Παγκοσμιοποίηση
και καθολικότητα στην Ορθόδοξη Χριστιανική Αγωγή
Σταμάτης
ΠΟΡΤΕΛΑΝΟΣ
Δρ. Θεολογίας, Συνεργάτης
Παιδαγωγικού Ινστιτούτου
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Ο όρος παγκοσμιοποίηση διαφοροποιείται από τον όρο
καθολικότητα μέσα από την οπτική της οντολογίας, της πατερικής
ψυχολογίας και του ορθόδοξου αξιακού συστήματος. Η οντολογική βάση της
Ορθόδοξης Χριστιανικής Αγωγής δίνει "καθολικά" στοιχεία που
θεμελιώνουν την ομοουσιότητα του ανθρωπίνου γένους και συμβάλουν στην
πολυπολιτισμική κοινωνική συνύπαρξη.
Η παγκοσμιοποίηση εμποδίζει την αγωγή του ανθρώπου με βάση
τις "μητρώες καταβολές" του οι οποίες, σύμφωνα με την εξελικτική
ψυχολογία της αποκαλυπτικής Ορθόδοξης Θεολογίας, είναι ο πυρήνας των
σταδίων πνευματικής τελείωσης του ανθρώπου. Η διδασκαλία των
ησυχαστών πατέρων της Ανατολής είναι παρακλάδι των ψυχολογικών εννοιών
των δανεισμένων από την ελληνική φιλοσοφία, όπου αναμειγνύονταν οι
επιδράσεις του πλατωνισμού και του στωικισμού. Η πατερική ψυχολογία
αναφέρεται στην πνευματική πρόοδο του ανθρώπου αναλύοντας και
διακρίνοντας τα μέρη της ανθρώπινης ψυχής (αισθητικό ή επιθυμητικό,
παθητικό ή θυμικό και λογιστικό). Ο ρόλος του ασυνειδήτου στη
διασφάλιση της εσωτερικής ενότητας της προσωπικότητας επισημαίνεται
από τους χριστιανούς ασκητές της Ανατολής.
Η παγκοσμιοποίηση διευρύνει οικονομικά και κοινωνικά
χάσματα εφόσον θεωρεί φυσιοκρατικό τον πυρήνα της ανθρώπινης εξέλιξης.
Η καθολικότητα αναφέρεται σε αξίες που συνδέονται με την εσωτερική
αναγέννηση του ανθρώπου, οι οποίες εξασφαλίζουν την αληθινή ενότητα
των ανθρώπων και την ποιότητα στη ζωή. Η σύνδεση της καθολικότητας
μόνο με τη γεωγραφική έννοια του όρου συρρικνώνει το νόημά της, το
οποίο εστιάζεται αρχικά στην εσωτερική, πνευματική πληρότητα.
ABSTRACT
The term “globalisation” differs from the term
“catholicity” when seen from the viewpoint of ontology, patristic
psychology and the Orthodox system of values. The ontological basis
for Orthodox Christian training provides “catholic” elements which a
give grounding for the consumbstantiality of the human race and
contribute to multi-cultural social co-ecistence.
Globalization impedes the training of man on the basis of
his “maternal roots”, which according to the evolutionary psychology
of apocalyptic Orthodox theology, form the nucleus of the stages of
the spiritual perfection of man. The teaching of the Hesychast Father
of the East is a branch of the psychological concepts borrowed from
Greek philosophy, into which have been mixed influences from Platonism
and Stoicism. Patristic psychology deals with the spiritual progress
of man by analyzing and distinguishing the parts of the human psyche
(aesthetic or desiderative, the affective or “irascible”, and the
rational). The Christian ascetics of the East noted the role of the
subconscious in ensuring the inner unity of the personality.
Globalisation widens economic and social gaps, since it regards the
nucleus of human evolution as physiocratic. Catholicity concerns
values which are bound up with the inner renascence of man, and which
ensure the true unity of human beings and quality of life. The
association of catholicity only with the geographical conception of
the term diminishes its meaning, which focuses initially on inner
spiritual wholeness.
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Ο όρος παγκοσμιοποίηση, παρά το ότι στο παρελθόν δεν είχε επικρατήσει
ως όρος τεχνικός, ίσχυσε ως ολιγαρχικός, αντιδημοκρατικός και
αυταρχικός τρόπος ζωής. Διαχρονικά με την παγκοσμιοποίηση ο άνθρωπος
επιδίωκε τους ίδιους στόχους, ωστόσο με διαφορετικά μέσα και μεθόδους.
Από το τέλος του 18ου αιώνα, της δεύτερης βιομηχανικής
επανάστασης, έχουμε τις επιστημονικές ανακαλύψεις που συνδέονται
συστηματικά με την παραγωγή, το κέρδος και τις επενδύσεις. Η άνοδος
της αστικής τάξης δίνει το αίσθημα της παντοδυναμίας της κυριαρχίας
του ατόμου, γκρεμίζοντας τις παλιές ηγετικές τάξεις και τις
θεοκρατικές δοξασίες τους.
Σήμερα ο
όρος παγκοσμιοποίηση ερμηνεύει τη «μεταμοντέρνα» εποχή, όπου ο
άνθρωπος παρά το ότι είναι εγκλωβισμένος σ’ ένα σύστημα μιας
παγκόσμιας αγοράς με κερδοσκοπική διακίνηση κεφαλαίων αναζητά μια άλλη
πρόταση πνευματικής γνησιότητας. Η «μοντέρνα» εποχή μηδένιζε το
παρελθόν διχοτομώντας το χρόνο και καταστρέφοντας με ιδιωτικά κίνητρα
το χώρο, με αφορμή πολλές φορές, την αντιφατικότητα μεταξύ της πίστης
και της πράξης.
Τώρα
αναζητείται μέσα από την ενοποίηση του χρόνου και του χώρου με τα
προσφερόμενα παγκόσμια μέσα επικοινωνίας η ουσία και η υπαρξιακή
ταυτότητα του ανθρώπου. Με σοφό και λυρικό τρόπο ο μεγάλος μας ποιητής
Παλαμάς ερμηνεύει με τους παρακάτω στίχους την ενοποίηση του χρόνου: «Ό,τι
είστε μην ξεχνάτε/ δεν είστε από τα χέρια σας/ μονάχα, όχι.
χρωστάτε/ και σε όσους ήρθαν πέρασαν/ θα ρθουνε, θα περάσουν/ κριτές
θα μας δικάσουν/ οι αγέννητοι, οι νεκροί». Οι πνευματικές πηγές της
παράδοσης προτάσσουν μέσα από τον πολιτισμό και εμπειρικά, στοιχεία
οντολογίας και ανθρωπολογίας που βοηθούν στην ανακάλυψη ενός καθολικού
νοήματος της ζωής.
Ο όρος
παγκοσμιοποίηση διαφοροποιείται από τον όρο καθολικότητα μέσα από την
οντολογία, την πατερική ψυχολογία και το ορθόδοξο αξιακό σύστημα που
συνιστά το περιεχόμενο της Ορθόδοξης Χριστιανικής Αγωγής, όπως
αναπτύσσεται παρακάτω.
