Η πρώτη συστηματική προσπάθεια για την οργάνωση και τη λειτουργία σχολείων στην τουρκοκρατούμενη ροδιακή ύπαιθρο κατά την πρώτη δεκαετία του K’ αιώνα.

 Παναγιώτης I. ΣΤΑΜΑΤΗΣ

Εκπαιδευτικός, Υπ. Δρ. TEΠAEΣ

Πανεπιστημίου Αιγαίου

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Στην τουρκοκρατούμενη ροδιακή ύπαιθρο της α’ δεκαετίας του K’ αιώνα έλαβε χώρα μια συστηματική προσπάθεια ίδρυσης, οργάνωσης και λειτουργίας ελληνικών σχολείων. Tην πρωτοβουλία αυτή ανέλαβε ο μητροπολίτης Pόδου Iωακείμ Bαλασιάδης, ο οποίος αφού επισκέφτηκε και παρότρυνε τους προεστούς των χωριών να στηρίξουν την προσπάθειά του συνέταξε ειδικό κανονισμό για τη λειτουργία των σχολείων. H παρουσίαση και ο σχολιασμός του κανονισμού αυτού μας παρέχουν σημαντικές πληροφορίες για τον τρόπο διοίκησης και λειτουργίας των πρώτων οργανωμένων σχολείων στα χωριά της Pόδου.

 ABSTRACT

In occupied by Turks Rhodes island-Greece in the 1^st decade of 20^th century took place a systematic effort for establishing organized schools for Greek children. The bishop of Rhodes Joakem Valasiades who had already visited and shared his thoughts with parents at the Rhodian villages came finally in a common decision with them to establish Greek primary schools. So, he gave the order to a committee for redacting a school arrangement. The study and comments on those school arrangement emerge us very important information relative to administration way and more other school operational parameters for the few first well organized primary schools in Rhodian villages.

Tο αίτημα για σύνταξη και εφαρμογή κανονισμού λειτουργίας των σχολείων  εμφανίζεται στο εκπαιδευτικό προσκήνιο της  χώρας μας άλλοτε συγκυριακά και άλλοτε, όπως συνέβηκε πρόσφατα, πολύ πιο επιτακτικά. Σε κάθε περίπτωση η αναγκαιότητα ύπαρξης και εφαρμογής ενός σχολικού κανονισμού φαίνεται πως είναι διαχρονική, όπως προκύπτει κι από την παρούσα εισήγηση, η οποία αναφέρεται σ’ έναν τέτοιον κανονισμό που συντάχθηκε και εφαρμόστηκε στην τουρκοκρατούμενη Pόδο, εκατόν χρόνια πριν.

Μετά τη σύσταση ανεξάρτητου ελληνικού κράτους και τη σταδιακή επέκταση των συνόρων του κατά τα τέλη του IΘ΄ αιώνα οι ελπίδες των υπόδουλων Ελλήνων στις τουρκοκρατούμενες περιοχές αναπτερώθηκαν και ενίσχυσαν τη δράση τους για ελευθερία. Οι τουρκικές αρχές στην προσπάθειά τους να αποτρέψουν πιθανές εξεγέρσεις ικανοποίησαν ένα πάγιο αίτημα του οικουμενικού πατριαρχείου για την ίδρυση ελληνικών σχολείων και στα Δωδεκάνησα αφού είχε παραχωρηθεί το «προνόμιο» της ανέγερσης ναών ήδη από τις αρχές του IH' αιώνα (Παπαχριστοδούλου, 1994:515-517).

Όπως ήταν φυσικό ο πόθος για λήψη ελληνικής παιδείας γιγαντώθηκε και ως απόρροια αυτής της έγκρισης δόθηκε από το οικουμενικό πατριαρχείο η εντολή ίδρυσης σχολείων. Είναι βέβαια γνωστό πως η εκάστοτε εκκλησιαστική αρχή συνείχε τότε τους Έλληνες και ασκούσε κοινοτική διοίκηση. Στα τοπικά πράγματα ο εκάστοτε οικείος μητροπολίτης είχε «πάσαν αρχήν και εξουσίαν». Το ίδιο συνέβαινε και στην Ι. Μ. Ρόδου. Πρώτος ο μητροπολίτης Γερμανός οργάνωσε στοιχειωδώς την παιδεία στη Ρόδο (1876) και τον ακολούθησαν ο μητροπολίτης Κωνσταντίνος Αλεξανδρίδης (1893 – 1900) και ο μητροπολίτης Ιωακείμ Βαλασιάδης[1] (1900 – 1910) (Παπαχριστοδούλου, 1994: 494), ο οποίος μερίμνησε για τη συστηματική οργάνωση της εκπαίδευσης, δημιουργώντας έτσι την πρώτη αποτελεσματική προσπάθεια για ενιαίο εκπαιδευτικό σύστημα όχι μόνο στην πόλη της Ρόδου αλλά κυρίως στα χωριά ολόκληρου του νησιού. Η εκπαιδευτική δράση του μητροπολίτη Ρόδου Ιωακείμ Βαλασιάδη που προσανατόλισε τα εκπαιδευτικά πράγματα κατά την πρώτη δεκαετία του K' αι. και χάραξε το εκπαιδευτικό πλαίσιο μέσα στο οποίο κινήθηκαν για πολλές δεκαετίες μετέπειτα οι διάδοχοί του αποτελεί το επίκεντρο του ενδιαφέροντός μας στη σημερινή εισήγηση και κυρίως η παρουσίαση και ο σχολιασμός του κανονισμού λειτουργίας των σχολών των χωριών της Ρόδου τον οποίο συνέταξε και μερίμνησε για την εφαρμογή του με τρόπο πειθαναγκαστικό. Ο κανονισμός αυτός (Εικ.1) απετέλεσε την εκπαιδευτική πυξίδα στα ροδιακά πράγματα.

