OΙ
ΘΕΣΕΙΣ ΤΩΝ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΩΝ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΤΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ
ΚΑΙ ΤΟΝ ΠΟΛΙΤΗ 1964-65
Ανθή Κ. ΠΡΟΒΑΤΑ
Διδάκτωρ της Ιστορίας της Εκπαίδευσης
Στόχος της εργασίας αυτής
είναι η κριτική ανάλυση του λόγου, του φιλελεύθερου
ιδεολογικού-πολιτικού χώρου, σχετικά με τη δικαιοσύνη στο σχολείο και
τον δημοκρατικό πολίτη. Θα εξετασθούν επίσης οι διαφοροποιήσεις της
Αριστερής αντιπολίτευσης της ίδιας περιόδου, δηλαδή της ΕΔΑ, στα
συγκεκριμένα θέματα, με στόχο να τονισθούν οι διαφορές και να
προβληθούν άλλες οπτικές γωνίες, στα πλαίσια μιας ιστορικο-συγκριτικής
μεθόδου.
Η χρονική περίοδος η οποία
θα μας απασχολήσει αφορά κυρίως τη μεταρρύθμιση του 1964-65, γιατί σ’
αυτήν, όπως παρατηρούν μελετητές, τέθηκε για πρώτη φορά σε εφαρμογή η
εκπαιδευτική πολιτική του «Κράτους Πρόνοιας». 1
Η παρουσίαση των ιδεών του
φιλελεύθερου χώρου θα γίνει κυρίως μέσω των ιδεών ενός βασικού
εκπροσώπου όπως ο Ε.Παπανούτσος, ο οποίος συμμετείχε από το 1952 στην
σύνταξη των νομοσχεδίων για τα νέου τύπου σχολεία της Μέσης
Εκπαίδευσης, και εμπνεύστηκε και στήριξε θεωρητικά τη μεταρρύθμιση
του 1964-65.2
Όμως ας εξετάσουμε
συνοπτικά την παρουσία του κόμματος της Ένωσης Κέντρου μέσα στο οποίο
έδρασε ο Ε.Παπανούτσος και το οποίο εκπροσωπεί τον φιλελεύθερο χώρο τη
δεκαετία του 1960.
Η Ένωση Κέντρου
συγκροτήθηκε το 1961 μετά το θάνατο του Πλαστήρα με αρχηγό τον
Γ.Παπανδρέου. Στους κόλπους του κόμματος αυτού συσπειρώθηκε μία μεγάλη
μερίδα του ελληνικού λαού με ευρύ ιδεολογικό πλαίσιο, το οποίο
περιελάμβανε από οπισθοδρομικούς αντιβενιζελικούς του Πλαστήρα που
είχε αποβάλλει η ΕΡΕ, μέχρι ένα σημαντικότατο τμήμα της Εαμογενούς
Αριστεράς που ακόμα ζητούσε διέξοδο από το πολιτικό γκέτο, όπου το
είχε τοποθετήσει η αντικομμουνιστική δόμηση του μετεμφυλιακού κράτους.
Η Ε.Κ. επομένως εμφανίζονταν ως συνέχεια της φιλελεύθερης βενιζελικής
παράταξης που είχε στόχο να υπερβεί τη διαίρεση που ο εμφύλιος είχε
επιβάλλει στην ελληνική κοινωνία. 3
Το κόμμα της Ε.Κ.
εντάσσονταν, σύμφωνα με τη γνώμη μελετητή όσον αφορά την ιδεολογία στο
φιλελεύθερο συντηρητισμό, όσον αφορά δε την κοινωνική σύνθεση δεν είχε
σαφή χαρακτήρα, όπως άλλωστε και τα δύο άλλα μεγάλα κόμματα της
περιόδου, δηλαδή της ΕΡΕ και της ΕΔΑ. Γενικά απευθύνονταν σε κάθε
επαγγελματικό στρώμα ανεξάρτητα ταξικής τοποθέτησης, δείγμα των
πολιτικών δομών μιας προβιομηχανικής κοινωνίας.4 Το πρόγραμμα και η
ιδεολογία της Ε.Κ. θα μπορούσαν, όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο ίδιος
μελετητής, να περιληφθούν σε δύο φράσεις: αποκατάσταση της πολιτικής
δημοκρατίας και εφαρμογή της πολιτικής, κοινωνικής και οικονομικής
δημοκρατίας με την καθιέρωση ενός «κράτους-δικαίου». Το μετεμφυλιακό
πολιτικό κλίμα, ο διαχωρισμός σε εθνικόφρονες πολίτες και μη και η
περιορισμένη και πειθαρχημένη όπως χαρακτηρίζεται από πολιτικούς
επιστήμονες δημοκρατία της ΕΡΕ είχε δημιουργήσει ρήγμα στις σχέσεις
Πολίτη και Κράτους.