Α.
ΟΝΤΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΚΑΘΟΛΙΚΟΤΗΤΑ
Ο Αριστοτέλης ως αυθεντικό κριτήριο προτεραιότητας του ανθρώπινου βίου
θεωρεί αυτό που ισχύει μεταξύ ουσίας και συμβεβηκότων. Ο κάθε άνθρωπος,
ως πρόσωπο, είναι μέρος του καθόλου ανθρώπου, μέλος ολοκλήρου του
σώματος της κοινωνίας διαχρονικά και υπερτοπικά. Ο κάθε άνθρωπος
υποστασιάζει όλη την ανθρώπινη φύση. Η λέξη άνθρωπος περιέχει το
καθόλου, ενώ ο κάθε συγκεκριμένος άνθρωπος είναι μέρος της καθολικής
έννοιας άνθρωπος ή ανθρώπινη φύση. (Αριστοτέλης) Η απουσία οντολογικής
βάσης δημιουργεί σύγχυση στη διερεύνηση νοήματος και προσανατολισμού
στη ζωή. Το όλον, το καθολικό, η ολότητα, είναι ο λόγος ύπαρξης των
μερών, όπως ο τελικός σκοπός, το τέλος, είναι ο λόγος ύπαρξης των
αρχικών εκδηλώσεων, της αρχής. Το σώμα χωρίς χέρι μπορεί να υπάρξει,
δεν μπορεί το χέρι χωρίς σώμα. (Wolf, 1995)
Η σχέση της
γενεσιουργού αιτίας της καθολικής μακαριότητας και της θυσίας του
μέρους για το όλο αποκαλύπτονται στην ιστορία των δύο «διαθηκών». Εκεί
καταδεικνύεται η πορεία και η δυναμική της σχέσης μεταξύ της
θεουργικής κοινωνίας και της ανθρώπινης κοινωνίας με α-συνείδητο ή
συνειδητό τρόπο. Η ανακάλυψη του «ανθρώπινου είναι» που συνδέεται με
το λόγο της ύπαρξης των όντων, επειδή δεν επιτυγχάνεται με όρους
θετικιστικούς και αυταπόδεικτους είναι δύσκολη. Η αόρατη δυναμική πνοή
του πνεύματος που εμφανίζεται στο χώρο της φιλοσοφίας και η κοινή
συμβολική που αναπτύχθηκε στους πολιτισμούς του κόσμου εμφανίζουν την
αγωνιώδη εσωτερική αναζήτηση του ανθρώπου για σύλληψη της ουσίας των
όντων και της δημιουργικής αιτίας των πάντων.
Σύμφωνα με
την αποκαλυπτική οντολογία της Ορθοδοξίας η πρωταρχική αιτία για τη
δημιουργία είναι καρπός της υπαρκτικής συμβίωσης των Τριαδικών θεϊκών
προσώπων. Η κοινωνία αγάπης των θεϊκών προσώπων, όπως αποκαλύπτεται
στη «νέα διαθήκη» με την αποκάλυψη και σάρκωση του Λόγου, δημιουργεί
όρους καθολικής συνύπαρξης και ευτυχίας των επιμέρους ατομικών
δημιουργημένων υπάρξεων. Η παγκοσμιοποιήση που δεν σαρκώνει
ενσυνείδητα ή δεν αποδέχεται τη δύναμη του Λόγου και την ήδη εκχυθείσα
καθολική ενέργεια από το ποτήρι της θεανθρώπινης κοινωνίας είναι
απομονωμένη κτιστή ενέργεια. Αντίθετα εάν η οντολογία συνδεθεί με τον
«προαιώνιο» Λόγο δίνει εμπειρικούς τρόπους υπέρ της καθολικότητας, «υπέρ
της των πάντων ενώσεως». Η καθολική Εκκλησία είναι κοινωνία κτιστών
και ακτίστων ενεργειών που πορεύεται σε αφθαρσία. Όποιος δεν μπορεί
να ανήκει ή πολεμά την κοινωνία συμβίωσης λόγω αυτάρκειας και
ιδιοτέλειας συντελεί στη διάσπαση και στην παγκοσμιοποίηση ατομικών
και εγωτικών όρων διαβίωσης. Η εξαθλίωση των πτωχών λαών από την
πλεονεξία των πλουσίων οφείλεται στην έλλειψη οικείωσης του σαρκωμένου
Λόγου της αγάπης.
Οι μεγάλες
μορφές του χριστιανισμού, όπως ο Μ. Αντώνιος, ο όσιος Ευθύμιος, ο
όσιος Εφραίμ ο Σύρος, ο όσιος Σιλουανός ο Αθωνίτης, χαρακτηρίζονται
στην εκκλησιαστική υμνογραφία ως «Πατέρες παγκόσμιοι». (Μαντζαρίδης,
1999) Είναι οι άνθρωποι που διαθέτοντας οντολογική βάση και ασκούμενοι
στην αγιότητα αγκάλιασαν με αγάπη ολόκληρο τον κόσμο.
Σχετικά με την
Ορθόδοξη Χριστιανική αγωγή και την ορθόδοξη οντολογία επισημαίνονται
τα εξής:
1.
Η
Ορθόδοξη Χριστιανική Αγωγή παραδίδει οντολογικά στοιχεία υπαρξιακής
ταυτότητας. Η Ορθόδοξη Θεολογία προτείνει την ανθρώπινη οντολογία που
απαρτίζεται από "καθολικά" στοιχεία που συμβάλουν στην ομοουσιότητα
του ανθρωπίνου γένους. Η "κατ' εικόνα" και "καθ' ομοίωσιν" προς το Θεό
δημιουργία του ανθρώπου αναφέρεται ως κοινό οντολογικό στοιχείο του
ανθρωπίνου γένους και προϋπόθεση διαπροσωπικής σχέσεως. Η
ατομοκεντρική ερμηνεία της καταβολής ή κληροδότησης και της "προβολής"
με ιδιωτικό προσανατολισμό καταστρέφει την καθολικότητα που περιέχει η
ορθόδοξη οντολογία.
Η προδοσία
στην ανθρώπινη φύση προέρχεται από κάθε διάκριση (φυλετική κ.ά.) και
εστίαση του κοινωνικού μορφώματος σε εξωτερικά στοιχεία της ανθρώπινης
φύσης (έγχρωμος, λευκός) παρά σε οντολογικά στοιχεία της. Ένα από τα
εποιτίχια γκράφιτι που αποθησαυρίζονται σ’ ένα επονομαζόμενο «Μαύρο
Λεξικό» (Νίκος Πλατής) αναφέρονται με σκωπτικό τρόπο τα εξής: «Εγώ
όταν γεννήθηκα ήμουν μαύρος, όταν μεγάλωσα ήμουν μαύρος, όταν είμαι
άρρωστος είμαι μαύρος, όταν κρυώνω είμαι μαύρος, όταν πεθαίνω είμαι
μαύρος. Εσύ όταν γεννήθηκες ήσουν ροζ, όταν μεγάλωσες ήσουν άσπρος,
όταν κάθεσαι στον ήλιο γίνεσαι κόκκινος, όταν είσαι άρρωστος είσαι
κίτρινος, όταν κρυώνεις γίνεσαι μπλε και όταν πεθαίνεις γίνεσαι μοβ.