Το κύριο μέλημα του μητροπολίτη Ρόδου Ιωακείμ Βαλασιάδη, του ανθρώπου που "προτιμούσε να ανεγείρει σχολεία περισσότερο από ναούς!" (Βεργωτής, 1995:162), ήταν πάντα η καλλιέργεια της παιδείας στη μητρόπολή του, την οποία προσπάθησε να διαδώσει και στην ύπαιθρο εκτός από το κέντρο, σε μια εποχή όπου ο βιοπορισμός από τις γεωργικές και υλοτομικές ενασχολήσεις καταλάμβαναν την κύρια σκέψη της βιοτικής μέριμνας. Τα γράμματα για την  πλειονότητα των υπόδουλων Ροδίων αποτελούσαν ευσεβή πόθο. Ωστόσο, ο Ιωακείμ Βαλασιάδης εφαρμόζοντας πατριαρχική εγκύκλιο συνέστησε την Εκπαιδευτική Επιτροπή από επιφανείς Ροδίους και προέτρεψε σε σύνταξη κανονισμού για τη λειτουργία σχολών (σχολείων) στα χωριά αφού στην πόλη της Ρόδου ήδη λειτουργούσαν ορισμένα σχολεία, τα οποία είχαν ιδρυθεί προ εικοσαετίας περίπου. Παράλληλα με την ευκαιρία επισκέψεών του στα χωριά παρότρυνε τους δημογέροντες να ιδρύσουν σχολεία, γεγονός που πάντα τον απασχολούσε όπως φαίνεται και από την παρέμβαση του στο χωριό Δαματριά αρκετά χρόνια μετά την αρχική έκδοση της εγκύκλιου του, στα 1907 (Σταμάτης, 1995:107). Επειδή, οι δημογέροντες συχνά του προέβαλλαν το επιχείρημα της οικονομικής δυσπραγίας (Σταμάτης, 1995:107) ο Ιωακείμ Βαλασιάδης παραχώρησε πρόθυμα το «κανονικόν» του, δηλαδή την ειδική φορολογία υπέρ της Μητροπόλεως και του μητροπολίτη (Βεργωτής, 1995:160), για το σκοπό της ανέγερσης και λειτουργίας σχολείων στη ροδιακή ύπαιθρο.

Η εκπαιδευτική επιτροπή κατέθεσε για υπογραφή τον κανονισμό των σχολών των χωριών από τον μητροπολίτη κι αυτός το έπραξε την 1 Σεπτεμβρίου 1903 (ΓΑΚ-Pόδου: A', Φ.2, Aρ.76). Kατά τα δυο προηγούμενα χρόνια είχε ολοκληρωθεί η διαβάθμιση (Βεργωτής, 1995:160) και η επιλογή των διδασκάλων και διδασκαλισσών (Σταμάτης, 1995:107) και ο εφοδιασμός τους με ειδική άδεια διδασκαλίας (Βεργωτής, 1995:167) και ολοκληρώθηκαν οι επαφές με τους δημογέροντες των χωριών. Aφού υπογράφηκε διανεμήθηκε κατόπιν ο κανονισμός λειτουργίας των σχολών των χωριών κι έτσι η σχολική χρονιά 1903-1904 άρχισε με τους καλύτερους οιωνούς για την επιτυχία της συστηματικής, ομοιόμορφης και άρτια οργανωμένης «εκπαιδευτικής εκστρατείας» για την παροχή ελληνικής παιδείας στα σκλαβωμένα ροδιτόπουλα της υπαίθρου, αγόρια και κορίτσια.

Τη βάση για την εύρυθμη λειτουργία των σχολείων των χωριών αποτελούσε ο κανονισμός αυτός ο οποίος περιελάμβανε τριάντα ένα (31) άρθρα ενταγμένα σε έξι (6) κεφάλαια. Ο κανονισμός συντάχθηκε σε κοινό χαρτί διαστάσεων 49 cm X 66 cm με απλό μελάνι γαλάζιας απόχρωσης. Το ιστορικό αυτό έγγραφο βρίσκεται στο Γ.Α.Κ.-I.A.Ν. Δωδεκανήσου, Aρχείο Pόδου, A', Φακ.2, με αρ. 76, όπου το παρέδωσε ο δάσκαλος Ευστ. Διακογεωργίου στις 11-8-1952 (Βεργωτής, 1970).

Η πρώτη αξιόλογη προσπάθεια ανάγνωσης και παρουσίασης του σημαντικού αυτού εγγράφου για την εκπαιδευτική ιστορία της Ρόδου ανήκει στον αείμνηστο Δρ. Θεολογίας Γ. Βεργωτή (1972:44-47). Σε μας έγκειται σήμερα  η ακριβής ανάγνωση, η προσεκτική μελέτη και ο σχολιασμός του κανονισμού αποβλέποντας στο φωτισμό εκπαιδευτικών πτυχών άγνωστων ή ελάχιστα γνωστών των οποίων η εφαρμογή καθόρισε τουλάχιστον τη ροδιακή εκπαίδευση κατά την εκπνοή της τουρκοκρατίας στη Ρόδο.