Το τρίπτυχο «έντιμο
κράτος-έντιμος εκλογικός νόμος-έντιμες εκλογές» το οποίο θα αποτελέσει
τη βάση του «ανένδοτου αγώνα» που θα ξεκινήσει ο Γ.Παπανδρέου σαν
αρχηγός του κόμματος την περίοδο 1961-63, δείχνει ξεκάθαρα την
προσπάθεια από μέρους του φιλελεύθερου χώρου να αποκαταστήσει σαν
Κυβέρνηση τις σχέσεις του πολίτη με το κράτος, ώστε να περάσει μετά σε
διεύρυνση της δημοκρατίας. Η υπόσχεση αυτή θα εξασφαλίσει στην ΕΚ τη
μεγάλη λαϊκή υποστήριξη και την κυβερνητική εξουσία το 1964.
Σ’ αυτό το πλαίσιο η
ανανέωση και ο εκσυγχρονισμός των κοινωνικών δομών και η ορθολογική
αντιμετώπιση του προβλήματος της εκπαίδευσης ήταν εφικτά από μία
τέτοια κυβέρνηση η οποία στηρίζονταν σε πλατιά λαϊκή βάση και δε
χρειάζονταν να κρατήσει τουλάχιστον στον ιδεολογικό τομέα τους
αμυντικούς μηχανισμούς της Δεξιάς. Οι δυνάμεις του Κέντρου, οι οποίες
εκπροσωπούσαν την φιλελεύθερη ιδεολογία, υποστήριζαν πως ήταν «ανοιχτές»
στα μηνύματα της εποχής και επεδίωκαν τις αλλαγές σε κάθε τομέα με
σκοπό την ανάπτυξη της χώρας και τον εκσυγχρονισμό της δημόσιας ζωής.5
Στον τομέα της
εκπαίδευσης οι αλλαγές επιχειρήθηκαν μέσα σε
μία γενικότερη πίστη των μεταρρυθμιστών, ότι το σχολείο έχει τη
δυνατότητα να εξασφαλίσει, όπως αναφέρουν, την εδραίωση της ιδεώδους
κοινωνίας που είναι φιλελεύθερη αξιοκρατική και δημοκρατική και να
συμβάλλει στην ανάπτυξη της οικονομίας.6
Η εξυγίανση των
κοινωνικών θεσμών και η οργάνωση της κοινωνίας καθώς και η
προετοιμασία της χώρας για την ένταξη στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα,
προϋπέθεταν την ορθολογική αναδιάρθρωση του εκπαιδευτικού συστήματος.
Ο Ε.Παπανούτσος τόνιζε χαρακτηριστικά: « η ορθολογική αναδιάρθρωση
όλου του εκπαιδευτικού συστήματος με κεντρικό σημείο την καθιέρωση και
εφαρμογή της 9χρονης υποχρεωτικής εκπαίδευσης, ώστε να βελτιωθεί το
μορφωτικό επίπεδο του ελληνικού λαού, αποτελούν βασικές προϋποθέσεις
όχι μόνο για την οικονομική ανάπτυξη αλλά και για την οργάνωση της
νέας ελληνικής κοινωνίας και για την εξυγίανση των κοινωνικών θεσμών,
όπως απαιτεί η εποχή και η ένταξη της χώρας στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα.
Γιατί αν εισέλθουμε στον Ευρωπαϊκό χώρο με την παλαιά κοινωνία, ποιους
λαούς θα αντιμετωπίσουμε;»7
Ο υφυπουργός Παιδείας
Λ.Ακρίτας σε ομιλία του στη Βουλή εκφράζει τις ίδιες περίπου απόψεις
και υποστηρίζει ότι αν η υποχρεωτική εκπαίδευση γίνει από 6χρονη
9χρονη θα οδηγηθούμε σε μία νέα κοινωνία, γνήσια δημοκρατική.
