Η συμβολή του Μανόλη Τριανταφυλλίδη στην   Εκπαιδευτική Μεταρρύθμιση του 1917-1920

Παναγιώτης   ΡΑΠΤΗΣ

Ιστορικός  της  Εκπαίδευσης,

Διδάκτορας  Παντείου Πανεπιστημίου

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Η εισήγηση χωρίζεται σε τρία μέρη. Στο πρώτο μέρος σκιαγραφείται πολύ σύντομα η δράση του Μανόλη Τριανταφυλλίδη μέχρι το 1917 στα εκπαιδευτικά πράγματα της χώρας. Στο δεύτερο μέρος, που αποτελεί το κύριο σώμα της εισήγησης, εξετάζεται η συμβολή του Μ. Τριανταφυλλίδη στην προετοιμασία και τα δρώμενα της Εκπαιδευτικής Μεταρρύθμισης του 1917-1920, μέσα από τους  4 κύριους τομείς εμπλοκής του στην ανάπτυξη αυτού του μεταρρυθμιστικού εγχειρήματος.

Ειδικότερα διερευνάται:

α) ο ρόλος και το έργο του  ως Ανώτερου Επόπτη  Δημοτικής Εκπαιδεύσεως,

β) η δράση του ως επιμελητή της γλώσσας των Αναγνωστικών βιβλίων της Μεταρρύθμισης,

γ) ο ρόλος και το έργο του ως μέλους  της «Επιτροπής» του 1918 για τη σύνταξη των αναγνωστικών βιβλίων  του Δημοτικού Σχολείου και

δ) η συνδρομή του, μέσω της αρθρογραφίας, στην υπεράσπιση της Εκπαιδευτικής Μεταρρύθμισης του 1917-1920.

Στο τρίτο και τελευταίο  μέρος επιχειρείται ένας κριτικός σχολιασμός και μία ερμηνευτική αποτίμηση, στην κρίσιμη ιστορική συγκυρία της περιόδου της κατάληξης της Μεταρρύθμισης, σε συνάφεια με το ρόλο και τη δράση του Μ. Τριανταφυλλίδη σε αυτήν.

ABSTRACT

The lecture is divided in three parts. In the first part, Manolis Triantafilidis’ action concerning the educational issues of the country until 1917 is being outlined very briefly. In the second part, which constitutes the main body of the lecture, M. Triantafilidis’ contribution to the preparation and the actions of the Educational Reform of 1917-1920 is being examined, through the four main areas of his involvement in the development of this reformatory venture.

In particular, it is explored:

a) his role and work as a Higher Supervisor of Primary Education

b) his action as a monitor of the language of the Reading books of the Reform

c) his role and work as a member of the “Committee” of 1918 for the compilation of the reading books of primary school and

 d) his contribution through journalism, to the advocacy of the Educational Reform of 1917-1920.

In the third  and  last  part, a critical  comment  and  an  interpretative  appraisal  of the  outcome  of  the Reform is being attempted, in connection to M. Triantafilidis’ role and action in that, during the critical historic juncture of that period.

1. ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΤΟ 1917. ΣΥΝΤΟΜΗ ΣΚΙΑΓΡΑΦΗΣΗ.

Ο Μ. Τριανταφυλλίδης γεννήθηκε στην Αθήνα στα  1883, όπου  και φοίτησε στο Δημοτικό και στο Γυμνάσιο. Στα 1900 αποφοίτησε από το Βαρβάκειο με άριστα. Ένα χρόνο μετά  την  εγγραφή του στη Φυσικομαθηματική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών μεταγράφηκε στη Φιλοσοφική Σχολή, σύμφωνα με βαθύτατη επιθυμία και δική του κλίση.

Μετά την αποφοίτησή του, το 1905, πηγαίνει να συνεχίσει τις σπουδές του στο Μόναχο, εργαζόμενος κυρίως κοντά στο διάσημο Γερμανό Βυζαντινολόγο και θερμό δημοτικιστή Καρλ Κρούμπαχερ. Τον Ιούλιο του 1908 υποστηρίζει με επιτυχία τη διδακτορική του διατριβή, - του απονέμεται ο ανώτατος βαθμός, “suma cum laude”- που κινείται στο πεδίο της ιστορικής και συγχρονικής γραμματικής, με θέμα τα ξένα δάνεια της μεσαιωνικής ελληνικής.