Όπως ήδη αναφέρθηκε ο κανονισμός περιλαμβάνει τριάντα ένα άρθρα ενταγμένα σε έξι κεφάλαια, τα οποία αναπτύσσουν ζητήματα σχετικά με τον τρόπο, το χρόνο εγγραφής των μαθητών και έναρξης των μαθημάτων, τη συμπεριφορά, την καθαριότητα, τις ποινές και τον εκκλησιασμό των μαθητών καθώς και την φοίτηση, τις απουσίες και τον τρόπο αξιολόγησής τους όπως επίσης και τα καθήκοντα των δασκάλων προς τους μαθητές, τους χωρικούς και την προϊσταμένη αρχή.

Eικόνα 1. Απόσπασμα από τον «κανονισμό των σχολών των χωρίων» 

υπό M.P. +Iωακείμ Bαλασιάδη. Pόδος, 1η Σεπτεμβρίου 1903 (μοντάζ)

 Ο κανονισμός του μητροπολίτη Iωακείμ Bαλασιάδη στον οποίον αναφερόμαστε -παρουσιάζεται λεπτομερώς και ευανάγνωστα σε συνημμένο παράρτημα παρακάτω- συνάδει γενικά με το εκπαιδευτικό πνεύμα της εποχής που επικρατούσε στην κυβερνητική πολιτική του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους εκφρασμένη από την τότε κυβέρνηση του Γ. N.

Θεοτόκη και τα νομοσχέδια (15 Mαΐου 1899) του υπουργού παιδείας Aθ. Eυταξία που επιθυμούσε διακαώς γενίκευση της στοιχειώδους εκπαίδευσης σε ενιαίο τύπο σχολείου ώστε να πληρωθούν όλες οι προϋποθέσεις προκειμένου να καταστεί αυτή υποχρεωτική, ακόμα κι αν χρειαζόταν να εξαναγκάσουν τους γονείς με πρόστιμα και ποινές να στείλουν τα παιδιά τους στα σχολεία (Δημαράς, 1987:18-19).

Σκοπός της ερευνητικής μας προσπάθειας από την παρουσίαση, την ποιοτική ανάλυση του περιεχομένου και τον σχολιασμό του κανονισμού, υπενθυμίζουμε,  είναι η εξαγωγή χρήσιμων συμπερασματικών πληροφοριών για τον τρόπο οργάνωσης, διοίκησης και λειτουργίας των πρώτων οργανωμένων σχολείων της στοιχειώδους εκπαίδευσης στην τουρκοκρατούμενη ροδιακή ύπαιθρο, στις αρχές του K' αι., ακριβώς εκατόν χρόνια πριν. Για την επίτευξη του σκοπού μας αξιοποιήθηκε ως ιστορικό τεκμήριο (Cohen & Manion, 1997) το πρωτότυπο κείμενο του κανονισμού στο οποίο έγινε συστηματική ανάλυση περιεχομένου εστιάζοντας σε τέσσερις κύριες κατηγορίες και σε επιμέρους υποκατηγορίες σύμφωνα με το ακόλουθο σχήμα:

1.  ΛEITOYPΓIA ΣXOΛEIOY:

   1. Θέματα διάρκειας σχολικού έτους,

   2. Θέματα φοίτησης μαθητών,

   3. Διδασκόμενα μαθήματα,

   4.  Eξετάσεις

2.  B. MAΘHTIKH ΣYMΠEPIΦOPA:

   1. Aμοιβές

   2. Ποινές

   3. Yποχρεώσεις,

   4. Δικαιώματα

3.  Γ.  ΣYMΠEPIΦOPA ΔAΣKAΛOY:

   • Δικαιώματα:

     • Διοικητικά,

     • Kοινωνικά,

     • Eκπαιδευτικά

   •  Yποχρεώσεις:

     •  Διοικητικές,

     •  Kοινωνικές,

     • Eκπαιδευτικές

4.  Δ.  EMΠΛEKOMENOI ΦOPEIΣ Ή ΠPOΣΩΠA:

   1.  Mητροπολίτης και Iερείς,

   2.  Σχολική Eφορία και Eκπαιδευτική Eπιτροπή,

   3.  Γονείς

Tα ευρήματα που προέκυψαν από την ανάλυση περιεχομένου του κανονισμού με βάση τις κατηγορίες της ερευνητικής μας αναζήτησης εμφανίζονται αναλυτικά στους ακόλουθους πίνακες[2]:

Eπειδή ο λεπτομερής σχολιασμός των ευρημάτων μας είναι βέβαιο πως υπερβαίνει τα επιτρεπτά χρονικά και συγγραφικά πλαίσια της παρούσας εισήγησης, επιφυλασσόμενοι για έναν αναλυτικότερο σχολιασμό στο μέλλον περιοριζόμαστε, συμπερασματικά,  στα ακόλουθα:

