα που εξυπηρετείται από μια ποικιλομορφία των θεσμικών "μονάδων":

"... εάν η ποικιλομορφία ολόκληρου του συστήματος απεικονίζεται σε κάθε μια από τις συστατικές μονάδες της, τα προβλήματα της θεσμικής διακυβέρνησης μπορούν να μείνουν σχεδόν άλυτα˙ σε αυτή την περίπτωση, όπως βλέπουμε ήδη σε μερικές χώρες, η αποτελεσματικότητα και η λήψη αποφάσεων ρέουν αναπόφευκτα από τα κολέγια και τα πανεπιστήμια στα χέρια των πολιτικών αρχών των οποίων η εξουσία είναι βασισμένη όχι στο ρόλο τους στην τριτοβάθμια εκπαίδευση αλλά στις πολιτικές διαδικασίες της ευρύτερης κοινωνίας. Η κατάρρευση της θεσμικής διακυβέρνησης που προκύπτει από διαφωνίες αξιών και σκληρά πολιτικοποιημένες συγκρούσεις αξιών και συμφερόντων τείνει να αποδυναμώσει την αυτονομία ενός ιδρύματος˙ κάποιος πρέπει να λάβει αποφάσεις και να λογοδοτήσει για δημόσιες χρηματοδοτήσεις με τρόπους ευρέως αποδεκτούς στην κοινωνία, και εάν αυτό δεν μπορέσει να γίνει μέσα στο ίδρυμα, τότε θα γίνει από εξωτερικούς ελεγκτές’.

Αυτά τα λόγια γράφτηκαν σε μία εποχή που η επέκταση και η ανάπτυξη ήταν ουσιαστικά αδιαφιλονίκητες υποθέσεις. Τα επόμενα δέκα χρόνια είδαν δύο κλονισμούς στην τιμή του πετρελαίου και κραδασμό της οικονομικής εμπιστοσύνης στις χώρες του ΟΟΣΑ. Μέχρι το 1981, επικρατούσε κρίση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση που στο συμπέρασμα ενός «Ενδοκυβερνητικού Συνεδρίου για τις πολιτικές στην τριτοβάθμια εκπαίδευση» του ΟΟΣΑ, ο πρόεδρος τη συνόψισε ως εξής:

"... στην αρχή της δεκαετίας του '80 η βασική ανησυχία που απεικονίζεται στη διάσκεψη είναι πώς να στηρίξει τη δημόσια εμπιστοσύνη και να υποστηρίξει ένα σύστημα που, στις περισσότερες χώρες, δεν εξελίσσεται πια με τρόπο που να διασφαλίζει τη συνεχή δυναμική εξέλιξή της.... Σε πολλές χώρες εμφανίζεται μία κρίση εμπιστοσύνης που φτάνει σε διαστάσεις συναγερμού Αν δεν επινοηθούν γρήγορα και δεν εφαρμοστούν νέες πολιτικές, τότε θα υπάρξει μακροπρόθεσμα πραγματικός κίνδυνος η δυνατότητα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης για την υποστήριξη της οικονομικής ζωτικότητας των χωρών και της ευημερίας των πολιτών τους, μέσω της πολιτιστικής, επιστημονικής και τεχνολογικής ανάπτυξης, να συμβιβαστεί σοβαρά και, ίσως, ανεπανόρθωτα "

Η κρίση της δημόσιας εμπιστοσύνης που προκλήθηκε από την οικονομική ύφεση, την οικονομική σύγχυση, και την ισοπέδωση του αιτήματος για την τριτοβάθμια εκπαίδευση, οδήγησαν σε εσωτερική κρίση που απεικονίστηκε στην αναταραχή της διαχείρισης και της διακυβέρνησης, της οποίας κύριο θύμα - όπως ο Martin Trow είχε προβλέψει - ήταν η ακαδημαϊκή ηγεμονία.

Τη δεκαετία του '80, το έργο της ΘΔΑΕ απεικόνιζε αυτή τη νέα διάθεση, αλλά, ίσως, η σημαντικότερη έκθεση που δημοσιεύτηκε αυτή τη δεκαετία ήταν μια ειδική έκδοση του περιοδικού ΘΔΑΕ, που τότε δημοσιεύτηκε ως Διεθνές Περιοδικό της Θεσμικής Διοίκησης της Ανώτατης Εκπαίδευσης, με συντάκτη του Μaurice Kogan.