Γύρω στα 1912, που ο Μ. Τριανταφυλλίδης  επιστρέφει στην Ελλάδα οριστικά, το τοπίο από πλευράς πολιτικής, εκπαιδευτικής  και γλωσσικής έχει διαμορφωθεί ως ακολούθως: Στις αρχές του 1911 έχει συντελεσθεί και έχει λήξει άδοξα το ρηξικέλευθο εγχείρημα του Α. Δελμούζου με την ίδρυση και λειτουργία του « Ανώτερου Δημοτικού Παρθεναγωγείου » στο Βόλο. Από το Μάιο του 1910 έχει ιδρυθεί ο Εκπαιδευτικός Όμιλος με σκοπό την ίδρυση και λειτουργία ενός Προτύπου Δημοτικού Σχολείου στην Αθήνα και από αντίδραση, με πρωτοβουλία του καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών Γ. Μιστριώτη, ιδρύεται η «Επιτροπεία προς έννομον  προστασίαν της εθνικής γλώσσης» (δηλ. της  καθαρεύουσας). Τον Οκτώβριο του 1910 σχηματίζει ο Ε. Βενιζέλος την πρώτη του κυβέρνηση.

Με την επιστροφή του στην Ελλάδα ο Τριανταφυλλίδης γίνεται μέλος του Εκπαιδευτικού Ομίλου. Ουσιαστικά ο Εκπαιδευτικός Όμιλος από τα 1912 διευθύνεται και καθοδηγείται από τους Α. Δελμούζο, Δ. Γληνό και Μ. Τριανταφυλλίδη. Ειδικότερα ο Τριανταφυλλίδης όπως γράφει στο, «Σχεδίασμα Γλωσσικής αυτοβιογραφίας» του: «Από τα 1913 ως τα 1921 έβγαζα   το Δελτίο του Εκπαιδευτικού Ομίλου, όπου και δημοσίευα και άλλες μελέτες στη λογοτεχνική, διαφωτιστική και επιστημονική Βιβλιοθήκη του». (Μ. Τριανταφυλλίδη: «Σχεδίασμα Γλωσσικής Αυτοβιογραφίας», στο «Τιμητικές εκδηλώσεις για τα εκατό χρόνια από τη γέννηση του Μ. Τριανταφυλλίδη», σελ. 155).

Ο Μ. Τριανταφυλλίδης αναλαμβάνει το δύσκολο έργο της γλωσσικής εποπτείας όλων των κειμένων του   Δελτίου ,  άρθρων    και  μελετών ,  πέφτοντας,  κατά  ομολογία   του   Δελμούζου, μέσα στον Όμιλο, σαν  ανεμοστρόβιλος. Αγωνίζεται, ώστε το περιοδικό του Ομίλου να εμφανίζει τη μεγαλύτερη δυνατή ομοιομορφία στη γλώσσα και την ορθογραφία. Πασχίζει παράλληλα να δώσει στην  προφορική   γλώσσα του λαού, τη δημοτική, τη μορφή που θα πάρει, ως γραπτή γλώσσα του έθνους. Πιστεύει ότι η γλώσσα της   παιδείας πρέπει να είναι η δημοτική, όχι στην ακραία, ψυχαρική της εκδοχή,  αλλά προσαρμοσμένη στις εκπαιδευτικές ανάγκες και το υφιστάμενο προφορικό γλωσσικό καθεστώς των  αστικών κέντρων. Το 1914 αναλαμβάνει συντάκτης στο Ιστορικό Λεξικό, που  είχε ιδρυθεί από το Γ. Χατζιδάκι.

2. Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗΣ ΤΟΥ 1917- 1920

Η αγωνιστική και επιστημονική δραστηριότητα του Τριανταφυλλίδη από το 1912 μέχρι το 1917, συντέλεσε σε σημαντικό βαθμό στην ευδοκίμηση των προϋποθέσεων, ώστε να αποφασισθεί η εισαγωγή της κοινής ομιλουμένης (δημοτικής) γλώσσας στα δημοτικά σχολεία της χώρας.