Συγκεκριμένα αναφέρει: «Η 9χρονη υποχρεωτική εκπαίδευση θα οδηγήσει
στη δημιουργία μιας νέας κοινωνίας, η οποία θα ανταποκρίνεται στις
αξιώσεις της εποχής. Μιας κοινωνίας γνήσιας ελληνικής στη γενική της
κοσμοθεωρία, γνήσιας δημοκρατικής στην πολιτική της τοποθέτηση και
γνήσιας προοδευτικής στους κοινωνικούς της στόχους. και συνεχίζει
παρακάτω: «εάν δεν οργανώσουμε το εσωτερικό σώμα της ελληνικής
κοινωνίας και δεν προσφέρουμε εσωτερική συνοχή, τότε θα είμεθα στην
Ευρώπη, αλλά θα είμεθα ένας υπηρετικός χώρος της Ευρωπαϊκής
πλουτοκρατίας και τεχνοκρατίας.8
Προφανώς υπερβολικές
προσδοκίες, για το ρόλο που το σχολείο μπορεί να έχει σε μια κοινωνία
της οποίας είναι παράγωγο.
Σε άλλο σημείο όμως η
υπερ-προσδοκία αυτή φαίνεται να αμφισβητείται, ενώ εκφράζονται
επιφυλάξεις σχετικά με τις δυνατότητες που μπορεί να έχει το σχολείο
στη διαμόρφωση μιας γνήσιας και δίκαιης δημοκρατικής κοινωνίας.
Συγκεκριμένα οι
επιφυλάξεις αυτές διατυπώνονται από τον ίδιο τον Ε.Παπανούτσο σε άρθρο
του σχετικά με την αποτελεσματικότητα του μαθήματος της Αγωγής του
Πολίτη.
Είναι γνωστό ότι οι
φιλελεύθεροι εισήγαγαν το μάθημα της Αγωγής του Πολίτη και υποστήριξαν
την αναγκαιότητά του για τη διαμόρφωση του δημοκρατικού πολίτη. Ο
Παπανούτσος σε σχετικό άρθρο με τίτλο η Αγωγή του Πολίτη, αναφέρει: «όλοι
συμφωνούν ότι πρέπει να εισαχθεί ..η διδασκαλία ενός ειδικού μαθήματος
που σκοπό του θα έχει να διαπλάσει τον έλληνα πολίτη της αύριο». Όμως
απαραίτητη προϋπόθεση για την αποτελεσματικότητα της μάθησης αυτής
ήταν, κατά την άποψη του ιδίου, η λειτουργία του ίδιου του
δημοκρατικού πολιτεύματος.
Για το λόγο αυτό τονίζει:
«Ο δίκαιος πολίτης, γίνεται μόνο μέσα σε μία δίκαιη πολιτεία…Γιατί ο
πολίτης διαπλάθεται όχι μόνο με το βιβλίο της Αγωγής του Πολίτη, με
την εγκύκλιο ή τον πανηγυρικό λόγο αλλά από την ίδια την πολιτική
πραγματικότητα» και συνεχίζει: «όταν και μέσα στο σχολείο και έξω από
αυτό βλέπουν οι νέοι μας ότι οι νόμοι παραβιάζονται από τους ισχυρούς
της ημέρας, και οι κυρώσεις τους πλήττουν μόνο τους οικονομικά ή
πολιτικά ασθενείς και απροστάτευτους, …..όταν αισθάνονται ότι το
Κράτος μόνο πειθαρχία και θυσίες τους ζητάει, χωρίς τη στοιχειώδη
αντιπαροχή που είναι αυτονόητη στα δημοκρατικά πολιτεύματα, δηλαδή την
ισονομία και την ισοτέλεια, αγωγή πολιτική δεν πρόκειται να αποκτήσουν
ακόμα και αν διατάξουμε να σταματήσει η διδασκαλία όλων των άλλων
μαθημάτων και από το πρωί έως το βράδυ ένα μάθημα να γεμίζει το
πρόγραμμα στα σχολεία όλων των τύπων: το μάθημα της Αγωγής του Πολίτη.
Γιατί Αγωγή θα πει όχι
πόλωση του νου με γνώσεις αλλά πλάσιμο της ψυχής με την
εμβίωση της αρετής. Και το πλάσιμο τούτο γίνεται όχι με τα λόγια
αλλά με τη ζωή, με το παράδειγμα, με τον εθισμό».
Η διαμόρφωση επομένως του
δημοκρατικού πολίτη που επαγγέλονταν η μεταρρύθμιση θα υλοποιούνταν
σύμφωνα με τα παραπάνω, όχι μόνο μέσα στο σχολείο αλλά κυρίως έξω από
αυτό, με τη διεύρυνση της δημοκρατικής λειτουργίας όλης της κοινωνίας.