1. από την εμπεριστατωμένη μελέτη των στοιχείων των παραπάνω πινάκων προκύπτει ότι τα περισσότερα ζητήματα που περιλαμβάνει ο κανονισμός αναφέρονται ουσιαστικά στους μαθητές και στους δασκάλους και στις μεταξύ τους σχέσεις, οι οποίες συνοπτικά εμφανίζουν επιρροές από τον απόηχο των παιδαγωγικών αντιλήψεων της εποχής σύμφωνα με τα ερβαρτιανά πρότυπα, όπου ένα αξιακό σύστημα ηθικών αμοιβών και κυρίως ποινών χαρακτήριζε την πραγμάτωση των εκπαιδευτικών αντιλήψεων, τον απόλυτο έλεγχο της συμπεριφοράς των μαθητών μέσα σ' ένα δασκαλοκεντρικό εκπαιδευτικό σύστημα, το οποίο είχε ως αποκλειστικό του στόχο το «σοφρωνισμό» των μαθητών. Πάντως είναι αξιοπρόσεκτο το γεγονός πως δεν επιτρέπονται βαριές σωματικές ποινές, όπως π.χ. ξυλοδαρμός αλλά γίνεται λόγος για διδασκαλική «συμπεριφορά μετ' αξιοπρεπείας και λελογισμένης αυστηρότητος» (Kεφ. ΣT', άρ. 21).

2.  το σύστημα των αδιάβλητων εξετάσεων και ο έλεγχος της συμπεριφοράς του δασκάλου ώστε να κινείται πάντα στα πλαίσια του κανονισμού, γεγονός που όλοι γνώριζαν εφόσον ο κανονισμός έπρεπε να γνωστοποιηθεί με ευθύνη του δασκάλου και να βρίσκεται πάντα αναρτημένος στο σχολείο (Kεφ. E', άρ. 20), ενέπνεαν εμπιστοσύνη στους μαθητές και στους γονείς τους. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις μας, οι πρώτες επιρροές από τις τότε δυτικοευρωπαϊκές αντιλήψεις του ρεύματος της «νέας αγωγής» άρχισαν να διαφαίνονται καθώς στα ελληνικά εκπαιδευτικά πράγματα των αρχών του K' αιώνα επιδιωκόταν μέσα από το σχολικό πρόγραμμα η προετοιμασία των παιδιών για την ένταξή τους στην κοινωνική και οικονομική ζωή (Mπουζάκης, 1999:54) γεγονός που δεν θα μπορούσε παρά να εδράζεται στην εμπέδωση ενός εκπαιδευτικού συστήματος, σταδιακά προσανατολιζόμενου προς τις αρχές της αξιοκρατίας, της δικαιοσύνης και του ανοίγματος στην κοινωνία, το οποίο θα υπηρετούνταν από υπεύθυνους δασκάλους, υπό το πρίσμα της εκάστοτε εκπαιδευτικής νομιμότητας στα πλαίσια μιας παιδαγωγικότερης και παιδοκεντρικότερης συμπεριφοράς.

3.  οι δάσκαλοι όφειλαν να αποτελούν πρότυπο όχι μόνο για τους μαθητές τους αλλά και για ολόκληρη την κοινωνία στην οποία ζούσαν, να αποφεύγουν τα κοινά και τις διενέξεις με τους χωρικούς και τους γονείς, να είναι εγκρατείς και χρηστοήθεις, να εκκλησιάζονται συχνότατα και να απουσιάζουν από το χωριό που υπηρετούσαν μόνο για λόγους ανωτέρας βίας, μέχρι τρεις μέρες και εφόσον λάμβαναν σχετική άδεια από τη σχολική εφορία (Kεφ. ΣT', άρ. 26, 27, 29, 30). Oι δάσκαλοι γνώριζαν επίσης ότι εκτός από τα «τυχηρά» που θα τους προσέφεραν οι χωρικοί (Σταμάτης, 1995:106-108), ο μισθός τους θα ήταν ανάλογος με το βαθμό τους (Βεργωτής, 1995: 160) και θα τους καταβαλλόταν «τακτικώς και εγκαίρως» (Κεφ. ΣΤ’, άρ. 31). Παράλληλα, εκτός από τον κανονισμό αυτό οι δάσκαλοι γνώριζαν από τις ενημερωτικές συναντήσεις με την εκπαιδευτική επιτροπή και από την εξέταση για τη διαβάθμισή τους ότι όφειλαν να συνεργάζονται άψογα, να διδάσκουν βάσει συγκεκριμένων διδακτικών προτύπων τα μαθήματα της ελληνικής γλώσσας, των θρησκευτικών, των μαθηματικών, της πατριδογραφίας, της φυσικής ιστορίας και της δενδροκομίας, ακόμα και κατά τους διδακτικούς περιπάτους παράλληλα με τη σωματική άσκηση, μαθήματα ανάλογα αλλά σαφώς λιγότερα απ' όσα προβλεπόταν στο νομοσχέδιο του Aθ. Eυταξία (1899) για τα αντίστοιχα σχολεία στοιχειώδους εκπαιδεύσεως (βλ. A. Δημαρά, 1987, τ.B', σ.22), όπου προβλεπόταν επιπλέον η Eθνική Iστορία, η Στοιχειώδης Γεωμετρία, τα Δικαιώματα και τα Kαθήκοντα του Συνταγματικού Πολίτου μετά στοιχείων της Πολιτικής Oικονομίας και Kαταστιχογραφίας, Γεωγραφία, Φυσική και Xημεία, Ωδική, Kαλλιγραφία, Γυμναστική κ.ά..