Γραμμένο από τον John Davies, το τεύχος με τίτλο «Το επιχειρηματικό και προσαρμόσιμο πανεπιστήμιο» αναφερόταν στις εξελίξεις της ανώτατης εκπαίδευσης στις Ηνωμένες Πολιτείες. Τα άρθρα που συμπεριλήφθηκαν εδώ ήταν καρπός μιας εκπαιδευτικής επίσκεψης από 12 Ευρωπαίους διαχειριστές στο Κρατικό Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνιας και στο Πανεπιστήμιο της Βόρειας Καρολίνας.

Η γλώσσα του επιχειρηματικότητας, που δημιουργήθηκε από τον Burton Ρ. Clark στην πολυδιαβασμένη μελέτη του σχετικά με πέντε ευρωπαϊκά πανεπιστήμια «Δημιουργώντας επιχειρηματικά πανεπιστήμια: οργανωτικά μονοπάτια των μετασχηματισμών», επηρέασε τη διαχείριση της ανώτατης εκπαίδευσης μέχρι σήμερα. Αυτό το βιβλίο - που μελέτησε τα Πανεπιστήμια Warwick στην Αγγλία, Joensuu στη Φινλανδία, Strathclyde στη Σκωτία, Twente στις Κάτω Χώρες και Chalmers στη Σουηδία - παρείχε ένα πλαίσιο για την ιδιαίτερα πετυχημένη γενική διάσκεψη της ΘΔΑΕ το 2000.

Εάν η ανάγκη για πανεπιστήμια και άλλα ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης για την προσαρμογή σε ένα ανταγωνιστικότερο περιβάλλον υπήρξε κατ’ επανάληψη θέμα του έργου της ΘΔΑΕ, αυτό δεν το μόνο. Η διαχείριση των ανθρώπινων πόρων, η εξασφάλιση της ποιότητας, η διεθνοποίηση και η ανταπόκριση των ιδρυμάτων στις περιφερειακές ανάγκες, όλα αυτά αποτέλεσαν επίκεντρο ενδελεχούς μελέτης.

Εάν αυτό το άρθρο ήταν βιβλίο θα προσπαθούσα να εξιχνιάσω πώς, κατά τη διάρκεια των 30 ετών που μας χωρίζουν από τη γόνιμη ομιλία του Martin Trow, το πρόγραμμα της ΘΔΑΕ επιδίωξε να διασαφηνίσει τις επιπτώσεις των διαφόρων τακτικών προς όφελος των μελών της – που τώρα αριθμούν σχεδόν 200. Αλλά έχω περιορισμένο χρόνο και γι’ αυτό θα περάσω κατ' ευθείαν στο σήμερα για να μιλήσω για τις τρέχουσες ανησυχίες και τον τρόπο που προσπαθούμε να τις αντιμετωπίσουμε. Ένα φυλλάδιο που περιγράφει μερικά πρόσφατα και τρέχοντα προγράμματα είναι διαθέσιμο. Στον υπόλοιπο χρόνο μου θα αναφερθώ σε κάποια πράγματα που θεωρούμε ως προτεραιότητες για το μέλλον.

Αποστολή του προγράμματος του ΟΟΣΑ του σχετικού με τη Θεσμική Διαχείριση της Ανώτατης Εκπαίδευσης (ΘΔΑΕ) είναι να συμβάλει στη βελτίωση της ανώτατης εκπαίδευσης μέσω της ενδυνάμωσης της θεσμικής διοίκησης και διαχείρισης. Η εργασία εστιάζει στη διοίκηση και τη στρατηγική διαχείριση των θεσμών ανώτατης εκπαίδευσης και αναλύει τις επιπτώσεις που έχουν πάνω τους η πολιτική και οι περιβαλλοντικές αλλαγές.

Οι δραστηριότητες της ΘΔΑΕ συμβάλλουν στην πραγματοποίηση του στόχου της Διεύθυνσης Εκπαίδευσης να ενισχύσει τα μέλη και τους συνεργάτες της να πετύχουν υψηλής ποιότητας διά βίου μάθηση που συμβάλλει στην προσωπική εξέλιξη, οικονομική ανάπτυξη και κοινωνική συνοχή. Οι δραστηριότητες της ΘΔΑΕ αντανακλούν και συμπληρώνουν τις προτεραιότητες του ΟΟΣΑ ως συνόλου, προάγοντας την ανάπτυξη και την κοινωνική συνοχή μέσω καλής διακυβέρνησης και ιδιαίτερα πολιτική ενδιαφέροντος για τους τομείς της εκπαίδευσης και της έρευνας που εμπίπτουν στις δυνατότητές του.