Με την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του 1917-1920, μεταξύ άλλων, εισάγεται η δημοτική γλώσσα ως μέσο διδασκαλίας και αντικείμενο μάθησης στο δημοτικό σχολείο, αλλάζει το σύστημα συγγραφής και έγκρισης των αναγνωστικών βιβλίων, καταργείται το κρατικό μονοπώλιο του σχολικού βιβλίου και το καθεστώς του μοναδικού υποχρεωτικού βιβλίου.

Υπουργός Παιδείας στην κυβέρνηση Βενιζέλου είναι ο Μακεδόνας Δημήτριος  Δίγκας – μέχρι τις 22 Σεπτεμβρίου 1920, οπότε και αντικαθίσταται από τον Κ. Ρακτιβάν – και Ανώτεροι Επόπτες Δημοτικής Εκπαιδεύσεως,  από τις 19 Σεπτεμβρίου 1917, τοποθετήθηκαν ο Αλ. Δελμούζος και ο Μ. Τριανταφυλλίδης.

2.1. Ο Μ. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ ΑΝΩΤΕΡΟΣ ΕΠΟΠΤΗΣ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ   ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΕΩΣ

Με την ψήφιση του Ν. 826 «Περί κυρώσεως και τροποποιήσεως του αναγκαστικού διατάγματος της 29ης Ιουνίου 1917 περί συμπληρώσεως του νόμου 567 περί διοικήσεως της μέσης και δημοτικής εκπαιδεύσεως» ( ΦΕΚ, τχ. Α, αρ. 188, 5-9-1917 ) συμπληρώνεται η διοίκηση της Δημοτικής Εκπαιδεύσεως με την εισαγωγή του θεσμού των Ανώτερων Εποπτών.

Στην εισηγητική έκθεση του σχεδίου νόμου για τους Ανώτερους Επόπτες προσδιοριζόταν η σκοποθεσία, προς την οποία απέβλεπε η πολιτεία με την ίδρυση των δύο θέσεων Ανωτέρων Εποπτών, στην κορυφή της διοικητικής πυραμίδας της Δημοτικής Εκπαίδευσης. Ειδικότερα αναφερόταν ότι: «…κατόπιν της εισαγωγής της δημοτικής γλώσσης εις τα σχολεία εθεωρήσαμεν αναγκαίον να ιδρύσωμεν Ανωτέραν εποπτείαν της δημοτικής εκπαιδεύσεως προς μελέτην και εισήγησιν πάντων των συναφών προς την μεταρρύθμισιν ταύτην ζητημάτων και προπαρασκευήν του  διδακτικού προσωπικού,  ούτως  ώστε να   καταστή  τούτο  από        

πάσης απόψεως ικανόν  προς επιτυχή   εφαρμογήν   και   πραγματοποίησιν   της   σημαντικω-

τάτης   δια το έθνος καινοτομίας ταύτης.»

Έτσι  από την άνοιξη του 1918 άρχισαν να οργανώνονται από τους Ανώτερους  Επόπτες Δημοτικής Εκπαιδεύσεως μαθήματα και φροντιστήρια, με επίκεντρο κυρίως την  Αθήνα και τον Πειραιά. Τα θέματα αυτών των  συναντήσεων αφορούσαν : τα φαινόμενα και τους κανόνες της νεοελληνικής γλώσσας, την παλαιότερη και νεώτερη πνευματική και λογοτεχνική κίνηση του νέου ελληνισμού και τις σύγχρονες παιδαγωγικές  και κοινωνιολογικές αντιλήψεις για τα  προβλήματα της αγωγής.

Ανάλογη εργασία, με την οργάνωση μαθημάτων και φροντιστηρίων, με επίκεντρο την εισαγωγή της δημοτικής γλώσσας  και τη νέα προσέγγιση των γλωσσικών μαθημάτων, πραγματοποιήθηκε και στους Επιθεωρητές δημοτικών σχολείων, από τις 20 Απριλίου μέχρι τις 25 Μαΐου 1919.