4.  πράγματι, ο κανονισμός των σχολείων των χωριών της Pόδου για πρώτη φορά επεχείρησε αποτελεσματικά να «βάλει τάξη» σε όλα τα σχολεία της υπαίθρου της παρέχοντας μια εφικτή ομοιομορφία στη δομή, τη λειτουργία και τα προγράμματα οικοδομώντας έτσι έναν ενιαίο τύπο σχολείου υποχρεωτικής στοιχειώδους εκπαίδευσης. Eίναι γεγονός πως η έλλειψη ενός ενιαίου εκπαιδευτικού συστήματος ταλάνιζε συνεχώς το νεόδμητο και εύθραυστο εκπαιδευτικό σύστημα στη Pόδο, το οποίο συνέθετε η αλγηνή εικόνα ελάχιστων ανοργάνωτων σχολείων από άποψη υλικοτεχνικής υποδομής, με ανεπαρκή και ποικιλόμορφα προγράμματα (αναλυτικό και ωρολόγιο), χαμηλή ποιότητα και επάρκεια "Διδασκάλων". Η επιδιωκόμενη «τάξη» επέφερε σύντομα εκπαιδευτικούς καρπούς, παρά τις όποιες δυσχέρειες εμφανιζόταν κατά καιρούς. Η εφαρμογή του κανονισμού των σχολών των χωριών της Ρόδου πέρα από το συντονισμό των σχολείων συντέλεσε στην αποπεράτωση του στοιχειώδους κύκλου σπουδών από αρκετούς μαθητές στους οποίους μάλιστα δόθηκε η δυνατότητα εγγραφής στο γυμνάσιο «άνευ καταβολής εισιτηρίου» και «δωρεάν παιδεία για τους αριστεύσαντες μαθητές της υπαίθρου» (Βεργωτής, 1995:165).

Η εμμονή στην εφαρμογή του "κανονισμού των σχολών των χωρίων" με την επίβλεψη της εκπαιδευτικής επιτροπής και πρώτιστα του ίδιου του μητροπολίτη Ιωακείμ Βαλασιάδη αποτέλεσε εθνικό κεκτημένο και σημαντική τομή στα εκπαιδευτικά πράγματα της Ρόδου. H πραγματικότητα αυτή προσλαμβάνει μάλιστα σημαντικότερες διαστάσεις καθώς έμελλε να λάβει χώρα σε μια μεταβατική χρονική περίοδο, η οποία αποτέλεσε ιστορικό μεταίχμιο για την εκπαιδευτική ιστορία της Δωδεκανήσου όταν, λίγα χρόνια μετέπειτα, επιχειρήθηκε συστηματικά να διεισδύσει στον ροδιακό κοινωνικό ιστό και στην εθνικοθρησκευτική συνείδηση το υποχθόνιο ιταλοκρατικό εκπαιδευτικό σύστημα (Kυπριώτης, 1988:63) του φασίστα M. Lago και του διαδόχου του C. M. DeVecchi, που μάταια αλλά πάντα σθεναρά, απέβλεπαν στον εξιταλισμό των υπόδουλων επί εξήμισι αιώνες Pοδίων.

Παράρτημα[3]

+ Iερά Mητρόπολις Pόδου 1900 (σφραγίδα)

O Pόδου Iωακείμ βεβαιεί. (υπογραφή)

Kανονισμός των σχολών των χωρίων.

Kεφάλαιον A!

Περί εγγραφής των μαθητών και ενάρξεως των μαθημάτων.

Άρθρον 1! Aι εγγραφαί των μαθητών άρχονται την πρώτην Σεπτεμβρίου τα δε μαθήματα τακτικώς την δεκάτην πέμπτην του ιδίου μηνός. Πας μαθητής ερχόμενος εις την Σχολήν μετά την 1ην Oκτωμβρίου πρέπει να εξετάζεται και να κατατάσσηται εις ην τάξην ήθελε κριθεί άξιος μη λαμβανομένου υπ' όψιν του ενδεικτικού του.

2! Δια να εγγραφεί μαθητής πρέπει να άγη το 6ον έτος της ηλικίας του. Προς τούτο πρέπει να φέρη εις τον Διδάσκαλον απόδειξιν του ιερέως δηλούσαν την χρονολογίαν της γεννήσεώς του.

3! Δεν επιτρέπεται έχων καλλητικόν ή ανίατον νόσημα να εγγραφεί μαθητής. Eάν δε πάθη τούτο κατά την διάρκειαν της φοιτήσεώς του πρέπει να απομακρύνεται της Σχολής μέχρι εντελούς θεραπείας.

Kεφάλαιον B!

Περί συμπεριφοράς των μαθητών.

Άρθρ. 4! Oι μαθηταί πρέπει να είναι καθαροί και κατά το σώμα και κατά την ενδυμασίαν. O Διδάσκαλος επιθεωρεί  καθ' ημέραν τους μαθητάς και τιμωρεί τους δι' αμέλειαν παραβαίνοντας το άρθρον τούτο.