Μετά από μια συνεδρίαση των ανώτερων διοικητικών υπαλλήλων εκπαίδευσης του ΟΟΣΑ, το Φεβρουάριο του 2003, η Διεύθυνση η αρμόδια για το εκπαιδευτικό πρόγραμμα εργασίας έχει επικεντρωθεί εκ νέου σε έξι ευρείς στόχους, από τους οποίους ο τέταρτος είναι η "Αναθεώρηση της ανώτατης εκπαίδευσης σε μια σφαιρική οικονομία". Τις τελευταίες δεκαετίες, η ανώτατη εκπαίδευση αναπτύχθηκε και διαφοροποιήθηκε σε όλες τις χώρες του ΟΟΣΑ. Οι Κυβερνήσεις είναι σημαντικοί παίκτες στον οικονομικό τομέα αλλά δεν είναι οι μόνοι: υπάρχει ανταγωνισμός στις επιδοτήσεις, και μεγαλύτερη ζήτηση για εκπαίδευση. Οι φορολογικές πιέσεις συνεχίζονται. Η διεθνής φύση της αγοράς γίνεται εμφανέστερη. Μέσα σ’ αυτό το κλίμα, η ανώτατη εκπαίδευση πρέπει να πετύχει στόχους ευρείας πολιτικής– κοινωνική συνοχή και αύξηση - καθώς επίσης και να υποστηρίξει τις πολλαπλάσιες αποστολές του συστήματος.

Η ΘΔΑΕ συμβάλλει σε αυτό το έργο ως συστατικό μέρος της Διεύθυνσης Εκπαίδευσης του ΟΟΣΑ, που ιδρύθηκε το 2002, σε συνεργασία με το Τμήμα Εκπαίδευσης και Κατάρτισης, το Κέντρο Εκπαιδευτικής Έρευνας και Καινοτομίας, και το Πρόγραμμα Εκπαιδευτικών Κτιρίων. Φυλλάδια που περιγράφουν το έργο και τη δομή της Διεύθυνσης είναι διαθέσιμα και αυτές οι πληροφορίες μπορούν επίσης να βρεθούν στην ιστοσελίδα του ΟΟΣΑ : http://www. oecd.org..

Θεματική ανασκόπηση της πολιτικής της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης

Ο τομέας της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης είναι υπό πίεση για να παράσχει περισσότερα επίπεδα τριτοβάθμιας μάθησης και περισσότερες διαφοροποιημένες ικανότητες για μια περισσότερο διαφοροποιημένη πελατεία. Ο τομέας αυτός αναμένεται να ανταποκριθεί στις ανάγκες της γνώσης της οικονομίας και της αγοράς εργασίας, καθώς επίσης και στο μαθητή-άτομο. Πρέπει να συμβάλει στην επικράτηση της ισότητας, να εξασφαλίσει ποιότητα και να λειτουργήσει αποτελεσματικά. Η χρηματοδότηση για αυτήν την επέκταση είναι ένα σημαντικό ζήτημα και συνδέεται με θέματα ισορροπίας ανάμεσα σε δημόσιες και ιδιωτικές πηγές και με το ύψος οποιασδήποτε συνεισφοράς που απαιτείται από αρχάριους μαθητές. Εμπλέκονται, ακόμη, ζητήματα θεσμικού καθεστώτος και στόχων. Αντιδρώντας στην προτεραιότητα που δίνεται στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, η Εκπαιδευτική Επιτροπή διεξάγει δια-χωρικά μια θεματική έρευνα που θα ασχοληθεί με αυτή την ευρεία κλίμακα θεμάτων που την αφορούν. Αυτή η έρευνα θα περιλάβει μια μελέτη που θα γίνει δια-χωρικά, θα διεξαχθεί, δηλαδή, σε διάφορες χώρες που στην πλειοψηφία τους είναι χώρες του ΟΟΣΑ, και, ακόμη, ένα σύνολο εθνικών μελετών που θα καλύψουν ένα κάπως μικρότερο αριθμό χωρών. Η ΘΔΑΕ έχει επωμιστεί ένα σημαντικό ρόλο σ’ αυτή την έρευνα, ιδιαίτερα για θέματα θεσμικών στόχων, διοίκησης, χρηματοδότησης, διαχείρισης και εξουσίας.