Και συνεχίζει ο
Ε.Παπανούτσος: «Ο δικαστής, ο αστυνόμος, ο υπουργός, ο δήμαρχος, ο
μητροπολίτης διαπαιδαγωγούν πολιτικά τους νέους. Και τελευταίος ο
δάσκαλος. Και τους διαπαιδαγωγούν όχι με όσα λέγουν αλλά με όσα
πράττουν».9
Όσον αφορά τώρα τις
απόψεις της αριστεράς για το ρόλο που μπορεί να παίξει το σχολείο και
τις δυνατότητες που αυτό διαθέτει, συμφωνούν με τον προβληματισμό του
Ε.Παπανούτσου. Συγκεκριμένα ο Γ.Κοσπεντάρης αναφέρει: «Το πρόβλημα της
παιδείας δεν είναι θέμα καλής και αποδοτικής λειτουργίας των
εκπαιδευτικών ιδρυμάτων. Η εκπαίδευση βρίσκεται σε στενή σχέση και
συνάρτηση με τα ευρύτερα οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα της χώρας»
10
Ένα δεύτερο χαρακτηριστικό
στοιχείο της ιδεολογίας των φιλελευθέρων ήταν ο εκδημοκρατισμός της
παιδείας, ο οποίος θα επιτυγχάνονταν με την εξασφάλιση δυνατοτήτων
εκπαίδευσης στον οικονομικά ασθενή πληθυσμό.
Η παροχή δωρεάν παιδείας
σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, δημιουργούσε, όπως αναφέρει ο Ε.
Παπανούτσος πολύ θετικές προϋποθέσεις για την ανύψωση της πνευματικής
στάθμης του ελληνικού πληθυσμού, πράγμα το οποίο φαίνεται να απασχολεί
ιδιαίτερα την τότε μεταρρύθμιση ενόψει της ένταξης της χώρας μας στην
Ευρωπαϊκή Ένωση.11 Όμως και όσον αφορά το θέμα των κοινωνικών
παροχών, η δωρεάν παιδεία απετέλεσε ένα από τα σημαντικότερα μέτρα
της μεταρρύθμισης του 1964 και οι δαπάνες του κρατικού προϋπολογισμού
για την παιδεία ανέβηκαν από 7% και κάτι στο διπλάσιο σχεδόν. Η Ελλάδα
είχε αποφασίσει επιτέλους να ξοδέψει για τη μόρφωση του λαού της,
αναφέρει χαρακτηριστικά ο Ε.Παπανούτσος.12
Η δημοκρατία στο σχολείο
διευρύνονταν θεωρητικά με το μέτρο αυτό και οι δυνατότητες για μόρφωση
στα παιδιά των φτωχών οικογενειών αυξάνονταν. «Περιττόν, τονίζει ο
Παπανούτσος να εξάρωμεν την σημασίαν της δωρεάν εκπαιδεύσεως. Ο θεσμός
είναι απόρροια της πεποιθήσεως ότι θεμέλιον και εγγύησις της αληθούς
δημοκρατίας είναι η ισότης όλων αδιακρίτως των πολιτών εις την κτήσιν
των αγαθών της παιδείας. Χειροτέρα μορφή κοινωνικής ανισότητος δεν
υπάρχει από το καθεστώς: η παιδεία να είναι προνόμιον των ευπορούντων».13
Όμως το δημοκρατικό αυτό
μέτρο θα λειτουργούσε επιλεκτικά κατά την άποψη των φιλελεύθερων και
θα γίνονταν προνόμιο των «ικανών».
Δηλαδή μόνο όσοι θα
αποδείκνυαν τις ικανότητες και την εξυπνάδα τους θα ευνοούνταν από
αυτό. «Ίσες ευκαιρίες σε όλους αλλά το προβάδισμα στους ικανούς και
στους επιμελείς» τονίζει ο Ε.Παπανούτσος, θεωρώντας προφανώς τις
ικανότητες κληρονομικές και τις διαφορές ανάμεσα στα άτομα φυσικές. Οι
ανισότητες του κοινωνικού περιβάλλοντος δε φαίνεται να τον
απασχολούν.14
Στο σημείο αυτό υπάρχει
σημαντική διαφοροποίηση απόμέρους των αριστερών οι οποίοι διαχωρίζουν
την αστική αντίληψη για τη δημοκρατία στο σχολείο από τη δική τους
αντίληψη. Συγκεκριμένα η Ρ.Ιμβριώτη γράφει: «Σύμφωνα με την αστική –ατομική
αντίληψη, το παιδί ανεξάρτητα από την κοινωνική του θέση, αν το αξίζει,
παίρνει την πιο μεγάλη μόρφωση και φθάνει σε ανώτερες θέσεις (σύστημα
υποτροφιών). Όμως το παιδί που ανταμείβεται για τις ικανότητές του,
παράλληλα αλλάζει τάξη κοινωνική. Βελτιώνεται η θέση του σαν άτομο
αλλά όχι η θέση της τάξης στην οποία ανήκε».Αντίθετα, τονίζει, η
αριστερή αντίληψη ζητάει την ανύψωση όλων, όλου του λαού ανεξάρτητα
από την εργασία που προσφέρει. Ο καθένας πρέπει να έχει το μερίδιό του
στην ανώτερη μόρφωση. Μ΄αυτό τον τρόπο θα εξαφανισθούν οι διαφορές
ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις».15
Πρόκειται προφανώς για
διαφορετική αντίληψη της δημοκρατίας, όχι μόνο στο σχολείο αλλά και
στην ευρύτερη κοινωνία. Στην περίπτωση των φιλελεύθερων το άτομο έχει
τη μεγαλύτερη σημασία. Το ατομικό συμφέρον προέχει του συλλογικού.