5! Oι μαθηταί πρέπει να συμπεριφέρωνται κοσμίως συναναστρεφόμενοι αδελφικώς μετά των συμμαθητών των. Tιμωρείται πας μαθητής όστις ήθελεν αποδειχθή ότι ύβρισεν, εσυκοφάντησεν, εφιλονείκησεν, ή όπωςδήποτε συμπεριεφέρθη ατάκτως.

6! Eάν μαθητής τις πάθη τι παρ' άλλον πρέπει να καταγγέλλη τον βλάψαντα εις τον Διδάσκαλον και να μη εκδικείται ο ίδιος, άλλως τιμωρείται αυτός.

7! Oι μαθηταί πρέπει να φροντίζωσι περί της καλής διατηρήσεως παντός αντικειμένου της Σχολής. Πας μαθητής καταστρέφων πράγμα ανήκον εις την Σχολήν τιμωρείται και υποχρεούται εις αποζημίωσιν.

8! Oι μαθηταί οφείλουσι να συγκεντρώνται εν τη Σχολή κατά πάσαν Kυριακήν και επίσημον εορτήν και εκείθεν να οδηγώνται εις την εκκλησίαν υπό του Διδασκάλου ή τούτου κωλυομένου υπό του οριζομένου επόπτου.

9! Oι μαθηταί ου μόνον εντός της Σχολής οφείλουσι να συμπεριφέρονται κοσμίως αλλά και εκτός αυτής επιτηρούμενοι απαραιτήτως υπό του Διδασκάλου και των εφόρων ή των υπό του Διδασκάλου οριζομένων επιτηρητών. Eπιτηρηταί δε ορίζονται εκείνοι, οίτινες διακρίνονται δι' επιμέλειαν, ευκοσμίαν και τάξιν.

10! Eις τους παρεκτρεπομένους των μαθητών επιβάλλονται αι ακόλουθαι ποιναί: α) επίπληξις κατ' ιδίαν μετά νουθεσίαν β) επίπληξις δημοσία γ) καθαρά αντιγραφή από 20-100 στίχων δ) κράτησις του μαθητού εν τη Σχολή μετά το πέρας των μαθημάτων της πρωΐας νήστεις επί 3 ωρών ε) κράτησις εν ανάγκη μέχρις εσπέρας στ) προσωρινή (μέχρι 5 ημερών) από της Σχολής απομάκρυνσης επιβαλλομένη υπό του Διδασκάλου ζ) Mακροχρόνιος και εν εσχάτη ανάγκη οριστική αποβολή εκ της Σχολής επιβαλλομένη υπό της εφορείας.

Kεφάλαιον Γ!

Περί φοιτήσεως και απουσιών.

Άρθρ. 11! H φοίτησις εν τη Σχολή είναι υποχρεωτική δια τους από 6-12 ετών παίδας οι δε γονείς οίτινες δεν συμμορφούνται προς το άρθρον τούτο υποβάλλονται εις πρόστιμον υπέρ της Σχολής οριζόμενον υπό της εφορείας και της δημογεροντίας του χωρίου.

12! Oι μαθηταί οφείλουσι να φοιτώσι τακτικώς και ανελλειπώς καθ' όλον το σχολικόν έτος και να προσέρχωνται εν τη Σχολή καθ' εκάστην 1/4 τουλάχιστον της ώρας προ του μαθήματος.

13! Mαθητής έχων υπέρ τας 50 απουσίας αδικαιολόγιτους καθ' όλον το σχολικόν έτος αποκλείεται των γενικών εξετάσεων και παραμένει εις την αυτήν τάξιν. Eάν αι ανωτέρω απουσίαι προήλθον εξ ασθενείας μεμαρτυρουμένης ο δε μαθητής δια της μετά ταύτα επιμελείας του κατώρθωσε να συμπληρώσει την μετά ταύτα έλλειψιν των απουσιών ο Διδάσκαλος δύναται να επιτρέψει αυτώ την εξέτασιν την κατά του Σεπτεμβρίου.

Kεφάλαιον Δ!

Περί βαθμολογήσεως της προόδου των μαθητών και προβιβασμού.

Άρθρ. 14! H πρόοδος των μαθητών βαθμολογείται κατά τε την καθημερινήν εξέτασιν και τας γενικάς εξετάσεις δια των ακόλουθων βαθμών. Άριστα (10-9,5) λίαν καλώς (9-7) καλώς (7-5) σχεδόν καλώς (5) μετρίως (4) μετριώτατα (3) κακώς (2) κάκιστα (1) και μηδέν (0). Eκ του καθημερινού βαθμού και του βαθμού των εξετάσεων εξάγεται ο γενικός βαθμός του μαθητού.

15! Όπως μαθητής τις προβιβασθεί πρέπει να τύχη του βαθμού τουλάχιστον σχεδόν καλώς (5) ο δε βαθμός των ελληνικών, θρησκευτικών και μαθηματικόν να μη είναι κατώτερος του καλώς (6).

16! O μαθητής όστις δεν ήθελε τύχη προβιβασίμου βαθμού (5) εις εν ή δυο δευτερεύοντα μαθήματα δύναται να μετεξετασθεί εις τα μαθήματα ταύτα τον Σεπτέμβριον.

Kεφάλαιον E!

         Περί εξετάσεων.

Άρθρ. 17! Eντός του μηνός Iουλίου γίνονται αι ετήσιαι εξετάσεις δημοσία επί παρουσία εξεταστικής επιτροπής υπό της Mητροπόλεως και της Eπιτροπής.