Εξετάζοντας την ηλεκτρονική μάθηση στη μετα-δευτεροβάθμια εκπαίδευση

Η ηλεκτρονική μάθηση λέγεται ότι έχει μεγάλη δυνατότητα να βελτιώσει την ποιότητα, να αυξήσει την πρόσβαση και να μειώσει τις δαπάνες στη μετα-δευτεροβάθμια εκπαίδευση και κατάρτιση. Εντούτοις η υποδομή και το ανθρώπινο δυναμικό που απαιτείται για την υλοποίηση αυτής της δυνατότητας είναι και περίπλοκη και συχνά πολυδάπανη και το κόστος/όφελος της ηλεκτρονικής μάθησης σε σύγκριση με αυτό των άλλων τρόπων παροχής της μάθησης είναι συχνά ατελέσφορο. Είναι ανάγκη να υιοθετηθεί μία ρεαλιστική και στοιχειοθετημένη προσέγγιση για να επισημαίνονται οι ευκαιρίες και οι κίνδυνοι για τα ιδρύματα που επιδιώκουν να παρέχουν μετα-δευτεροβάθμια εκπαίδευση και κατάρτιση μέσω ηλεκτρονικής μάθησης. Μία μελέτη έγινε από την CERI σε συνεργασία με τη ΘΔΑΕ στο πρώτο μισό του 2003 με την οικονομική υποστήριξη του Hewlett Foundation. Επιλέχτηκαν δεκαεννέα περιπτώσεις για έρευνα. Καταρτίστηκε ένα ερωτηματολόγιο που αποτελεί τη βάση ανάλυσης των παραπάνω περιπτώσεων στη Βόρεια και Νότια Αμερική, στην Ευρώπη και την Ασία – οι περιπτώσεις αυτές πάρθηκαν από χώρες αναπτυγμένες και αναπτυσσόμενες.

Η μελέτη εξετάζει τις δαπάνες ανάπτυξης και παροχής των δραστηριοτήτων της ηλεκτρονικής μάθησης καθώς και θεσμικές στρατηγικές για τη μείωση κινδύνων και τη μεγιστοποίηση εγγραφών. Διερευνά, επίσης, πώς οι επιχειρήσεις της ηλεκτρονικής μάθησης εγκαινιάζονται και οργανώνονται σε θεσμικό επίπεδο, που περιλαμβάνει και τη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Αυτή η μελέτη εστιάζει την προσοχή της στη δια-συνοριακή μετάδοση των δραστηριοτήτων της ηλεκτρονικής μάθησης και έχει ως στόχο να εντοπίσει κάποια από τα εμπόδια που συναντούν τα ιδρύματα μετα-δευτερoβάθμιας εκπαίδευσης στην προσπάθειά τους να λανσάρουν τις δραστηριότητες της ηλεκτρονικής μάθησης.

Παρακολουθώντας τη διεθνοποίηση και την ανταλλαγή στη μετα-δευτεροβάθμια εκπαίδευση

Στα πλαίσια της αυξανόμενης κινητικότητας των σπουδαστών και της αύξησης της διασυνοριακής παροχής τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, έγινε αισθητή η ανάγκη να ληφθούν διεθνώς πρωτοβουλίες για τη βελτίωση της ποιότητας της παρεχόμενης διασυνοριακής τριτοβάθμιας εκπαίδευσης σε παγκόσμιο επίπεδο. Επιπλέον, υπάρχει ανάγκη για περιεκτικότερα στοιχεία σχετικά με τη διεθνοποίηση της ανώτατης εκπαίδευσης. Μέσα στον ΟΟΣΑ, η CERI έχει την ευθύνη για τη συνεργασία με την ΟΥΝΕΣΚΟ με στόχο τη δημιουργία κατευθυντήριων γραμμών για την εξασφάλιση της ποιότητας, την πιστοποίηση και την αναγνώριση των προσόντων, και, επιπλέον, θα δουλεύει με το πρόγραμμα INES και τη Διεύθυνση Επιστήμης, Τεχνολογίας και Βιομηχανίας για τη δημιουργία δεικτών της σπουδαστικής κινητικότητας, ειδικά στους τομείς των θετικών επιστημών και της τεχνολογίας. Η ΘΔΑΕ υποστηρίζει την εργασία που γίνεται σχετικά με τη "διεθνοποίηση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στη Λατινική Αμερική" που χρηματοδοτείται από τη Διεθνή Τράπεζα, και η οποία συμπληρώνει προηγούμενη εργασία της ΘΔΑΕ για τη διεθνοποίηση της ανώτατης εκπαίδευσης. Έκθεση της εργασίας αυτής θα δημοσιευτεί στο μέλλον. Το 2005-06 η ΘΔΑΕ θα εστιάσει το έργο της στους ακόλουθους στόχους:

Να δημιουργήσει έναν οδηγό για να βοηθήσει την HEIs να αναπτύξει μια στρατηγική προσέγγισης του σχεδιασμού, της διαχείρισης και της αξιολόγησης της διαδικασίας διεθνοποίησης

Να αυξήσει την ικανότητα των εθνικών και τοπικών πανεπιστημιακών ενώσεων και δικτύων να βοηθούν τα μέλη τους με τη στρατηγική προσέγγισης στη διεθνοποίηση.