Μέσα σε μία ανταγωνιστική κοινωνία επικρατούν οι ικανότεροι. Το σύνολο
προκόβει, όταν προκόβουν τα άτομα που το αποτελούν.
Στην περίπτωση των
αριστερών αντίθετα, το άτομο υποτάσσει και καταπιέζει το ατομικό
συμφέρον για χάρη του συλλογικού συμφέροντος αλλά η κοινωνία δεν είναι
ανταγωνιστική. Αντίθετα λειτουργεί δημοκρατικά και μειώνει αντί να
τονίζει τις ανισότητες.
Συνεπώς και οι δυο
ιδεολογίες συμφωνούν ότι ο ρόλος του κράτους πρέπει να είναι
διορθωτικός και αντισταθμιστικός για την παιδεία, ώστε να
εξασφαλίζεται ισότητα ευκαιριών και εκδημοκρατισμός στην εκπαίδευση.
Όμως υπάρχουν διαφορές στον τρόπο με τον οποίο φιλελεύθεροι και
αριστεροί αντιλαμβάνονται το ρόλο του κράτους και κυρίως την
παρέμβαση του κράτους στην αντιμετώπιση των οικονομικών προβλημάτων
των απόρων μαθητών. Για τους φιλελεύθερους δικαίωμα κρατικής βοήθειας
έχουν μόνο οι άριστοι μαθητές. Για τους αριστερούς όλοι ανεξάρτητα
ικανοτήτων.
Η Ρ.Ιμβριώτη κρίνοντας τις
αντιλήψεις των φιλελεύθερων για βοήθεια μόνο στους «ικανούς» τονίζει:
« Όμως με αυτό τον τρόπο «απομονώνονται οι ιδιοφυίες», οι οποίες
εντάσσονται πλέον σε άλλη κοινωνική τάξη, ενώ ο λαός παραμένει
αγράμματος στο σύνολό του». «Αντίθετα, συνεχίζει, δημοκρατικοποίηση
και δικαιοσύνη στο σχολείο, σημαίνει παροχές και ευκαιρίες σε όλα τα
παιδιά, χωρίς επιλογές, ώστε όλα να έχουν τη δυνατότητα της υψηλής
μόρφωσης και με αυτό τον τρόπο να ανέβει το μορφωτικό επίπεδο του
λαού»16
Ένα άλλο αξιοπρόσεκτο
σημείο στη σκέψη των φιλελεύθερων είναι η πίστη για τον βασικό και
πρωτεύοντα ρόλο που μπορεί να παίξει το σχολείο στην οικονομική
ανάπτυξη της χώρας. Η αξιοποίηση του ανθρώπινου παράγοντα και η
καθιέρωση της Τεχνικής Επαγγελματικής εκπαίδευσης απετέλεσε βασικό
στοιχείο εκσυγχρονισμού. Χαρακτηριστικό είναι επίσης το ότι
αποδέχθηκαν ένα διαιρούμενου και μη ισότιμο, όσον αφορά τις μορφωτικές
προϋποθέσεις εκπαιδευτικό σύστημα Μέσης εκπαίδευσης. Δηλαδή πρότειναν
το χωρισμό της Μ.Εκπαίδευσης σε Γενικό Λύκειο και σε Τεχνικές –Επαγγελματικές
Σχολές. Όμως ενώ για το γενικό Λύκειο απαραίτητη ήταν η 9χρονη
υποχρεωτική εκπαίδευση για τις τεχνικές επαγγελματικές σχολές
απαραίτητο ήταν το 6χρονο Δημοτικό. Με τον τρόπο όμως αυτό
υποτιμούνταν όχι μόνο η τεχνική εκπαίδευση σε σχέση με τη γενική αλλά
και η χειρωνακτική εργασία σε σχέση με την πνευματική. Η 9χρονη
εκπαίδευση δεν ήταν υποχρεωτική παρά μόνο για όσους θα ακολουθούσαν
Γενικές θεωρητικές σπουδές. Το μέτρο αυτό δείχνει και την αντίφαση σε
όσα υποστήριζαν σχετικά με την ανάγκη ανύψωσης του πνευματικού
επιπέδου όλου του πληθυσμού.