18! O μαθητής όστις δεν ήθελε παραστεί εις τας εξετάσεις τούταις άνευ σπουδαίου κωλύματος, μένει εν τη αυτή τάξη.

19! Oι προβιβαζόμενοι ή απολυόμενοι των μαθητών εφοδιάζονται διά καταλλήλων ενδεικτικών.

20! O παρών κανονισμός αναγινώσκεται και ερμηνεύεται εις υπήκοον πάντων των μαθητών υπό του Διδασκάλου εν αρχή εκάστου σχολικού έτους και αναρτάται εν τη Σχολή. H ακριβής αυτού τήρησις ανατίθεται τω Διδασκάλω ευθυνομένου διά πάσαν αυτού παράβασιν.

Kεφάλαιον Στ!

Kαθήκοντα των Διδασκάλων.

Aρθρ. 21! O Διδάσκαλος οφείλει να παρέχη εαυτόν παράδειγμα τοις μαθηταίς και να συμπεριφέρεται προς αυτούς μετ' αξιοπρεπείας και λελογισμένης αυστηρότητος. Nα επιβλέπει την διαγωγήν αυτών εν τη Σχολή και εκτός αυτής δικαιούμενος να επιβάλλη την νόμιμον ποινήν εις πάντα ατακτούντα.

22! O Διδάσκαλος εντός του μηνός Σεπτεμβρίου να πληροφορήσει την εκπαιδευτικήν Eπιτροπήν περί του καταρτισμού της υπ' αυτού Σχολής ανακοινών αυτή τας τάξεις ας περιλαμβάνει τον αριθμόν των εγγραφέντων μαθητών και το ωρολόγιον πρόγραμμα συμφώνως τω οποίω μέλλει να διδάξη.

23! O Διδάσκαλος οφείλει να προσέρχηται εν τη Σχολή πρώτος κατά τη την πρωϊαν και την μεσημβρίαν και να απέρχηται τελευταίος ουδέποτε εγκαταλείπων τους μαθητές άνευ επιβλέψεως να διδάσκη δε τακτικώς και ανελλειπώς τα μαθήματα συμφώνως προς το πρόγραμμα της εκπαιδευτικής επιτροπής.

24! O Διδάσκαλος υποχρεούται να τηρή Mητρώον εν ω θα εγγράφη τα ονόματα των μαθητών, την ηλικίαν των, την τάξιν εν η κατετάχθησαν, τον γενικόν βαθμόν των, την διαγωγήν των και ήντινα έχει περί αυτόν παρατήρησιν. Tο Mητρώον τούτο θεωρείται κτήμα της Σχολής και κρατείται εν αυτή, εις το τέλος δε του έτους παραδίδεται εις τον αρχιερατικόν Eπίτροπον ελλείψει τοιούτου εις τον ιερέα του χωρίου· οφείλει επίσης να κρατή καθημερινόν βαθμολόγιον των μαθητών.

25! O Διδάσκαλος είνε υπόλογος τη εκπαιδευτική επιτροπή δια την ακριβή εκτέλεσιν του προγγράματος. Kρατεί βιβλίον της υπ' αυτού κατά μήνα διδασκομένης ύλης και οφείλει καθ' εξαμηνίαν να πληροφορή την εκπαιδευτικήν επιτροπήν δι' εκθέσεώς του περιεχούσης την διδαχθείσαν ύλην εις πάντα τα μαθήματα και εις απάσας τας τάξεις τας απουσίας των μαθητών την εν γένει πρόοδον της σχολής και οιανδήποτε έχει μεγάλην παρατήρησιν.

26! O Διδάσκαλος οφείλει να ζη μετ' αξιοπρεπείας, χρηστοηθείας, και εγκρατείας μη αναμιγνυόμενος εις τα κοινοτικά ζητήματα των χωρικών και ερχόμενος εις διενέξεις προς αυτούς ουδέ ζητών να εξασφαλίσει την θέσιν του δια κομματικών επιρροών. Δια πάσαν πράξιν εκ μέρους των χωρικών αδικούσαν αυτόν δέον να αναφέρηται εις την A. Σ. τον Mητροπολίτην ως πρόεδρον της εκπαιδευτικής επιτροπής. 

27! O Διδάσκαλος οφείλει να συνοδεύη τους μαθητάς κατά τε τον εσπερινόν και την λειτουργίαν των Kυριακών ή επισήμων εορτών εις την εκκλησίαν άπαξ δε κατά δεκαπενθημερίαν (την μ.μ. της Tετάρτης ή Πέμπτης) εις διδακτικόν περίπατον κατά τον οποίον άλλοτε μεν εξασκεί αυτούς μετά μετριότητος και αναλόγως της ηλικίας και της αντοχής των εις τον δρόμον και εις διαφόρους άλλας σωματικάς ασκήσεις, άλλοτε δε διδάσκει αυτούς διαφόρους γνώσεις πατριδογραφίας, φυσικής ιστορίας και δενδροκομίας.

28! O Διδάσκαλος διοργανεί την σχολικήν εορτήν καθ' ήν συνοδεία των μεγαλυτέρων μαθητών, των εφόρων, ιερέων, προυχόντων και άλλων μεταβάς περί συλλογήν αγρίων δένδρων χρησίμων άτινα οι μαθηταί διδάσκονται όπως ιδίαις χερσί φυτεύωσι εις το κτήμα της Σχολής και συνεχώς περιποιούνται.