Εμπειρίες μέσα από ανασκοπήσεις που διενεργήθηκαν από το Πρόγραμμα Διεθνοποίησης, καθώς και καινούργιες γνώσεις που αποκτήθηκαν από το πρόγραμμα Διεθνοποίησης στη Λατινική Αμερική δείχνουν ότι, ενώ τα ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης κατανοούν τη σημασία ύπαρξης μιας στρατηγικής προσέγγισης της διεθνοποίησης, στερούνται τα απαραίτητα εργαλεία και τους οδηγούς για να ενεργήσουν ανάλογα. Υπάρχουν στοιχεία τα οποία μαρτυρούν ότι τα ιδρύματα χρειάζονται βοήθεια και για τις τρεις φάσεις - προγραμματισμό, εφαρμογή και διαχείριση, και αξιολόγηση. Η ανάπτυξη και η χρήση δεδομένων συλλογής εργαλείων/συστημάτων είναι μία από τις περιοχές-κλειδιά για να απευθυνθεί κανείς.

Αναλύοντας την ανάπτυξη της διοικητικής και οικονομικής διαχείρισης των ιδρυμάτων ανώτατης εκπαίδευσης

Δεδομένου ότι τα ιδρύματα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης σε πολλές χώρες γίνονται πιο αυτόνομα, με τη μεταβίβαση σ’ αυτά διοικητικών διακανονισμών και μεγαλύτερης οικονομικής δικαιοδοσίας, ο ρόλος και η αρμοδιότητα των ιδρυμάτων στην πολιτική κατανομής στόχων γίνονται λιγότερο σαφείς. Ένα μεγάλο μέρος της εργασίας της ΘΔΑΕ εξετάζει αυτό το θέμα . Ένα πρόγραμμα σχετικά με την οικονομική ικανότητα υποστήριξης των ιδρυμάτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, που από κοινού οργανώθηκε από τη ΘΔΑΕ και το Συμβούλιο Οικονομικών της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης στην Αγγλία (HEFCE), ολοκληρώθηκε το 2004. Η έκθεση των αποτελεσμάτων αυτής της εργασίας έχει δημοσιευτεί με τον τίτλο "Στην κόψη: Εξασφαλίζοντας ένα βιώσιμο μέλλον για την τριτοβάθμια εκπαίδευση" και είναι διαθέσιμη στην ιστοσελίδα μας..

Μια μελέτη, συνέχεια της προηγούμενης, πάνω στα συστήματα χρηματοδότησης και τις επιδράσεις τους στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, θα αρχίσει αργότερα αυτόν το μήνα. Ο στόχος της μελέτης αυτής είναι να περιγραφούν, να αναλυθούν και να συγκριθούν οι συγκεκριμένες πτυχές των θεσμικών συστημάτων χρηματοδότησης, και η αλληλεξάρτηση μεταξύ του πραγματικού και του επιδιωκόμενου αντίκτυπου των συστημάτων πάνω στη θεσμική συμπεριφορά. των ιδρυμάτων ανώτατης εκπαίδευσης.

Για να υποστηρίξουμε αυτή την ανάλυση προετοιμάσαμε κάποιες σύντομες επισκοπήσεις εθνικών συστημάτων, που προήλθαν κυρίως από υλικό που ήδη υπήρχε, και που είναι, επίσης, διαθέσιμες στην ιστοσελίδα μας..