Μια πλήρη επισκόπηση αυτής της δραστηριότητάς του μας δίνει ο Τριανταφυλλίδης, με μια σειρά δημοσιευμάτων του, που  παρατίθεται στη συνέχεια:

1. «Προς την εκπαιδευτική αναγέννηση. Η σχολική γλώσσα», (Γλωσσικό μάθημα στους δημοδιδασκάλους Αθηνών). Δημοσιεύθηκε στο Δελτίο του  Εκπαιδευτικού Ομίλου, αρ. 7, (1917-1919), σελ. 21-43.

2. «Περιλήψεις μαθημάτων εις τους δημοδιδασκάλους». Δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Εκπαιδευτικός Ερευνητής, αρ. 3 (1919) αρ. 33, σελ. 5, αρ. 34, σελ. 5-6, και αρ. 35, σελ. 3-4.

3. «Περίληψη ομιλίας στο Συνέδριο  Επιθεωρητών της δημοτικής εκπαιδεύσεως», ό. π. 3 (1919), αρ. 38,  σελ. 3-4.  

4.  «Το Λεξιλόγιον των νέων αναγνωστικών». (Ομιλία εις το συνέδριον των Επιθεωρη τών, που έγινε μαζί με το Φροντιστήριο για το βιβλίο του Ελισαίου Γιαννίδη  «Γλώσσα και Ζωή»). Δημοσιεύθηκε στο, Εκπαιδευτικός Ερευνητής 3 (1919), αρ. 53, σελ. 6.

5. «Το Λεξιλόγιον των νέων αναγνωστικών». (Εδώ καταχωρίζονται όσα ειπώθηκαν σχετικά στο  Συνέδριο Επιθεωρητών). Δημοσιεύθηκε ολόκληρη η ομιλία στο «Δελτίο Εκπαιδευτικού Ομίλου», 8, (1920), σελ. 116-127.

Αξίζει στο σημείο αυτό να καταχωρηθεί, για να αποδοθεί το κλίμα που επικρατούσε στις ενημερωτικές συναντήσεις των Ανωτέρων Εποπτών και του διδακτικού  προσωπικού των  δημοτικών σχολείων, η σημείωση του Μ. Τριανταφυλλίδη ότι: «στα διάφορα φροντιστήρια και συνέδρια επιθεωρητών και δημοδιδασκάλων υποκινήθηκαν ή δόθηκαν από μας (Ανώτεροι Επόπτες) θέματα σχετικά με τ’ αναγνωστικά της (μεταρρύθμισης) και στις οδηγίες για τη διδασκαλία τους επιζητήθηκε η κριτική συνεργασία του διδαχτικού προσωπικού». (Μ. Τριανταφυλλίδης: «Πριν καούν…,σελ. 307).

Ζητήθηκε ακόμα η γνώμη των δασκάλων για τη γλωσσική μορφή των νέων αναγνωστικών. Λίγους μήνες μάλιστα μετά την κυκλοφορία των πρώτων αναγνωστικών, ζητήθηκε με εγκύκλιο που διαβιβάστηκε σε λίγες (δοκιμαστικά στην αρχή) εκπαιδευτικές περιφέρειες να  αποσταλούν στο Γραφείο των Ανωτέρων  Εποπτών οι εντυπώσεις των  δασκάλων  για   τα νέα  βιβλία  και τις  δυσκολίες  που έβρισκάν στη γλώσσα, τις  λέξεις που  αγνοούσαν  οι μαθητές κλπ.

2.2. Ο Μ. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΣ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΤΩΝ  ΑΝΑΓΝΩΣΤΙΚΩΝ ΤΗΣ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗΣ

Υπεύθυνος για το τυπικό της γλώσσας και της γραμματικής, αλλά και ευρύτερα την ευθύνη της γλωσσικής εποπτείας των αναγνωστικών είχε ο Μ. Τριανταφυλλίδης. Η συγγραφή νέων αναγνωστικών βιβλίων στη δημοτική γλώσσα έκανε αναγκαία τη μεταρρύθμιση του αναλυτικού προγράμματος αλλά και της ορθογραφίας και της γραμματικής διδασκαλίας. Εκδόθηκαν έτσι σε διάφορες χρονικές φάσεις τα νέα αναλυτικά προγράμματα, ενώ το σχετικό μέρος για την ορθογραφική και γραμματική διδασκαλία στις τέσσερις πρώτες τάξεις του δημοτικού σχολείου, δημοσιεύτηκε σε δύο ιδιαίτερα φυλλάδια.