Κι έχεις το θράσος να με λες έγχρωμο;».(Μπουκάλας, 20002) Με την
παγκοσμιοποίηση ο άνθρωπος αποσπάται από τις οντολογικές ρίζες του,
τις φυσικές και πνευματικές. Αποκοιμίζει τα ανθρώπινα και φυσικά,
ενστικτώδη, καθολικά ερωτήματα: από πού έρχομαι, πού υπάγω, ποιος
είναι ο έσχατος προορισμός μου.
2.
Ο
οντολογικός και πανανθρώπινος χαρακτήρας της Ορθόδοξης Θεολογίας με
παράλληλη θέαση ή βιωματική προσέγγιση της αλληλοδιάδοχης εμπειρίας
της, όπως καταγράφεται διαχρονικά, επιτρέπει τη συνταγματική
κατοχύρωση της παιδαγωγικής της στην Α/θμια και Β/θμια εκπαίδευση.
Αυτό συνάγεται από το ρόλο της Ορθόδοξης Χριστιανικής Αγωγής, με το
εμπειρικό αρχείο της, στη διαμόρφωση της συνείδησης του νέου ανθρώπου.
3.
Η
οντολογική βάση της Ορθόδοξης Χριστιανικής Αγωγής δίνει, χωρίς να
επιδιώκει διαχωρισμούς, συγκριτικά στοιχεία πολυπολιτισμικότητας και
ανθρώπινης συμβίωσης. Σύμφωνα με την οντολογία της θεολογίας από την
Παλαιά Διαθήκη θεμελιώνεται η υπερεθνικότητα και η διαχρονική
καθολικότητα. Η ομοιότητα της ανθρώπινης φύσης, πηγή και φανέρωση της
δημιουργικής θεανθρώπινης και διαπροσωπικής σχέσης εδραιώνεται στο
σπέρμα της καθολικότητας των προπατόρων.
Κατά την
Συρική γλώσσα ο άνθρωπος ονομάζεται πυρ, «δια το όμοιον της φύσεως». «Εξ
ενός γαρ ανθρώπου άπας ο κόσμος εγένετο, ως και εκ μιας λαμπάδος όσας
βούλετάι τις άλλας άπτει κακείνη η πρώτη ανελλιπής εστι». (Πέτρος
Δαμασκηνός, Φιλοκαλία) Στο σπέρμα του Αβραάμ εισήχθησαν όλα τα «εξωσθέντα
έθνη» ώστε δια του Χριστού να αποτελέσουν την μία ποίμνη με ένα
ποιμένα. Η «άνευ ρεύσεως και συνουσίας» γέννηση του Χριστού είναι η
αποκαλυπτική και ανεξάρτητη αρχή της καθολικότητας που προφητεύεται
και προοδευτικά οικοδομείται από την παλαιά στην καινή διαθήκη. (Άγιος
Συμεών Νέος Θεολόγος,
S.C.)
Τα λόγια του
Αποστόλου Πέτρου στο σπίτι του δίκαιου ειδωλολάτρη Κορνηλίου στην
Καισάρεια αποτελούν στην ανθρώπινη ιστορία το σπέρμα της παγκόσμιας
ισότητας, δικαιοσύνης και αδελφοσύνης. Συγκεκριμένα ο Απόστολος Πέτρος
στην ομιλία του, εκεί, είπε: «Στ’ αλήθεια καταλαβαίνω, ότι ο Θεός
δεν είναι προσωπολήπτης, αλλά από κάθε έθνος όποιος τον φοβάται και
εφαρμόζει τη δικαιοσύνη είναι δεκτός απ’αυτόν» (Πράξ. 10, 34-35).
Η δύναμη, ο
πλούτος και η αντοχή, διαχρονικά, των καθολικών αρχών της Ορθόδοξης
Χριστιανικής Αγωγής, προσφέρουν επιχειρήματα για τον παιδευτικό της
ρόλο στη σύγχρονη κοινωνία. Συγκεκριμένα προάγει την ολοκλήρωση του
προσώπου και την κοινωνικοποίησή του, μέσα στην πολυπολιτισμική
κοινωνία, αποκλείοντας φονταμενταλιστικές ή εθνικιστικές προσαρμογές.
Η Ορθόδοξη Χριστιανική Αγωγή με τα ουσιαστικά στοιχεία και το
βιωματικό χαρακτήρα της, κρίνεται - χωρίς προκαταλήψεις, δογματικούς
αποκλεισμούς και μισαλλόδοξη αυταρέσκεια – σε σχέση με άλλες αιρετικές
θεωρίες και ομολογίες για την εφαρμογή της καθολικότητας.
Β. ΠΑΤΕΡΙΚΗ
ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ
Η παγκοσμιοποίηση εμποδίζει την αγωγή του ανθρώπου με βάση τις "μητρώες
καταβολές" που κατά την εξελικτική ψυχολογία της Ορθόδοξης Θεολογίας,
είναι ο πυρήνας των διαφόρων εξελικτικών βαθμίδων ανάπτυξης και
τελείωσης του ανθρώπου.
H
διδασκαλία των ησυχαστών πατέρων της Ανατολής είναι παρακλάδι των
ψυχολογικών εννοιών των δανεισμένων από την ελληνική φιλοσοφία, όπου
αναμειγνύονταν οι επιδράσεις του πλατωνισμού και του στωικισμού. Η
πατερική ψυχολογία αναφέρεται στην πνευματική πρόοδο εφόσον αναλύει,
διακρίνει τα στοιχεία από τα οποία αποτελείται η ανθρώπινη φύση.
Κατά το ευάγριο
σχήμα, η ανθρώπινη ψυχή περιλαμβάνει τρία μέρη:
1.
Το
αισθητικό ή επιθυμητικό: είναι η επιθυμία της ηδονής (επιθυμητικό ή
επιθυμία), που δοκιμάζει τα δύο βασικά «πάθη» της επιθυμίας (για ένα
απόν αγαθό) και της ευχαρίστησης (όταν το αισθητό αγαθό είναι παρόν).
Του επιθυμητικού τα αμαρτήματα αφορούν τα πάθη του σώματος και η ίαση
επιτυγχάνεται με την εγκράτεια, την ακτημοσύνη και την έφεση στην
οικείωση αθανάτων αγαθών. (Ιωάννης Δαμασκηνός, Φιλοκαλία) Η αληθινή
φύση της φιληδονίας είναι να επιθυμεί την πνευματική ηδονή και
μακαριότητα που παρέχει η «γνώση», η θεία ένωση.