Οι αριστεροί διέκριναν στο
μέτρο αυτό μία ανισότιμη μεταχείριση ανάμεσα στους μαθητές.
Συγκεκριμένα αναφέρουν: «θα πρέπει να πάψουν να ιδρύονται «σχολεία
ρεμάλια» για το 90% του ελληνικού λαού (λίγα γραμματάκια-λίγες
δεξιότητες, οι απαραίτητες και μετά ρίξιμο στη βιοπάλη) θα πρέπει να
παρέχεται Τεχνική Παιδεία υψηλής στάθμης, βασισμένη στον οικονομικό
προγραμματισμό. 17
Κατά προέκταση η διάκριση
ανάμεσα στη χειρωνακτική εργασία και στην πνευματική και η υποτίμηση
της πρώτης σε σχέση με τη δεύτερη ήταν για τους αριστερούς μια μορφή
κοινωνικής αδικίας που ένα δημοκρατικό σχολείο θα έπρεπε να εξαλείψει.
Η κατάργηση της διάκρισης ανάμεσα σε χειρωνακτική και νοητική –πνευματική
εργασία, τονίζει η Ρ.Ιμβριώτη, θα σημάνει και την κατάργηση του
δυαδικού συστήματος που θέλει : σχολεία «μικρής διάρκειας» για τα
φτωχά παιδιά και «μακράς διάρκειας» για τους αρίστους με βάση το
ολιγαρχικό και αριστοκρατικό πνεύμα που επικρατεί στην κοινωνία.18
Για το λόγο αυτό
προτείνουν ενιαίο σχολείο από το Δημοτικό έως το Παν/μίο και
Πολυτεχνική Εκπαίδευση με στόχο την κατάργηση των ανισοτήτων ανάμεσα
στους μαθητές ανεξάρτητα από την επίδοσή τους, την κατάργηση της
διάκρισης ανάμεσα σε χειρωνακτική και νοητική εργασία και σύνδεση
θεωρίας και πράξης. 19
Το θέμα του ενιαίου
σχολείου αντίθετα δεν απασχόλησε καθόλου τους φιλελεύθερους τη
συγκεκριμένη περίοδο και οι παραπάνω διακρίσεις όσον αφορά την
ποιότητα της παρεχόμενης εκπαίδευσης θεωρήθηκαν δεδομένες.
Η αντίληψη αυτή κατά
προέκταση επηρέασε και τον τύπο του ανθρώπου πολίτη που το σχολείο
επιθυμούσε να διαμορφώσει. Η ατομιστική και ανταγωνιστική αντίληψη της
προόδου είναι εμφανής.
Ευκαιρίες μόρφωσης και
συνεπώς ευκαιρίες κοινωνικής ανέλιξης και ατομικής προόδου παρέχονταν
από το κράτος στους μαθητές. Οι επιλογές όμως ήταν καθαρά προσωπική
υπόθεση. Όποιος είχε τη δυνατότητα, μπορούσε να τις εκμεταλλευτεί. Η
επιτυχία ή αποτυχία επομένως ήταν επίσης προσωπική υπόθεση και
αποτέλεσμα αυτών των επιλογών.