Ανασκοπώντας και υποστηρίζοντας τη συνεισφορά των ιδρυμάτων ανώτατης εκπαίδευσης στην ανάπτυξη της περιφέρειας

Οι περιφέρειες έχουν γίνει σταδιακά σημαντική χωρική μονάδα για την υποστήριξη της βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης και για την ανατροφή της κοινωνίας, δεδομένου ότι η σφαιρική οικονομία έχει μειώσει την έκταση των εθνών και έχει κάνει πιο τρωτούς τους πολιτισμούς και τα μέρη. Με βάση ένα παλιότερο πρόγραμμα της ΘΔΑΕ με τίτλο "η ανταπόκριση των ιδρυμάτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στις περιφερειακές ανάγκες’ (1999), μια νέα εργασία θα αναλύσει το πώς περιοχές σε διαφορετικές τοποθεσίες ανταποκρίνονται στις μεταβαλλόμενες ανάγκες της οικονομικής και πολιτιστικής ανάπτυξης με ιδιαίτερη εστίαση στο ρόλο των ιδρυμάτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.

Η αξιόπιστη συγκριτική ανάλυση σ’ αυτή την περιοχή είναι σύνθετη. Οι ειδικοί σύμβουλοι πρότειναν η βασική εστίαση του προγράμματος να είναι η υποστήριξη των ιδρυμάτων και των περιφερειακών μετόχων τους για να αναπτύξουν ένα σύστημα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης που θα ικανοποιήσει καλύτερα τις ανάγκες των σπουδαστών της περιοχής, των επιχειρήσεων και της κοινωνίας των πολιτών. Προτάθηκε, επίσης, να περιλάβει το πρόγραμμα ένα σύνολο ανασκοπήσεων που να επικεντρώνονται σε μία περιοχή και στα ιδρύματα που την εξυπηρετούν, κι αυτό σε έναν περιορισμένο αριθμό χωρών. Ο σκοπός αυτής της ανασκόπησης θα ήταν αναπτυξιακός και συμβουλευτικός παρά κανονιστικός, και θα ήταν βασισμένος σε αμοιβαία μάθηση. Η διαδικασία ανασκόπησης θα έπρεπε να περιλάβει προσωπική-αξιολόγηση και όχι αξιολόγηση μιας ομάδας από εμπειρογνώμονες που λειτουργούν σε συγκεκριμένο πλαίσιο. Αυτό είναι ένα από τα σημαντικότερα και πιο προκλητικά κομμάτια αυτής της εργασίας, και επί του παρόντος συναρμολογούμε το σύνολο αυτών των περιφερειακών περιπτώσεων.

H διαχείριση του ανθρώπινου δυναμικού στην ανώτατη εκπαίδευση

Μια νέα δραστηριότητα της ΘΔΑΕ θα αφορά στη στελέχωση και τη διαχείριση του ανθρώπινου δυναμικού. Αυτό το θέμα έχει πολλές πτυχές που συναντιούνται κατά τη λειτουργία του ιδρύματος, όπως η ηλικία του διδακτικού προσωπικού, οι διαφορές γένους σε ανώτερα επίπεδα, οι σχέσεις μεταξύ των διδασκόντων και του άλλου προσωπικού, και το ερώτημα ποιες υπηρεσίες παρέχονται από υπαλλήλους και ποιες από εργολάβους. Ένα θέμα-κλειδί είναι πώς ένα ίδρυμα θα προσελκύσει και θα κρατήσει ένα επαρκώς καταρτισμένο προσωπικό –στην έρευνα, στη διδασκαλία, στη διοίκηση, στη διαχείριση. Το ύψος του μισθού είναι ένας σημαντικός παράγοντας αλλά εξίσου σημαντικά ζητήματα είναι οι προοπτικές καριέρας και η ικανοποίηση μέσα από τη δουλειά. Το προσωπικό των πανεπιστημίων σε πολλές χώρες ήταν δημόσιοι υπάλληλοι και δεν είχαν δυνατότητα να κάνουν ελιγμούς.

Ελπίζουμε ότι μια δραστηριοποίηση πάνω σ’ αυτό το θέμα θα μπορούσε να προσδιορίσει, να συγκρίνει και να αναλύσει τρέχουσες τάσεις σε διαφορετικά θεσμικά ή/και εθνικά πλαίσια. Αυτή η εργασία θα μπορούσε να βασιστεί σε ένα ερωτηματολόγιο για τα ιδρύματα και ο στόχος θα ήταν ο προσδιορισμός συστάσεων για θεσμική πολιτική βασισμένη στην πρακτική.