Η επιθυμία,
ως πνευματικό γεγονός περιέχει και τον πόθο του ανθρώπου για την
αναζήτηση της αλήθειας. Έτσι το πνεύμα δεν είναι μόνο όργανο της
ανθρώπινης φύσης για να συλλαμβάνει και να εγκλωβίζεται στην κτιστή
πραγματικότητα αλλά για να μετέχει των δωρεών της σάρκωσης του Λόγου,
του Θεανθρώπου Χριστού. Με τη λέξη πνεύμα μερικοί Πατέρες της
Εκκλησίας δεν εννοούν ένα κτιστό στοιχείο, αλλά την άκτιστη ενέργεια
του Αγίου Πνεύματος που έρχεται να ζωοποιήσει την κτιστή ψυχή.
Η
παγκοσμιοποίηση, με την αδιακρισία κτιστού και άκτιστου, είναι η
αλλοτριωμένη επιθυμία του ανθρώπου να μετατρέψει ολόκληρο τον κόσμο σε
μια άμορφη μάζα, που θα επηρεάζεται χωρίς να αντιδρά, που θα ζει, θα
εργάζεται, θα σκέφτεται, θα τρέφεται και θα διασκεδάζει με τον ίδιο
τρόπο καταργώντας την έμφυτη πρόσβαση του ανθρώπου στην οντολογία και
στην ιδιαιτερότητα των προσώπων, των λαών και των πολιτισμών. Η
παγκοσμιοποίηση, χωρίς την άσκηση για αποκάλυψη της αληθινής ουσίας
του ανθρώπου, γίνεται ευάγωγη στα πάθη που τον αποπροσανατολίζουν από
μια οντολογική προσέγγιση.
Η Ορθόδοξη
Χριστιανική Αγωγή είναι πορεία απάθειας ή τελείωσης η οποία με την
άσκηση μεταποιεί την ανοημάτιστη και εφήμερη φιληδονία σε κάλλος
άρρητο και μυστικό. Η ένωση των ανθρώπων δεν πραγματώνεται με την
ακατάσχετη λαιμαργία, λαγνεία, φιλαργυρία, ματαιοδοξία, υπερηφάνεια,
αλλά με την κάθαρση της ψυχής από τον κεντροφόρο και γενεσιουργό άξονά
τους που είναι η ικανοποίηση του εγώ.
2.
Το
παθητικό ή θυμικό, του οποίου τα βασικά πάθη είναι ο φόβος, ο θυμός
και η λύπη. Η αληθινή φύση του θυμικού είναι να αγωνίζεται εναντίον
όλων αυτών που αντιστέκονται στο πνευματικό αγαθό και να μάχεται κατά
του κακού. Τα πάθη του θυμικού που κυριεύουν τον άνθρωπο κατά την
εποχή της παγκοσμιοποίησης είναι: η μελαγχολία, η νωθρότητα, ο φθόνος,
η ασπλαχνία, η επιθυμία, ο θυμός, η ωμότητα, η ακηδία. Η κακή χρήση
των προαιρέσεων τα μεταβάλλει σε πηγή παθών. Η ίαση γίνεται με την
φιλανθρωπία, την αγάπη, την πραότητα, τη συμπάθεια, την ανεξικακία. (Ιωάννης
Δαμασκηνός, Φιλοκαλία)
3.
Το
λογιστικό, είναι ένα με το διανοητικό, το νου, που είναι το ηγεμονικό
της ψυχής. Αυτό είναι η ιδιότητα της διανοητικής γνώσης. Χωρίς τη χάρη
του Αγίου Πνεύματος αυτή η γνώση είναι συλλογιστική και αντιληπτική.
Είναι αυτό που αποκαλεί ο Ευάγριος «απλή επιστήμη». Η γνώση αυτή με
την ενέργεια του Αγίου Πνεύματος γίνεται γευστική εμπειρία της
ελλάμψεως του ανθρώπου από το άκτιστο φως. Η γνώση αυτή δεν
απομονώνεται από τα συναισθήματα, ούτε η επιστήμη από την αρετή.
Τα
αμαρτήματα του λογιστικού είναι: ο ορθολογισμός που αποκλείει το θείο
στη ζωή, η αίρεση (απόκλιση από την αλήθεια), στη θεωρητική και
πρακτική της μορφή, η αφροσύνη, η αχαριστία. Η ίαση αυτών είναι η
πίστη με τα ορθόδοξα δόγματα της ευσέβειας, η συνεχής μελέτη των
λογίων του πνεύματος, η καθαρή και αδιάλειπτος προσευχή και η
ευχαριστία προς το Θεό. (Ιωάννης Δαμασκηνός, Φιλοκαλία)
Όταν το
αισθητικό και το θυμικό γίνουν λεία στα κακά πάθη, τότε θολώνουν το
διανοητικό, εάν καθαρθούν τότε ο νους καταυγάζεται από φως και αυτά τα
μέρη της ψυχής ξαναβρίσκουν την αληθινή τους φύση. Η κακία και το
πάθος δεν υπάρχουν εκ φύσεως στην ανθρώπινη φύση, αφού ο Θεός δεν
είναι δημιουργός των παθών. Σύμφωνα με τον άγιο Ιωάννη της Κλίμακος σε
όλους τους ανθρώπους δημιουργήθηκαν φυσικές αρετές. «Η ελεημοσύνη,
αφού και οι ειδωλολάτρες είναι ευσπλαχνικοί. η αγάπη, αφού
και τα άλογα ζώα πολλές φορές δάκρυσαν για τη στέρησή τους από τα άλλα.
η πίστη, αφού υπάρχει έμφυτη μέσα σε όλους μας. η ελπίδα,
αφού και όταν δανειζόμαστε και όταν δανείζουμε… και όταν σπείρουμε,
πάντοτε ελπίζουμε κάτι καλύτερο».(Κλίμαξ)
Η τάση για
συνύπαρξη και κοινωνική συνοχή με την ανεπανάληπτη προσωπικότητα του
κάθε ανθρώπου, τη διαφορετικότητα, είναι καθολικές και παγκόσμιες
αρχές. Είναι η βάση των δεδομένων της πολυπολιτισμικής κοινωνίας για
τη λειτουργία του ανθρώπινου διαδικτύου. Οι ψυχολόγοι - παιδαγωγοί
Πατέρες με την υιοθέτηση της εξατομικευμένης εξελικτικής ψυχολογίας
στην ποιμαντική τους ενδιαφέρονται για ένα καθολικό προσανατολισμό που
να ανταποκρίνεται στη φύση του ανθρώπου. Η τάξη και η ακολουθία του
προσφερόμενου περιεχομένου της αγωγής πρέπει να είναι ανάλογη αυτού
που προσφέρεται στο παιδί για την ανάπτυξη του σώματος, με σκοπό να
"χειραγωγήσει τον άνθρωπο στον κατ' αρετή βίο" (Γρηγόριος Νύσσης).
Ο ρόλος του
ασυνειδήτου στη διασφάλιση της εσωτερικής ενότητας της προσωπικότητας
επισημαίνεται από τους χριστιανούς ασκητές της Ανατολής. Η ασυνείδητη
περιοχή ως βάση ανάπτυξης, της ψυχολογίας του βάθους διαπιστώνεται από
τη "Φιλοκαλία" των ιερών Νηπτικών. Η συνέργια θείας και ανθρώπινης
θέλησης δίνει, βιωματικά, τον τύπο της καθολικότητας στο πρόσωπο του
Χριστού.