Οι γλωσσικοί κανόνες με βάση τους οποίους συντάχθηκαν τα αναγνωστικά της μεταρρύθμισης και διεξάγονταν τα γλωσσικά μαθήματα κυκλοφόρησαν για χρήση των δασκάλων σε δύο τεύχη του Δελτίου που εξέδιδε το Υπουργείο Παιδείας, ως παράρτημα:

1. «Η γραμματική διδασκαλία των τριών πρώτων τάξεων του Δημοτικού Σχολείου. Το νέον αναλυτικόν πρόγραμμα  και η ύλη διδασκαλίας», δημοσιεύθηκε στο Δελτίο Υπουργείου Εκκλησιαστικών και  Δημοσίας Εκπαιδεύσεως, Παράρτημα αρ. 3 (1919), 332 σελίδες.

2. «Η γλωσσσική διδασκαλία της Δ.΄ τάξεως του Δημοτικού Σχολείου», δημοσιεύθηκε στο, Δελτίον Υπουργείου Εκκλησιαστικών και Δημοσίας Εκπαιδεύσεως, Παράρτημα αρ. 5 (1920), 38 σελίδες.

Στα δύο αυτά γλωσσικά και  γραμματικά    πονήματα αποταμιεύονται κανόνες που είχαν κιόλας διατυπωθεί σε διάφορες προηγούμενες σχετικές εργασίες του Τριανταφυλλίδη και αργότερα συμπεριλήφθηκαν στη «Νεοελληνική Γραμματική» (της Δημοτικής) του1941.

2.3.Ο Μ. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ ΜΕΛΟΣ ΤΗΣ «ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ» ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΝΤΑΞΗ ΤΩΝ ΑΝΑΓΝΩΣΤΙΚΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ ΤΟΥ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ.

Με το Β.Δ. της 13ης Φεβρουαρίου του 1918 ορίσθηκε μία «συντακτική επιτροπή» για τη συγγραφή αναγνωστικών βιβλίων του Δημοτικού  Σχολείου. Αυτή η επιτροπή συνέταξε το  ιδεολογικό  και παιδαγωγικό  μανιφέστο της Εκπαιδευτικής Μεταρρύθμισης – δηλαδή, το περίφημο στην Ιστορία της Νεοελληνικής   Εκπαίδευσης «Πρακτικό της Επιτροπής» - και αφετέρου από αυτήν εκπήγασαν τα δύο σημαντικότερα αναγνωστικά της μεταρρυθμιστικής περιόδου 1917 –1920.

Πιο συγκεκριμένα, η προαναφερόμενη Επιτροπή, που στην αρχική της σύνθεση συμπεριλάμβανε, εκτός απ’ τον Μ. Τριανταφυλλίδη και τους Δ. Λάμψα, Αθ. Τραυλαντώνη, Ζ. Παπαντωνίου, Δ. Ανδρεάδη και Αλ. Δελμούζο, κατόπιν  επανειλημμένων συνεδριάσεων καθόρισε τις αρχές, με βάση τις οποίες θα συνέγραφε τα βιβλία που θα της ανέθετε η πολιτεία. Η σύνταξη του Πρακτικού ολοκληρώθηκε στις 18 Μαρτίου 1918 και παραμένει από τότε ένα κείμενο, που συνοπτικά  και σφαιρικά εκφράζει τη συνολική φιλοσοφία του Εκπαιδευτικού Δημοτικισμού.

Δύο αναγνωστικά βιβλία αποτέλεσαν τους καρπούς της δράσης της συντακτικής Επιτροπής. Είναι το θαυμάσιο «Αλφαβητάρι με τον ήλιο», την πατρότητα του οποίου καταχωρίζει στον Δελμούζο, ο Τριανταφυλλίδης, και τα φημισμένα «Ψηλά βουνά» του Ζ. Παπαντωνίου. Ποια είναι όμως σε αυτά τα δύο έξοχα και αξεπέραστα αναγνωστικά βιβλία η συμβολή του Τριανταφυλλίδη; Ο καθηγητής του  Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Χρίστος Τσολάκης υποστηρίζει ότι: «Ο Τριανταφυλλίδης τα ( δηλ. τα αναγνωστικά ) φροντίζει γλωσσικά, ώστε να έχουν ενιαίο γλωσσικό τύπο, ενότητα γραμματική, σύστημα ορθογραφικό ( Χρίστος Τσολάκης, 1987,σελ. 76 ).