Χτίζοντας ικανότητα για διακυβέρνηση και διαχείριση ιδρυμάτων

Η ΘΔΑΕ οργάνωσε μία σειρά σεμιναρίων με τίτλο «Τι δουλεύει» που παρέχει επαγγελματική κατάρτιση στους συμμετέχοντες, και μπορούν να οδηγήσουν στη δημοσίευση αναφορών και/ή στη δημιουργία άτυπων δικτύων σχετικών με διάφορες πλευρές της διαχείρισης ιδρυμάτων. Τα σεμινάρια έχουν σχεδιαστεί για να βοηθήσουν ιδρύματα και χώρες με την αναθεώρηση της τρέχουσας πολιτικής και πρακτικής και με τη διασπορά παραδειγμάτων επιτυχούς καινοτομίας. Τα σεμινάρια έχουν συμπεριλάβει θέματα όπως "Η διαχείριση των πανεπιστημιακών μουσείων», «τα πανεπιστήμια και ο τομέας της υγείας» και «Η διαχείριση των θεωρητικών σχολών». Η πιο πρόσφατη εργασία σ’ αυτή τη σειρά αφορούσε στη δημόσια εικόνα της ανώτατης εκπαίδευσης και των πανεπιστημίων, πώς διαμορφώνουν την αποστολή τους και τη στρατηγική των στόχων τους, και πώς τα ιδρύματα μπορούν να επηρεάσουν την εικόνα που προβάλλουν. Το θέμα του 2005 θα είναι η διαχείριση του ανθρώπινου δυναμικού.

Η ΘΔΑΕ έχει αναθεωρήσει τα μεγάλης διάρκειας ετήσια σεμινάρια που οργανώνει σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Πανεπιστημιακή Ένωση και αυτά θα συνεχιστούν με νέα μορφή. Σαν απάντηση σ’ αυτή την απαίτηση πραγματοποιήθηκε ένα σεμινάριο ηγεσίας στα ισπανικά/πορτογαλικά στη Βραζιλία φέτος τον Αύγουστο. Οργανώνουμε επίσης σεμινάρια στα γαλλικά όταν υπάρχει αρκετό ενδιαφέρον.

Μετά από μια πρόταση από το χρηματοδοτικό Συμβούλιο τριτοβάθμιας εκπαίδευσης για την Αγγλία (HEFCE) σε διεθνείς οργανώσεις, δημιουργήθηκε μια οργανωτική ομάδα για να ερευνήσει το αίτημα και για να επιτηρήσει την ανάπτυξη μιας Διεθνούς Πύλης Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης που στοχεύει σε κυβερνήσεις και ιδρύματα σ’ όλο τον κόσμο. Ο διευθυντής του ΟΟΣΑ για την εκπαίδευση συμφώνησε να βοηθήσει την οργανωτική επιτροπή γι’ αυτό το πρόγραμμα, μαζί με το βοηθό Γενικό Διευθυντή για την εκπαίδευση της UNESCO, και άλλες ηγετικές προσωπικότητες. Το έργο του ΟΟΣΑ πάνω στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, μαζί με αυτό της ΘΔΑΕ, θα συνεισφέρει σημαντικά στο πρόγραμμα, το οποίο θα απαιτήσει ουσιαστική χρηματοδότηση και αποτελεί αντικείμενο μιας μελέτης σκοπιμότητας.

Αναπτύσσοντας τη βάση γνώσεων για την ανώτατη εκπαίδευση

Η Εφημερίδα Διαχείριση της Ανώτατης Εκπαίδευσης και Πολιτική παρέχει μια σειρά από επίσημα ενδελεχώς ελεγμένα έγγραφα πάνω σε ένα ευρύ φάσμα των ζητημάτων πολιτικής στα πλαίσια του προγράμματος εργασίας. Η εφημερίδα δημοσιεύεται από τον ΟΟΣΑ τρεις φορές ετησίως. Είναι ένας φορέας για τη συζήτηση ζητημάτων που ενδιαφέρουν τη ΘΔΑΕ και για τη διάδοση των αποτελεσμάτων των δραστηριοτήτων της ΘΔΑΕ στα μέλη του και σε ένα ευρύτερο ακροατήριο.