Η
α-συνειδησία χαρακτηρίζει τη ζωή του πιστού και του άπιστου. Εφόσον
κατά τον Ευάγριο «η πίστη είναι ένα ενδόμυχο αγαθό, η οποία
υπάρχει ως φυσικό ένστικτο ακόμη και σ’ εκείνους που δεν πίστεψαν ποτέ
τους στο Θεό» (Έλληνες Πατέρες της Εκκλησίας). Ο α-συνείδητος της
χάρης χριστιανός δεν κατανοεί, δεν ενεργοποιεί τις χαρισματικές
δυναμικές της πίστης με τα καθολικά της στοιχεία. Ο βαθμός που αυξάνει
η αυτογνωσία και η κατανόηση του εαυτού μας, στον ίδιο βαθμό αυξάνει
και η ετερογνωσία, η ικανότητα κατανόησης του πλησίον και η προς αυτόν
συμπάθεια, ως συνανθρώπου και όχι ως αντι-πάλου. "Κύριε Βασιλεύ,
δώρησαί μοι του οράν τα εμά πταίσματα και μη κατακρίνειν τον αδελφόν
μου" (όσιος Εφραίμ).
Η ετερότητα
ως κοινωνία προσώπων που διδάσκεται στην Ορθόδοξη Χριστιανική Αγωγή
επιτυγχάνεται με την αυτογνωσία και σημαίνει αλληλοπεριχώρηση αξιακών
χαρισματικών εμπειριών με διατήρηση της προσωπικής ταυτότητας. Αυτή η
έννοια της ετερότητας, ως σχεσιοδυναμική του προσώπου, είναι αντίθετη
της "προβολής" στην Αναλυτική Ψυχολογία του
Jung, σύμφωνα με την οποία ο άνθρωπος έχει την τάση να προβάλλει στους
άλλους ό,τι αυτός ο ίδιος είναι. Αυτό σημαίνει ότι το προβαλλόμενο
εγώ, όταν είναι απαίδευτο και ακοινώνητο δεν μπορεί να ασκήσει το
«δυνάμει» της κοινωνησίας, δεν μπορεί να «χωρήσει», να συγκεράσει τη
χαρά, να «συγ-κινηθεί» με τον πόνο του άλλου. Ο Ισίδωρος ο Πηλουσιώτης
λέει: "Πολλοί των ανθρώπων εκ των καθ' εαυτούς και περί των άλλων
τας ψήφους εκφέρουσιν..." (P.
G.).
Γ.
ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ Ή ΚΑΘΟΛΙΚΟΤΗΤΑ – ΟΡΘΟΔΟΞΟ ΑΞΙΑΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ
Στην ιστορία
εμφανίζονται τάσεις και μορφές παγκοσμιοποίησης με την
Pax
Romana και την
Pax
Americana. Η «βασιλεία του Καίσαρος» ή «οι δοκούντες άρχειν εθνών» με ωμή ή
εκλεπτυσμένη βία και κυριαρχία επιδιώκουν κέρδος και εκμετάλλευση. Η
εξέλιξη και συγκριτική της παγκοσμιοποίησης διαφαίνεται μέσα από την
ιστορία στην αλλαγή μορφών και μεθόδων για την επίτευξη των στόχων της
εξουσίας. Η αξιολόγηση και αξιοποίηση, πολλές φορές των θρησκειών, των
πολιτισμών, των ηθικών αξιών ή της αξίας του ανθρώπινου προσώπου,
γίνεται σε συνάρτηση με τα συμφέροντα των ισχυρών που τα καπηλεύονται.
Η κριτική
για την παγκοσμιοποίηση, με την οποία επιχειρείται η επιβολή μιας
παγκόσμιας εξουσίας, γίνεται σε σχέση με την καθολικότητα όχι σε
εξωτερικά στοιχεία αλλά στη φύση και στο περιεχόμενο αυτών των δύο
όρων. Η παγκοσμιοποίηση της πληροφόρησης και του διαδικτύου χωρίς
αγαθά κίνητρα στους κατασκευαστές της και παιδαγωγία των χρηστών της
γίνεται όπλο των ισχυρών και του επιθυμητού κλίματος γι’ αυτούς.
Συγκεκριμένα:
1.
Η
παγκοσμιοποίηση και η καθολικότητα είναι αντίθετες πορείες για την
Ορθοδοξία. Η παγκοσμιοποίηση υπηρετεί την ποσότητα και την υποδούλωση
του ανθρώπου στην ύλη. Η παγκοσμιοποίηση διευρύνει οικονομικά και
κοινωνικά χάσματα εφόσον έχει φυσιοκρατικό τον πυρήνα της ανθρώπινης
εξέλιξης. Η παγκοσμιοποίηση όταν έχει σκοπό περισσότερο το κέρδος των
οικονομικά ισχυρών αγνοώντας τον άνθρωπο ή καλλίτερα την κοινή
ανθρώπινη φύση, τότε είναι φαινόμενο ανησυχητικό για την ισονομία και
ισοπολιτεία της παγκόσμιας κοινωνίας.
Η ορθόδοξη
πίστη είναι λειτουργική της συνείδησης της καθολικότητας σε ό,τι αφορά
την κοσμολογία μέσα στο χώρο και στο χρόνο. Θέτει θέμα σχέσεων του
ανθρώπου με τη δημιουργία. Η χριστιανική καθολικότητα δεν αναζητείται
σε υπερφυσικούς ή υπεριστορικούς χώρους, αλλά με το μετα-φυσικό της
χαρακτήρα βρίσκεται μέσα στον άνθρωπο και την ιστορία. Μεταφέρει το
πρόβλημα της οικολογίας στον έσω άνθρωπο, εκεί όπου γίνεται η κίνηση
για τη μεταμόρωση του ανθρώπου και την ανακαίνιση του κόσμου. Στο
βιβλίο της Ε΄ Δημοτικού και στη διδακτική ενότητα “να σωθεί η κτίση”
γράφονται τα εξής: “… Η γη είναι περιουσία όλων μας… Αυτή η γη
είναι το σπίτι του ανθρώπου. Αν χαθεί ή καταστραφεί από την απληστία
και την παράνομη εκμετάλλευση, θα χαθούμε κι εμείς μαζί. Η γη είναι
σαν μάνα που μας τρέφει με τους καρπούς της και μας προσφέριε το θείο
δώρου του νερού και τον αέρα και όλα τα απαραίτητα στοιχεία για να
συνεχίζεται η ζωή”. (OEΔΒ
2001)
Μία οικουμένη που λειτουργεί, μέσα στα πλαίσια του ανθρωπισμού και των
ανθρωπίνων σχέσεων με αφετηρίες υπερυποκεινικής νοηματοδότησης της
ζωής μπορεί να προσδιορίσει και το περιεχόμενο των απαράγραπτων
ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Σ’ ένα τέτοιο κοινό πλαίσιο αναφοράς δεν χωρεί
ο ανταγωνισμός αλλά ο συναγωνισμός σε τοπικό και υπερτοπικό επίπεδο.