Ο Ε. Παπανούτσος τονίζει
στα Απομνημονεύματά του: «Έχουμε ανάγκη από ένα σχολείο καινούργιο,
για να μορφώσουμε ένα νέο τύπο ανθρώπου, εκείνον που θα στέκεται
στερεά απάνω στη σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα και ταυτόχρονα θα
πάρει στα σοβαρά το πεπρωμένο του».20 Αλλά σε άλλο σημείο επισημαίνει:
το άτομο είναι απόλυτα υπεύθυνο για τη τύχη του και η εξέλιξή
του εξαρτάται από τις ικανότητές του. Γι αυτό με τα νέα μέτρα Δε
πρόκειται να γίνουν απλώς μερικές μικρές ή μεγάλες μεταβολές στο
σχολικό καθεστώς, αλλά θα δημιουργηθούν οι εκπαιδευτικές προϋποθέσεις
που θα επιτρέψουν να διαμορφωθεί ένας νέος τύπος Νεοέλληνα , ένας
καινούργιος δημοκρατικός πολίτης, που ξέρει τι θέλει και μπορεί να
επιδιώξει αυτό που θέλει»21
Η πολιτεία φροντίζει
επομένως να δημιουργήσει το άτομο το επαρκώς μορφωμένο ώστε να
διεκδικεί τα δικαιώματά του και να προωθεί τα συμφέροντά του αλλά
παράλληλα να είναι απόλυτα υπεύθυνο για τις πράξεις του και την
πνευματική και κοινωνική του εξέλιξη αφού το κράτος από τη πλευρά του
θα του δίνει τις δυνατότητες να εξελιχθεί. Η εκμετάλλευση των παραπάνω
δυνατοτήτων είναι όμως καθαρά προσωπική του υπόθεση, όπως προαναφέραμε..
Και στο σημείο αυτό
διακρίνουμε έντονη διαφοροποίηση ανάμεσα στις αντιλήψεις του
φιλελεύθερου και του αριστερού χώρου. Η αριστερά επεδίωκε τον άνθρωπο
που θα προωθούσε την τύχη του και την εξέλιξή του μέσα από την
προώθηση του συλλογικού συμφέροντος. Δηλαδή θα είχε αναπτύξει μέσω
της παρεχόμενης παιδείας, έτσι όπως την αντιλαμβάνονταν η Αριστερά
τέτοια κοινωνική συνείδηση, ώστε, όπως αναφέρει η Ιμβριώτη: « να
δαμάζει τον ατομικό εγωισμό, να καταπιέζει το ατομικό συμφέρον και να
υποτάσσεται στα συμφέροντα και στην προκοπή του συνόλου» 22
Χαρακτηριστική είναι
επίσης η διαφοροποίηση που κάνει η Αριστερά στο θέμα της στάσης του
ατόμου απέναντι στην εργασία του
Αναφέρει και πάλι η
Ρ.Ιμβριώτη: «Το άτομο θα προσπαθήσει να φθάσει στο ανώτατο όριο
απόδοσης και η ικανοποίησή του θα είναι ότι η εργασία του θα είναι για
όφελος και τιμή δική του και της πατρίδας. Τη θέση του ανταγωνισμού
και της βίας θα πάρει τώρα η ευγενική άμιλλα, η οποία θα είναι το
κύριο κίνητρο της εργασίας. Η νέα στάση απέναντι στην εργασία
απευθύνεται σε μία νέα οργάνωση της ζωής, πάνω σε νέες ανθρωπινότερες
βάσεις, όπου η εργασία πρέπει να πάρει τη σωστή θέση και σημασία που
έχει για την προαγωγή του ανθρώπου».
Η ανάγκη για ευρύτερες
αλλαγές στο τρόπο λειτουργίας της δημοκρατίας, ώστε οι νέοι να βιώνουν
και όχι απλά να διδάσκονται το δημοκρατικό πολίτευμα τονίζεται στο
κείμενο αυτό του Παπανούτσου.23
Γενικά, συνοψίζοντας και
κρίνοντας τη μεταρρύθμιση του 1964-65 θα υποστηρίζαμε ότι τα μέτρα που
αφορούσαν τη δημοκρατία στο σχολείο ήταν σημαντικά ακόμα και
επαναστατικά για την εποχή τους. Όμως ενταγμένα μέσα σε μία αντίληψη
που περίμενε περισσότερα από όσα μπορεί να κατορθώσει το σχολείο και
στα πλαίσια μιας ατομιστικής –ανταγωνιστικής αντίληψης προόδου
συνέβαλλαν στον επιλεκτικό εκδημοκρατισμό του εκπαιδευτικού συστήματος
αφήνοντας ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού με λίγες γνώσεις, ενώ στα
πλαίσια μιας αδύναμης δημοκρατίας αποδυναμώνονταν ο δημοκρατικός τους
χαρακτήρας.
Τα προτεινόμενα από την
Αριστερά μέτρα ήταν περισσότερο τολμηρά στις κοινωνικές παροχές, όμως
το σημαντικότερο ίσως σ’ αυτά ήταν η πρόταση για παιδεία του πολίτη
με συλλογική και όχι ατομική κοινωνική συνείδηση. Μέτρο που θα πρέπει
να ληφθεί σοβαρά υπόψη, κατά την άποψή μας, για τη λειτουργία της
δημοκρατίας.