2.4. Ο Μ. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΟΛΟΓΕΙ ΚΑΙ ΥΠΕΡΑΣΠΙΖΕΤΑΙ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ ΤΟΥ 1917 – 1920.      

 Δύο είναι τα σημαντικότερα κείμενα του Μ. Τριανταφυλλίδη που εντάσσονται σε αυτή την κατηγορία.

Πρώτα το : «“QUO USQUE TANDEM” ή Η νέα σχολική γλώσσα και ο κ. Γ. Ν. Χατζιδάκις», δημοσιεύθηκε στο, Δελτίο Εκπαιδευτικού Ομίλου, 7 (1917- 1919 ), σελ. 88-195.

Όπως γίνεται φανερό και από τον τίτλο, πρόκειται για μιαν εκτεταμένη, αναλυτική και εμπεριστατωμένη απάντηση του γλωσσολόγου Μ. Τριανταφυλλίδη στον δάσκαλό του, παλαιότερα στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, καθηγητή της Γλωσσολογίας Γ. Ν. Χατζιδάκι, στη συστηματική και επίμονη πολεμική του τελευταίου, για την εισαγωγή της κοινής ομιλουμένης (δημοτικής) γλώσσας στο Δημοτικό Σχολείο. Ο Γ. Ν. Χατζιδάκις συνόψισε το κατηγορητήριό του σε φυλλάδιο που εξέδωσε το 1920 με τον χαρακτηριστικό τίτλο:

«Γεννηθήτω φως – Ο μαλλιαρισμός εις τα δημοτικά σχολεία». Στην προαναφερόμενη μελέτη του ο Μ. Τριανταφυλλίδης ανασκευάζει τις κατηγορίες του Χατζιδάκι, αποσαφηνίζει τα σκοπίμως εμφανιζόμενα ως σκοτεινά και συγκεχυμένα σημεία και απαντά τεκμηριωμένα στις γλωσσικές αντιρρήσεις του.

Ακολουθεί το: «Πριν καούν. Η αλήθεια για τ’ αναγνωστικά της δημοτικής», δημοσιεύθηκε στο, Δελτίο εκπαιδευτικού Ομίλου, 9( 1921), σ. 177-322.  Είναι  η  μελέτη  με  την  οποία  ο  Μ. Τριανταφυλλίδης  απαντά στην  καταδικαστική, για  τα αναγνωστικά  βιβλία  της Μεταρρύθμισης  1917-1920,  Έκθεση  της  Επιτροπείας  του  1921, η  οποία  βασίζεται  κατεξοχήν  και αυτή όπως πρωτύτερα είχε κάνει και ο Χατζιδάκις, σε επιχειρήματα γλωσσικά. Ο Μ. Τριανταφυλλίδης στο «Πριν καούν», επιχειρεί, με ομολογημένη επιτυχία μια αναλυτικότατη ανασκευή της Έκθεσης της «Επιτροπείας», χαρακτηρίζοντάς την «θλιβερό μνημείο της νεοελληνικής σκέψης και επιστήμης», αφού πρωτοφανής μπορεί να θεωρηθεί η πρόταση «πνευματικών ανθρώπων» να ριφθούν στην πυρά τα διδακτικά βιβλία της Μεταρρύθμισης 1917-1920.

3.  ΤΗΝ ΕΠΑΥΡΙΟ ΤΗΣ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗΣ. Ο ΑΠΟΗΧΟΣ.