Οι αρχές του δικαίου και της ηθικής, ως απαίτηση κάθε ανθρώπου και
λαού, συνέστησαν διεθνείς οργανισμούς για την προάσπιση των ανθρωπίνων
δικαιωμάτων. Η σκοπιμότητα όμως έγινε παγκοσμιοποιημένη νοοτροπία και
το χαρακτηριστικό του πολιτικά εφικτού. Η μεταποίηση της καθολικότητας
σε παγκοσμιοποίηση οφείλεται στην επικράτηση ιδιωτικών ή συντεχνιακών
κριτηρίων που οδήγησαν σε αποτυχία την αποστολή των οργανισμών αυτών
για την υπεράσπιση του δικαίου και της ηθικής.
Η συνθετική
λέξη «συναγωνισμός» συνιστά ανάλυση της ποιότητας της ζωής σε τοπικό
και οικουμενικό επίπεδο. Η πρόθεση «συν» χαρακτηρίζει τον κοινό αγώνα
κάθε ανθρώπου σε κάθε χώρο για την επικράτηση του «αχώρητου» και
αιώνιου αγαθού. Η τοπική Εκκλησία, που περιχωρεί τη δημοκρατία στη
διακονία ασκείται με τις ίδιες αξίες όλων των άλλων τοπικών εκκλησιών
για την τελείωση του ανθρώπου και δίνει τύπο ποιότητας ζωής στις
τοπικές κοινωνίες. Ο ανταγωνισμός διαφέρει από το συναγωνισμό
διότι ο πρώτος προϋποθέτει αντιπαλότητα που μπορεί να φθάνει μέχρι τη
σύγκρουση, ενώ ο δεύτερος κοινό αγώνα με ταπείνωση και αγάπη. Ο
συναγωνισμός, ως εξιδανικευμένη μορφή συμβίωσης πολιτών προϋποθέτει
ευγενή και ανιδιοτελή κίνητρα ενοειδούς και αδιάφθορης αφετηρίας. Στο
βιβλίο της Γ΄ Δημοτικού (ΟΕΔΒ, 2001) υπάρχει σε διδακτική ενότητα ο
τίτλος: «ο Θεός φροντίζει όλα τα πλάσματά του», που ερμηνεύει
στην ουσία την ποιότητα των σχέσεων και της κοινωνικής πρόνοιας, με
αρχέτυπο την Τριαδική κοινωνία, σε θεσμικό και κοσμικό επίπεδο των
δημιουργημάτων, ποίημα κοινού δημιουργού.
2.
Ο
αποκαλυπτικός Λόγος, που ταπεινά και φτωχικά αποκαλύπτεται στον κόσμο,
αναιρεί κάθε ταξική νομιμοποίηση και αμφισβητεί κάθε αυθαίρετη και
περιχαρακωμένη «κουλτούρα» στο επίπεδο της ατομικότητας και πολιτικής
σκοπιμότητας. Το εκπαιδευτικό σύστημα έχει τις δικές του αυθαίρετες
πολιτιστικές σταθερές, που είναι, όπως υποστηρίζει ο
Bourdieu, παραλλαγές των αυθαίρετων πολιτιστικών σταθερών των κυρίαρχων τάξεων.
(Blackledge, 2000) Η πολιτική και πολιτιστική αυθαιρεσία είναι εχθρός της
επιθυμίας και της άσκησης για τη συνεύρεση και την αλληλεγγύη των
μελών της κοινωνίας. Η εξάρτηση της εκπαίδευσης από τους μηχανισμούς
της παγκοσμιοποίησης με υλιστικούς – τεχνοκρατικούς μονο-λόγους, που
προ-τιμώνται έναντι της βιοψυχικής διαλεκτικής, αλλοιώνει τον
χαρακτήρα της εκπαίδευσης με την καθολικότητα που έχει ο όρος παιδεία.
Η πνευματική
εξουσία ενός τόπου, με την υπέρβαση που κάνει, αξιολογώντας μέσα από
την ιστορία εμπειρίες και τρόπους ζωής, μπορεί να κάνει τις προτάσεις
και να ελέγξει τις προϋποθέσεις για μια παιδεία με καθολικούς στόχους
για την ανθρώπινη ύπαρξη.
3.
Η
καθολικότητα αναφέρεται σε αξίες που συνδέονται με την εσωτερική
αναγέννηση του ανθρώπου, οι οποίες εξασφαλίζουν την αληθινή ενότητα
των ανθρώπων και την ποιότητα στη ζωή. Η καθολικότητα περιέχει την
εσχατολογική διάσταση του προσώπου και των πράξεών του. Η σύνδεση της
καθολικότητας μόνο με τη γεωγραφική έννοια του όρου συρρικνώνει το
νόημά της, το οποίο εστιάζεται αρχικά στην εσωτερική, πνευματική
πληρότητα.
Η καθολικότητα είναι συμβατή με την ποικιλία των εξωτερικών διαφορών
και ιδιαιτεροτήτων διαφόρων λαών όταν διαθέτει προϋποθέσεις που
ενώνουν εσωτερικά τους ανθρώπους. Η εξέλιξη της ανθρωπότητας από τις
κλειστές κοινότητες με εθνικούς δεσμούς, εξαιτίας της μετανάστευσης
και της πολυπολιτισμικότητας βαδίζει σε ανοιχτές πολυεθνικές
κοινότητες που σφυρηλατούνται πάνω στη βάση της ενότητας της πίστης
και της εσωτερίκευσης κοινών αξιών. (Vrame, 2001) Στην Ορθόδοξη Χριστιανική Αγωγή όταν μιλάμε για τη Θεία
Ευχαριστία ως μυστήριο ένωσης των ανθρώπων το τοπικό στοιχείο
εμπεριέχει και το καθολικό. Η αυθεντική Ενορία υπερβαίνει το
εγωκεντρικό, το τοπικιστικό και το εθνικιστικό. Η κάθε τοπική Εκκλησία
αποτελεί ενσάρκωση του όλου Χριστού και της καθόλου Εκκλησίας.
(Ζηζιούλας, 1990) Η πίστη με επικεφαλή την αγάπη δίνει το μήνυμα της
ανοιχτότητας και της ταπεινότητας για να επιτευχθεί η «σύγ-κληση» της
οικουμένης στην επικράτηση του «ανθρώπινου» και τη «βασιλεία του
Λόγου».