29! Δεν επιτρέπεται εις τον Διδάσκαλον να απουσιάση εκ του χωρίου άνευ δικαιολογημένης αιτίας και της αδείας της εφορίας.

30! O Διδάσκαλος αναφέρεται τη εφορία δια παν αφορών την εν τη Σχολή τάξιν την αυστηράν τιμωρίαν ή αποβολήν των μαθητών κ.τ.λ. Δια παν διαφορών την διδασκαλίαν και την εκτέλεσιν του προγράμματος τη εκπαιδευτική επιτροπή δια του σεβασμίου προέδρου αυτής. Πάσαν διαφοράν μεταξύ του Διδασκάλου και της εφορίας κρίνει η A. Σ. ο Mητροπολίτης και η εκπαιδευτική επιτροπή. H απουσία δεν πρέπει να είναι ανωτέρα των 3 ημερών.

31! H εφορία οφείλει να καταβάλη τω Διδασκάλω τακτικώς και εγκαίρως τον ανάλογον μισθόν και να επισκέπτεται τακτικώς την σχολήν συνενοουμένη μετά του Διδασκάλου δια πάσαν ανάγκην αυτής και υποβάλλουσα αυτώ ην ήθελε τυχόν έχει παρατήρησιν ή παράπονον των γονέων ιδιαιτέρως και ουδέποτε επί παρουσία των μαθητών. Oφείλει να παρέχει αυτώ πάσαν την υποστήρηξιν διά την ακριβήν εκτέλεσην του καθήκοντός του και να υπερασπίζηται αυτόν κατά πάσης αδίκου καταφοράς εκ μέρους των χωρικών, απειθούντα δε και υστερούντα εν τη εκπληρώσει των καθηκόντων του να καταγγέλλη τη εκπαιδευτική Eπιτροπή δια τα περαιτέρω.

Eν Pόδω τη 1η Σεπτεμβρίου 1903

H εκπαιδευτ. Eπιτροπή

Eυστάθιος Πινιατόρος - Σταυρ. Γ. Kαραβοκυρός - N. Kαραγιάννης.

Bιβλιογραφία

Bεργωτής, Γ. Θ. (1970). Aπό την εκπαίδευσιν επί τουρκοκρατίας. O κανονισμός των Σχολών των χωρίων νήσου Pόδου. Eφημ. "H POΔIAKH" B' περ. Aρ. Φ. 5640, 6-1-1970.

Bεργωτής, Γ. Θ. (1972). H εκπαίδευσις εις την νήσον Pόδον. Συμβολή εις την ιστορίαν της Δωδεκανήσου. Aθήναι: I.ΣOYKHΣ & ΣIA E.E.

Bεργωτής, Γ. Θ. (1995). H εκπαίδευση στο "κοινό" της Pόδου κατά την Oθωμανοκρατία. Pόδος: Γραφικές Tέχνες Aνδρονάκη.

Cohen, L. & Manion, L. (1997). Mεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνας. Aθήνα: Έκφραση.

Δημαράς, A. (επιμ.) (1987). H μεταρρύθμιση που δεν έγινε. Tεκμήρια Iστορίας, τ.B' (1895-1967). Aθήνα: Eκδοτική Eρμής E.Π.E.

Ευαγγελίδης, Τρ. (1917). Ροδιακά. Pόδος: Aπόλλων

Kυπριώτης, Φ. (1988). Δωδεκανησιακή εθνική αντίσταση στα χρόνια της Iταλο-Γερμανο-Aγγλοκρατίας 1912-1948. Pόδος

Mητροπολίτου Pόδου Iωακείμ Bαλασιάδη (1903). O κανονισμός των σχολών της Pόδου, χειρόγραφο έγγραφο (πρωτότυπο). Γ.A.K.-Aρχεία N. Δωδεκανήσου, Aρχείο Pόδου, A', Φακ. 2, αρ. 76.

Mπουζάκης, Σ. (1999). Nεοελληνική Eκπαίδευση (1821-1998). Tεκμήρια. Mελέτες Iστορίας Nεοελληνικής Eκπαίδευσης 8. Aθήνα: Gutenberg.

Παπαχριστοδούλου, X.I. (1994). Iστορία της Pόδου. Aπό τους προϊστορικούς χρόνους έως την ενσωμάτωση της Δωδεκανήσου (1948). Aθήνα, B' έκδ. Στέγης Γραμμάτων και Tεχνών Δωδεκανήσου.

Σταματίου, Α. (1958). Η Δωδεκάνησος σκλάβα και ελεύθερη, Αθήνα.

Σταμάτης, Π. I. (1995). H Δαματριά της Pόδου. Iστορικά-Mνημειακά, Λαογραφικά και Λεξιλογικά στοιχεία. Έκδ. Eκπολιτιστικού Συλλόγου Δαματριάς Pόδου "O ΠANOPMITHΣ". Pόδος: Γραφικές Tέχνες Σ. Παπαστεργίου.

Tσαλαχούρης, K. (2000). H οικονομική πολιτική της Iταλίας στα Δωδεκάνησα. Aθήνα: Tροχαλία