Γρήγορα η διαμάχη για την μεταβολή του γλωσσικού καθεστώτος στο σχολείο μεταφέρθηκε στο φορτισμένο πολιτικό και κομματικό πεδίο της περιόδου, αποτελώντας ένα από τα πιο επίμαχα θέματα της ενδοαστικής μετωπικής πολιτικής  σύγκρουσης, στο μέτρο που φορέας της Εκπαιδευτικής Μεταρρύθμισης του 1917 – 1920 ήταν ο Βενιζέλος και η επαναστατικογενής «προσωρινή κυβέρνηση Θεσσαλονίκης». Έτσι λίγους μήνες μετά την κυβερνητική μεταβολή της 1ης Νοεμβρίου 1920 καταργήθηκε. Στις 5 Νοεμβρίου του 1920 ο Μ. Τριανταφυλλίδης όπως και οι Δελμούζος και Γληνός υπέβαλαν την παραίτησή τους, που έγινε δεκτή, στο νέο υπουργό Εκκλησιαστικών και Δημοσίας Εκπαιδεύσεως  Θρ. Ζαΐμη.

Με  την   κυβερνητική   αλλαγή   του   1920   και  την  επάνοδο   της αντιβενιζελικής  παράταξης   συγκροτήθηκε   η   Επιτροπεία, αποτελούμενη από  δύο   πανεπιστημιακούς   δασκάλους, τον  προεξάρχοντα στο  εγχείρημα  Ν. Εξαρχόπουλο   και  τον   Ανδρέα  Σκιά, αμφότερους καθηγητές της Φιλοσοφικής  Σχολής   του Πανεπιστημίου  Αθηνών   και  τέσσερις   ανώτερους   εκπαιδευτικούς  με  στόχο  την  εξέταση της  προηγηθείσας   Μεταρρύθμισης.

 Εντελώς   ενδεικτικά   μεταφέρω  ορισμένες   από   τις  κρίσεις της ‘’Επιτροπείας‘’  για  τη  γλώσσα   των  αναγνωστικών της  Μεταρρύθμισης. Έτσι λοιπόν χαρακτηρίζεται ως «τεχνητή», «υπ’ ουδενός ομιλουμένη» και «ακατανόητη τοις μαθηταίς».  Ενώ  για  τα ‘’ Ψηλά  Βουνά ‘’ του  Ζ. Παπαντωνίου  -   με  πρόσφατα   τα  γεγονότα  της  Ρωσικής  Επανάστασης  ( 1917 )  - πιστεύουν  ότι  οδηγούν   στον  «μπολσεβικισμόν» ( ‘΄Εκθεσις  Επιτροπείας , σελ. 46, 52), αφού  «παίδες … πειθαρχούν   άνευ  άρχοντος … πραγματοποιούντα   τους  πόθους  των  αναρχικών» ( ό.π. σελ. 63 ). Κλείνω   την  εντελώς   σύντομη  αυτή   αναφορά  μου  στην  ΄Εκθεση   της   Επιτροπείας  του   1921,   με  τη  σταχυολόγηση   από   τη  σελίδα  64,  της   ακόλουθης  διαπίστωσης  για  το  περιεχόμενο  του  παραπάνω  αναγνωστικού : «περιγράφονται  σκηναί  του  βίου  χυδαίαι και  εν  πολλοίς   ανήθικοι,  σκοπούσι  να  διαπλάσσωσι  δι’ αυτού μαθητάς  απάτριδας». Τα  σχόλια  νομίζω  ότι  είναι  περιττά   σε  μια  τέτοια,   εξουσιαστικού  τύπου, απροσχημάτιστη  και  τυφλή   εμπάθεια.

 Ο  Μ. Τριανταφυλλίδης  αφού  έγραψε   το «Πριν  καούν», στις   αρχές  του  1921, έφυγε  για  τη  Γερμανία  - όπως  άλλωστε   έπραξε  και  ο  Δελμούζος  - και  ξαναγύρισε  στη  θέση  του ( ως  Ανώτερος  Επόπτης ) το  1923 ,  μετά  την  Επανάσταση  του   Πλαστήρα.  Στο  ταραγμένο  πολιτικό  σκηνικό  του  Μεσοπολέμου,  αλλά   και  μεταγενέστερα, το  διχαστικό  πάθος, η  παραταξιακή  αμετροέπεια  και  η  αβυσσαλέα   διαπροσωπική  εμπάθεια  θα  προσθέσουν   και  άλλα,  πολλά  ακόμη  επεισόδια   στη  νεοελληνική  φάση   του   Γλωσσικού  Ζητήματος.  Σε  κάθε  περίπτωση  πάντως  ο  Μ. Τριανταφυλλίδης, κατά  γενική  ομολογία   υπήρξε  πάντοτε,  ακόμα  και  όταν   δέχθηκε   προσωπικές   επιθέσεις,  ευγενής,  μετριοπαθής,  καλοπροαίρετος, αμνησίκακος. Πάντοτε  όμως, με   σθένος  και  παρρησία, διακρίθηκε   ως  μαχητικός   υπερασπιστής  της  δημοτικής  γλώσσας,  της  ζωντανής   γλώσσας  του  λαού.                       