Η Ορθόδοξη
Ιεραποστολή με την προώθηση των διαχρονικών στοιχείων πολιτισμού, που
εμπειρικά έχουν βιωθεί ως ρεαλιστική ηθική, είναι ο αντίποδας μιας
απαξίωσης της ίδιας της ζωής από την παγκοσμιοποίηση της οικονομίας
χωρίς ηθική. Στο βιβλίο της Γ΄ Δημοτικού (ΟΕΔΒ, 2001) και στη
διδακτική ενότητα «Όλα τα παιδιά του κόσμου είναι αδέλφια», γράφονται
τα εξής: «Ο Κινέζος δε θέλει να τρέξει και να παίξει όπως εσύ; Το
Αφρικανάκι δε θέλει να φάει και να πιει όπως κι εσύ; Ο Ινδιάνος δε
θέλει να τραγουδήσει και να πάει σχολείο; Ένα παιδί από το Λίβανο ή
ένας μικρός Κούρδος δεν έχουν ανάγκη από ένα σπίτι να μείνουν, ένα
κρεβάτι να κοιμηθούν;…». Η σημερινή διαχείριση του φαινομένου της
παγκοσμιοποίησης αποδεικνύεται ως ένας παράγων πρόσθετης αστάθειας και
ανισομερειών στον κόσμο, ως ένας συντελεστής συρρίκνωσης του διεθνούς
οικονομικού επιπέδου. (Βεργόπουλος, 1999)
Η Ορθόδοξη
ασκητική γκρεμίζει τα όρια που δημιούργησε η κατακτητική και διχαστική
αλαζονεία των ανθρώπων. Στο βιβλίο της Ε΄ Δημοτικού περιέχεται η
δυναμική του αξιώματος της καθολικότητας στο χριστιανισμό και ο τρόπος
εφαρμογής του: «Ο αγώνας των χριστιανών σήμερα ξεπερνά τα στενά
όρια μιας περιοχής και απλώνεται σ’ όλον τον κόσμο. Τώρα είναι εύκολο
να συνεχίσουμε το έργο των απεσταλμένων του Χριστού, των
μαραθωνοδρόμων της οικουμένης, που αγωνίστηκαν για την αδελφοσύνη όλων
των λαών της γης».
4.
Η
καθολικότητα της Ορθοδοξίας, στις προκλητικές σειρήνες που
επικαλούνται τη σύγκρουση των πολιτισμών (Χάντινγτον, 1999), προβάλλει
τις αξίες της αγάπης και της ελευθερίας που επιτρέπουν, τη διαφωνία,
την κατανόηση του διαφορετικού. Αυτές εμπειρικά αποτυπώνονται στη
φράση του ίδιου του Χριστού "όστις θέλει οπίσω μου ελθείν", στην
υπερεθνική και υπερφυλετική συνείδηση του καλού Σαμαρείτη και στην
ελληνική αντίληψη με τη φράση: "όποιος ελεύθερα συλλογάται, συλλογάται
καλά" (Ρήγας Φεραίος). Είναι ατομική απερισκεψία και διαστροφή η
Ορθοδοξία να εντάσσεται ή να χρησιμοποιείται ως μέρος και μέγεθος για
συγκρούσεις λαών ή μειονοτήτων υπηρετώντας πολιτικές σκοπιμότητες. Το
κοινό στοιχείο των «μυστικών» των Θρησκειών ήταν η κάθαρση της ψυχής
με ενδοσκόπηση που εξακτινώνεται σε έργα αγάπης.
5.
Η
κάθε Θρησκεία εφόσον έχει σκοπό την καλλιέργεια του ανθρώπου και την
ολοκλήρωσή του μπορεί μέσα από τις θεμελιώδεις αρχές της να προωθήσει
τη συναίνεση αντί της πολεμικής που δεν συνάδει προς τον πυρήνα και
την ιερότητα του ρόλου της. Από ένα διαθρησκειακό διάλογο μπορεί να
προκύψει η αποδοχή και ο σεβασμός κοινών διαθρησκειακών αξιών που δεν
αποδομούν τη Θρησκεία από την ουσία της ύπαρξής της, ούτε την κάνουν
αντιφατική ως προς την πράξη. Ένας αδιάκριτος επιβαλλόμενος
«συγκριτισμός» με ανάμειξη και πρόσμιξη ετερόκλητων στοιχείων και
συμπεριφορών, οδηγεί σε μια φαινομενική ειρήνη και «άναρχη συνύπαρξη».
6.
Η
εμπειρική ζωή της πρωτοχριστιανικής κοινότητας προβάλει πρότυπο
διαχείρισης του κόσμου. Η ακτημοσύνη και η αγάπη υποστασιοποιημένες
αρετές από το θείο Λόγο πήραν καθολικό χαρακτήρα επειδή καθάρισαν την
ψυχή από το πάθος της ιδιοτέλειας, που αποτέλεσε την αιτία της
ανθρώπινης πτώσης και διαίρεσης. Η Δύση αναπτύχθηκε τεχνολογικά
παράλληλα με την παρακμή της χριστιανικής συνείδησης, αφού η
"εκκοσμίκευση" επιτρέπει να θεωρείται η φύση σαν "αντικείμενο", σαν
κάτι που μπορεί να γίνει τεχνικά εκμεταλλεύσιμο. Αυτό βρίσκεται σε
απόλυτη αντίθεση προς την Ορθόδοξη Χριστιανική Αγωγή που έχει το
μυσταγωγικό πνεύμα του Χριστιανισμού. - Με το πνεύμα της αγάπης
υπερβαίνεται η αυτονομία της παγκοσμιοποίησης που προωθείται από το
πνεύμα της ιδιοτέλειας και της εκμετάλλευσης. Όταν συμβεί αυτό η
παγκοσμιοποίηση, με ελεγχόμενα τα μέσα της πληροφορίας και της
τεχνολογίας, γίνεται μέρος ελεγχόμενο της καθολικότητας και όχι το
όλον. Το κτιστό γίνεται μέρος και μέσον της άσκησης για την ολοκλήρωση
του ανθρώπου. Έτσι αποφεύγεται ο ολοκληρωτισμός της παγκοσμιοποίησης.
7.
Η
Γνωσιολογία στην Ορθοδοξία έχει το στοιχείο της καθολικότητας διότι
συνδέεται με την πνευματική γνώση, ως συνειδητοποίηση της σχέσης του
ανθρώπου με την Αλήθεια. Η άρνηση της συνεργατικής θεανθρώπινης
γνώσης, ως Αλήθεια, οδηγεί στην αντικατάσταση της Αλήθειας με τη
χρησιμότητα, το συμφέρον, την επιθυμία της εξουσιαστικής δύναμης. Η
επιστήμη χωρίς όρια και αναζήτηση της αλήθειας που αντανακλά το Λόγο
γίνεται θεραπαινίδα της «παγκοσμιοποίησης» με τις καταχρηστικές
αξιώσεις της. Ο μονοθελητισμός στην επιστήμη, ως αυτονόμηση ή
χρησιμοθηρία, καταργεί το στοιχείο της καθολικότητας που ερμηνεύεται
ως ελευθερία του πνεύματος για την αναγνώριση και άλλων σφαιρών του
κόσμου.