 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ
ΑΝΑΦΟΡΕΣ
1.I.
ΠΥΡΓΙΩΤΑΚΗΣ, «Κράτος Πρόνοιας και Εκπαιδευτική Μεταρρύθμιση» στο
Ελληνική Εκπαίδευση: Προοπτικές Ανασυγκρότησης και Εκσυγχρονισμού,
(Αθήνα, εκδ. Σείριος, 1995), σ.85-119
2.Α.ΚΑΖΑΜΙΑΣ, «Ο Παπανούτσος κ’ η φιλελεύθερη εκπαιδευτική ιδεολογία:
κριτική και συγκριτική θεώρηση», εφ.Φιλελεύθερος, 16 έως 23
Σεπτεμβρίου 1986.
3. Η.ΝΙΚΟΛΑΚΟΠΟΥΛΟΣ, Κόμματα και βουλευτικές εκλογές
στην Ελλάδα 1946-1964, (Αθήνα, εκδόσεις ΕΚΚΕ, 1985), σ.75 και
4. J.MEYNAUD, Πολιτικές Δυνάμεις στην Ελλάδα, (Αθήνα, εκδόσεις Μπάϋρον,
1965), σ.312-329
5. ίδιο, σ.276-311
6 Α.ΚΑΖΑΜΙΑΣ, «Ο Παπανούτσος…..», ό.π.
7Α.ΠΑΠΑΝΟΥΤΣΟΣ, «Πρόβλημα οικονομικό» στο Αγώνες και
Αγωνία για την Παιδεία, (Αθήνα, εκδόσεις Ίκαρος, 1965), σ.35-37
8ΛΟΥΚΗΣ ΑΚΡΙΤΑΣ, ομιλία, Πρακτικά της Βουλής, (Συνεδρίαση
ΚΕ, 1-9-64), σ.492-500.
9 .Ε. ΠΑΠΑΝΟΥΤΣΟΣ, Αγώνες και ….. ό.π., σ.319-348
10Γ.ΚΟΣΠΕΝΤΑΡΗΣ, «Η Επιτροπή Παιδείας, τα γενικά
πορίσματα για την εκπαίδευση», εφ. Αυγή, 19 και 22 Ιανουαρίου
1958.
11.Ε.ΠΑΠΑΝΟΥΤΣΟΣ, «Προσδοκίες» στο Αγώνες και Αγωνία
για την Παιδεία, (Αθήνα, εκδ. Ίκαρος, 1965), σ.52-56
12 Ε. ΠΑΠΑΝΟΥΤΣΟΣ, Απομνημονεύματα, (Αθήνα, εκδ.
Φιλιπότη, 1982), σ.106
13.ΕΙΣΗΓΗΤΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ στο Ε.ΠΑΠΑΝΟΥΤΣΟΥ, Αγώνες και
…..όπ.π.,σ.330
14.Ε.ΠΑΠΑΝΟΥΤΣΟΣ, «Οι επικρίσεις των ειδικών», εφ. Το
Βήμα, 27 Μαίου 1965 και στο Αγώνες και …..,όπ.π., σ.301-305
15.Ρ.ΙΜΒΡΙΩΤΗ, Ανθρωπιστική παιδεία, Γενική και
Πολυτεχνική Μόρφωση, (Αθήνα, εκδ. συνεργατική, 1955), σ.48-52
16. το ίδιο
17.Ρ.ΙΜΒΡΙΩΤΗ, «Προβλήματα της Παιδείας. Το Σχέδιο Νόμου
για την Τεχνική και Επαγγελματική Εκπαίδευση», εφ.Αυγή , 20
Ιουνίου 1965
18. το ίδιο
19.Ρ.ΙΜΒΡΙΩΤΗ, Ανθρωπιστική …..οπ.π.,σ.59
20. Ε.ΠΑΠΑΝΟΥΤΣΟΣ, Απομνημονεύματα, (Αθήνα, εκδ.
Φιλιπότη, 1982), σ.106
21.Ε.ΠΑΠΑΝΟΥΤΣΟΣ, Κ.ΤΣΑΤΣΟΣ, Κ.ΚΑΛΛΙΑΣ, Ι. ΚΑΚΡΙΔΗΣ,
Συζήτηση στρογγυλής τραπέζης, π.Άλφα, (6,Οκτωβρίου,1965)
22.Ρ. ΙΜΒΡΙΩΤΗ , Ανθρωπιστική ….., όπ.π., σ.48-52
23.το ίδιο
|