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών, Ίδρυμα  Μανόλη Τριανταφυλλίδη (1979)  Μνήμη Μανόλη Τριανταφυλλίδη. Είκοσι χρόνια από το θάνατό του (Θεσσαλονίκη):

α) Ανδριώτη, Ν. Το γλωσσικό έργο του Μανόλη Τριανταφυλλίδη,  όπ. παρ. σελ. 67 – 77.

β) Παπανούτσου, Ε.Π.  Ο Τριανταφυλλίδης και η παιδεία μας, όπ. παρ. σελ. 55 – 66.

γ) Πολίτη, Ε. Κατάλογος των έργων του Μανόλη Τριανταφυλλίδη, όπ. παρ. σελ. 79 – 99.

δ) Χρηστίδη, Χ. Μανόλης Τριανταφυλλίδης – Ο άνθρωπος. Μαρτυρία ενός φίλου, όπ. παρ. σελ. 33 – 51.

 Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης: Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών, Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη (1987) Τιμητικές εκδηλώσεις για τα εκατό χρόνια από τη γέννηση του Μανόλη Τριανταφυλλίδη (Θεσσαλονίκη).

α) Δημαρά, Α. Ο Τριανταφυλλίδης και οι παιδαγωγικές  θέσεις του Εκπαιδευτικού  Δημοτικισμού, όπ. παρ. σελ. 59 – 67.

β) Κριαρά, Ε. Η πνευματική φυσιογνωμία του Μανόλη Τριανταφυλίδη, όπ. παρ. σελ. 29 – 38.

γ) Τριανταφυλλίδη, Μ. Σχεδίασμα Γλωσσικής Αυτοβιογραφίας, όπ. παρ. σελ. 153 – 156.

δ) Τσολάκη, Χ. Ο Μανόλης Τριανταφυλλίδης και η εκπαιδευτική πράξη, όπ. παρ. σελ. 68 – 88. 

ε) Τσοπανάκη, Α. Η γλωσσική εξέλιξη του Μανόλη Τριανταφυλλίδη, όπ. παρ. σελ. 39 – 48.

Δελμούζου, Α. (1958) Ο συνεργάτης Μανόλης Τριανταφυλλίδης στο Μελέτες και Πάρεργα, τόμ. 1^ος, σελ. 84 – 93  (Αθήνα ).

Κριαρά, Ε. (1980) Ο Μανόλης Τριανταφυλλίδης έως την Εκπαιδευτική Μεταρρύθμιση του 1917 , στο:  Αφιέρωμα στον Ε.Π. Παπανούτσο, σελ. 489 – 524  (Αθήνα).

Μεγάλη  Παιδαγωγική Εγκυκλοπαίδεια, (1968)  τόμ. 5^ος , σελ.  393 – 394 (Αθήνα,  εκδ. Ελληνικά Γράμματα – HERDER).

Τσολάκη, Χ. (1921) Το γλωσσικό ζήτημα και τα σχολικά αναγνωστικά, στο: Έκθεσις της Επιτροπείας της διορισθείσης προς εξέτασιν της γλωσσικής διδασκαλίας των Δημοτικών Σχολείων Εισαγωγή, σελ. 9 – 16 (Θεσσαλονίκη , εκδ. Βάνιας,  επανέκδοση σελ. 17 – 171).

Χατζηστεφανίδη, Θ. (1990) Ιστορία της Νεοελληνικής Εκπαίδευσης (1821-1986), σελ. 168 – 178 (Αθήνα , εκδ. Παπαδήμα, Β΄ έκδοση).