Με τα
αρνητικά στοιχεία της παγκοσμιοποίησης, πολλές φορές, ενθαρρύνεται η
αντίφαση θεωρίας και πράξης στο σύστημα της παρεχόμενης αγωγής και
παιδείας, ακόμη και στο θρησκευτικό χώρο. Η λήθη του σαρκωμένου Λόγου
στο παρόν προάγει ένα νέο μονοφυσιτισμό ή μονοθελητισμό. Υπάρχει ένας
πολιτισμικός δυϊσμός που αποδομεί την καθολικότητα της ανθρώπινης
ύπαρξης. Πρόκειται για τη διάσπαση της ενιαίας ανθρώπινης φύσης και
την αγωγή και «αναγωγή» μονομερώς της κτιστής υπόστασής της. Ο
μονοθελητισμός για την ικανοποίηση του κτιστού μέρους της ανθρωπότητας
νομιμοποιεί τη σκοπιμότητα για μια αγωγή περιορισμένη στην υλική
παραγωγή με σχέσεις αντίστοιχα ανταποδοτικές. Η ασκητική της
Ορθοδοξίας διδάσκει ότι η εστίαση του σκοπού του ανθρώπου στα κτιστά
και η εμμένειά του στη διατήρηση και αύξηση της κτιστής περιουσίας του
κατοχυρώθηκε στην ιστορική του πορεία από το πάθος της πλεονεξίας.
Επομένως η παγκοσμιοποίηση των ορατών σημείων της πλεονεξίας, που
γίνονται θεατά από τα σύγχρονα μέσα πληροφόρησης, είναι γέννημα
εσωτερικής κενότητας και έλλειψη κατανόησης της ανθρώπινης ουσίας.
Η σύνθεση
καταφατικής και αποφατικής θεολογίας για τη γνώση του Θεού αποτελεί
ασφαλιστική δικλείδα κριτικής θεώρησης και στάσης απέναντι στην
παγκοσμιοποίηση. Η παγκοσμιοποίηση έχει αφαιρέσει από τον άνθρωπο τη
δυνατότητα της εμπειρίας για το μυστήριο της θεογνωσίας. Ένα Σχολείο
αποκομμένο από την οικογένεια και χωρίς τη συμβολή τους στην
παιδαγωγική της εμπειρίας των μυστηρίων προωθεί την παγκοσμιοποιημένη
γνώση στο διανοητικό και επιφανειακό, στο εφήμερο και μάταιο. Η
παγκοσμιοποίηση δεν διακρίνει το αποφατικό από το καταφατικό της
θεολογίας. Η επίγνωση της αγνωσίας της θείας φύσης ισοδυναμεί με μια
αυτογνωσία της ανθρώπινης ουσίας και συνάντηση με τον προσωπικό Θεό
της Αποκάλυψης μέσα στον κόσμο. Ο Μωϋσής και ο Απόστολος Παύλος
αξιώθηκαν να γευτούν το αδύνατο της γνώσης του Θεού μέσα στον κόσμο. Η
συνάντηση δεν ήταν σωματική ήταν μυστική. Ο πρώτος, στο γνόφο του
απρόσιτου με τη φλεγομένη και μη καιομένη βάτο και ο δεύτερος άκουσε
άρρητα ρήματα. (Κλήμης Αλεξανδρεύς,
P.
G.)
Η καθολικότητα δεν αποτελεί για τον άνθρωπο μια ιδιότητα που αγγίζει
μόνο τα όρια του κτιστού, αλλά έχει μέσα της και το άκτιστο, αφού η
αγάπη έχει ένα βαθύ πνευματικό περιεχόμενο. Η άδολη αγάπη, είναι μόνο
προσφορά, και προσφορά μυστική, σε βαθμό που εκδηλώνεται, χωρίς να
γνωρίζει το αριστερό χέρι τι κάνει το δεξί. Ο άνθρωπος σώζεται
πραγματικά, σύμφωνα με την παρεχόμενη Ορθόδοξη Χριστιανική Αγωγή, όταν
αποκαθιστά την εσωτερική του ενότητα και αντανακλά την αυθεντία του
αρχετύπου του, που είναι ο Τριαδικός Θεός, ως κοινωνία προσώπων. Η
παγκοσμιοποίηση στηρίζεται σε ανθρώπινες δυνάμεις, είναι πορεία
εγωκεντρικής αυτοθεώσεως, ενώ η καθολικότητα είναι άθροισμα προσωπικών
ταπεινώσεων για χαρισματική και καθολική θέωση με σταυρώσιμη διακονία.
 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Α.
ΠΗΓΕΣ
Έλληνες
Πατέρες Εκκλησίας (Ε.Π.Ε.), Πατερικαί Εκδόσεις «Γρηγόριος Παλαμάς»
Patrologia Graeca (P.G)
Sources Chretiennes (S.C.), Paris 1966
Φιλοκαλία των ιερών
Νηπτικών, εκδ. «Αστήρ»
Βιβλία της Γ΄, Δ΄
και Ε΄, τάξης του μαθήματος των Θρησκευτικών του Δημοτικού, ΟΕΔΒ 2001
Β.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ
Αριστοτέλης, Περί
Ερμηνείας 7, 17α 38.
Βεργόπουλος Κ.,
Παγκοσμιοποίηση η μεγάλη χίμαιρα, «Νέα Σύνορα» – Α.Α.Λιβάνη, Αθήνα
1999, σ. 93.
Blackledge David,
Κοινωνιολογία της εκπαίδευσης, Μεταίχμιο, Αθήνα 2000, σ. 225.
Ευάγριος, Ε.Π.Ε. 81, σ. 33.
Ζηζιούλας Ι., Η ενότης της Εκκλησίας
εν τη θεία Ευχαριστία και τω Επισκόπω κατά τους τρεις πρώτους
αιώνας, β΄ έκδοση, Γρηγόρης, Αθήνα 1990, σ. 99.
Huntington S.,
Η σύγκρουση Ανατολής – Δύσης, Εναλλακτικές Εκδόσεις, Αθήνα 1998, σ.
30.
Ιωάννης Δαμασκηνός, Φιλοκαλία,
Αστήρ, τ. 2, σ. 234.
Ισίδωρος Πηλουσιώτης,
P.G.
78, 1336B
Κλίμαξ, Λόγος κστ΄, εκδ. Ι. Μονή
Παρακλήτου Αττικής, Ωρωπός 1992, σ. 320.
Κλήμης Αλεξανδρεύς, Στρωματείς,
P.G.
9, 109A
Μαντζαρίδη Γ., Παγκοσμιοποίηση και
παγκοσμιότητα, περιοδικό Ευθύνη, τ. 336, 1999, σ. 571.
Μπουκάλα Π., Οι παράπλευρες
συνέπειες της τρομοκρατίας, Καθημερινή, 4-7-2002.
Πέτρος Δαμασκηνός, Φιλοκαλία, Αστήρ,
τ. 3, σ. 165.
Συμεών Νέος Θεολόγος, Ηθικός 2,
Sources Chretiennes,
τ. 122, σ. 358.
Vrame Anton C., Θέματα Χριστιανικής
Αγωγής, εκδ. Αρμός, Αθήνα 2001, σ. 40.
Wolff Fransis,
Ο Αριστοτέλης και η πολιτική,Ινστιτούτο του Βιβλίου – Μ.
Καρδαμίτσα,Αθήνα 1995,σ. 99.
|