Η ΘΔΑΕ οργανώνει μια γενική διάσκεψη κάθε δύο χρόνια. Ο στόχος αυτής της γενικής διάσκεψης είναι να παρασχεθεί όχι μόνον ένα αξιοσημείωτο γεγονός στα μέλη της, αλλά και να προωθηθεί η κατανόηση της πανεπιστημιακής διαχείρισης και να χρησιμεύσει ως προθήκη για το πρόγραμμα. Η διάσκεψη παρέχει μια ευκαιρία για αναθεώρηση των συνεχών δραστηριοτήτων προόδου, καθώς επίσης και τη δυνατότητα αναμονής με ενδιαφέρον των εργασιακών προτεραιοτήτων της ΘΔΑΕ για τα επόμενα έτη. Η 17η γενική διάσκεψη της ΘΔΑΕ έγινε από 13-15 Σεπτεμβρίου 2004 και συγκέντρωσε σχεδιαστές πολιτικής, ερευνητές και αρχηγούς ιδρυμάτων για να συζητήσουν μια σειρά ζητημάτων με τίτλο «επιλογές και ευθύνες: η τριτοβάθμια εκπαίδευση στην κοινωνία της γνώσης»

Διάδοση

Η ΘΔΑΕ διαδίδει τα αποτελέσματα των δραστηριοτήτων της όσο το δυνατόν ευρύτερα σε κατάλληλα ακροατήρια. Οι συστάσεις σχετικά με την πολιτική και τις πρακτικές διάδοσης φέρονται στην προσοχή των μελών, ενώ χρησιμεύουν και σε άλλες εργασίες του ΟΟΣΑ. Δημοσιεύεται πολύ υλικό, είτε σε έντυπη είτε σε ηλεκτρονική μορφή. Αν εκτιμάται ότι υπάρχει εμπορικό ενδιαφέρον, οι δημοσιεύσεις τιμολογούνται. Διαφορετικά, το υλικό διανέμεται χωρίς επιβάρυνση. Ο Γραμματέας και η Διοίκηση αξιοποιούν ευκαιρίες για τη διάδοση του έργου της ΘΔΑΕ σε συνέδρια και σεμινάρια στα οποία προσκαλούνται, σαν το συγκεκριμένο.

Εκτός από το περιοδικό και τις υπόλοιπες αναφορές και δημοσιεύσεις που προαναφέρθηκαν, εκδίδουμε τα νέα της ΘΔΑΕ τρεις φορές το χρόνο και το αποστέλλουμε σε περίπου 2000 παραλήπτες, σε ηλεκτρονική ή σε έντυπη μορφή. Μπορούμε να προσθέσουμε και τα δικά σας. Η σελίδα της ΘΔΑΕ στην ιστοσελίδα του ΟΟΣΑ χρησιμεύει στη βελτίωση της προβολής του προγράμματος σε ενδεχόμενα μέλη και στο να παρέχει τεκμηρίωση και πληροφόρηση που δεν δημοσιοποιείται με άλλους τρόπους.

Η πιο πρόσφατη δημοσίευσή μας είναι η πανεπιστημιακή ερευνητική διαχείριση: η αντιμετώπιση της θεσμικής πρόκλησης είναι ένα από τα θέματα εστίασης της δουλειάς μας τα τελευταία χρόνια.

Στο μέλλον, ο στόχος μας είναι να συνεχίσουμε να εξυπηρετούμε τα μέλη μας σε ένα όλο και περισσότερο σύνθετο περιβάλλον, όπου η διεθνοποίηση και ο ανταγωνισμός διαδραματίζουν έναν συνεχώς σημαντικότερο ρόλο. Η αγορά της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης εξελίσσεται πολύ γρήγορα - μερικοί τομείς χρηματοδοτούνται ακόμα σχεδόν εξ ολοκλήρου από το δημόσιο και ελέγχονται από το κράτος, ενώ άλλοι είναι σχεδόν εξ ολοκλήρου απελευθερωμένοι. Ο βαθμός στον οποίο αυτοί οι τομείς επικαλύπτονται και αλληλεπιδρούν ποικίλλει από μέρος σε μέρος και από κατεύθυνση σε κατεύθυνση. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η διαχείριση και η καθοδήγηση είναι ιδιαίτερα ειδικευμένες αποστολές και ελπίζουμε να παίξουν ρόλο στο να βοηθήσουν οργανισμούς και κυβερνήσεις στο να κάνουν το καλύτερο δυνατό για τις κοινωνίες που υπηρετούν.

Βιβλιογραφικές Aναφορές:

Scott Sullivan From war to wealth: 50 years of innovation OECD Paris 1997

George S Papadopoulos Education 1960-1990: the OECD perspective OECD Paris 1994

Policies for higher education (General report of the conference on Future structures of post-secondary education) OECD Paris 1974

Policies for higher education in the 1980s, OECD Paris 1983

International Journal of Institutional Management in Higher Education, vol.11 No.1, OECD, Paris, March 1987

Burton R. Clark Creating entrepreneurial universities: organisational pathways of transformation, , published by Pergamon for the IAU Press, 1998