«Η ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ ΣΤΗ ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΑΓΩΓΗ, ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΠΟΛΥΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ» 

 Περίληψη

Η εκπαίδευση στη σύγχρονη πολυπολιτισμική κοινωνία θα πρέπει να αποβλέπει –πέραν των άλλων- και στη δημιουργία μιας ανεκτικής δημοκρατικής κοινωνίας απέναντι σε κάθε μορφή μειονότητας.

Για την υλοποίηση των ανωτέρω, το σύγχρονο σχολείο θα πρέπει να συνδεθεί με διαφοροποιήσεις που θα περάσουν μέσα από την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών και θα αναφέρονται:

•  στις σχέσεις μαθητών - δασκάλων,

•  στο σχολείο ως «σύστημα»,

•  στη θεώρηση του σχολείου ως χώρου δημιουργίας και των μαθητών ως συνδημιουργών,

•  στη χρήση ομαδοσυνεργατικών μεθόδων διδασκαλίας,

•  στη συνεμπλοκή στην παιδαγωγική διαδικασία της εξωσχολικής κοινότητας αλλά και της τοπικής κοινωνίας και προπάντων,

•  στην αλλαγή νοοτροπίας του εκπαιδευτικού, που μέσα από ένα αποκεντρωμένο εκπαιδευτικό σύστημα: θα συντονίζει, θα κινητοποιεί, θα κατανοεί, θα συμβουλεύει, θα συν - εργάζεται και θα συν - δημιουργεί.

Είναι όμως έτοιμοι οι εκπαιδευτικοί διδακτικά και παιδαγωγικά να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις ενός τέτοιου σχολείου; Η σύντομη ανακοίνωση  που ακολουθεί προσπαθεί:

1. Να δώσει απάντηση στο παραπάνω ερώτημα με βάση τις σχετικές έρευνες, την εμπειρία στελεχών της εκπαίδευσης και απλών εκπαιδευτικών, και

2.  να καταθέσει προτάσεις για την αντιμετώπιση του προβλήματος.

ABSTRACT

 Education in a modern multicultural society should aim at the establishment of a democratic society, tolerant towards any minority.

To fulfill this, Modern School should be made different and this can be achieved through teacher-training on the following fields:           

•   Teacher-pupil relations

•   Regarding school as an integrated system

•  Considering school as a creative field and viewing pupils as co-creators

•   Using team-work methods in teaching

•   Integrating local societies in the pedagogical procedure and mostly on

•  Changing the mentality of a teacher, who, within a decentralized educational system will be able co-ordinate, motivate, apprehend, advise, co-operate and co-create.

The question arises: Are the teachers pedagogically and  educationally prepared to meet such requirements?

In this report we attempt to:

1.  Answer the above question based on both research results and teaching experience

2.   Provide suggestions dealing with this problem.

1.    ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΤΩΝ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ ΚΑΙ ΠΑΛΛΙΝΟΣΤΟΥΝΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ

Τα τελευταία χρόνια ο συνεχώς αυξανόμενος πληθυσμός των αλλοδαπών μαθητών στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση, επέβαλε την αναγκαιότητα υλοποίησης και εφαρμογής της διαπολιτισμικής-διγλωσσικής αγωγής και εκπαίδευσης στην πράξη. Η μέριμνα της πολιτείας για την εκπαίδευση των αλλοδαπών και παλιννοστούντων μαθητών άρχισε δειλά-δειλά τη δεκαετία του 1970.Το διάστημα 1980-1996 έχουμε την παλιννόστηση των Ποντίων αρχικά και των Βορειοηπειρωτών αργότερα. Οι βάσεις όμως για την εκπαίδευση των αλλοδαπών μαθητών μπαίνουν μετά το 1996.

Φυσικά, η πολιτεία έχει την κύρια ευθύνη του σχεδιασμού της διαπολιτισμικής-διγλωσσικής αγωγής και εκπαίδευσης χωρίς βεβαίως να υποτιμάται και ο ρόλος όλων των εμπλεκόμενων φορέων (Σχολικών Συμβούλων, Διευθυντών Εκπ/σης, εκπ/κών, αλλά και των οικογενειών των μεταναστών). Όλα αυτά μας οδηγούν σε μια πολυεπίπεδη προσέγγιση του θέματος, η οποία άλλωστε συνθέτει και την έννοια «επιπολιτισμός», που μπορεί να πάρει τις παρακάτω μορφές:

• Εναρμόνιση: Όταν ο μετανάστης διατηρεί την ταυτότητά του αλλά παράλληλα γίνεται αναπόσπαστο κομμάτι της χώρας υποδοχής.

• Αφομοίωση: Όταν απορρίπτει την πολιτιστική του ταυτότητα και ενσωματώνεται στη χώρα υποδοχής.

• Διαχωρισμός:Όταν εμμένει στη διατήρηση της εθνικής του ταυτότητας και απορρίπτει όλα τα στοιχεία του νέου πολιτιστικού του χώρου.

• Περιθωριοποίηση:Όταν το άτομο χάνει την ψυχολογική και πολιτιστική επαφή τόσο με την ομάδα από την οποία  προέρχεται όσο και με τον ευρύτερο χώρο της χώρας υποδοχής.  (Berry 1984) 

Είναι λοιπόν απαραίτητο σήμερα, να αντιμετωπισθούν τα νέα δεδομένα στην εκπαίδευση των αλλοδαπών μαθητών με σύγχρονες κοινωνικοεκπαιδευτικές αντιλήψεις, να δοθούν κίνητρα, να προταθούν αξίες και να εμπλακούν στη διαδικασία όλοι οι θεσμοί που συμμετέχουν στην υλοποίηση της εκπαιδευτικής διαδικασίας.

Ο ρόλος της εκπαίδευσης επομένως σήμερα, θα πρέπει να αποβλέπει στη δημιουργία μιας ανεκτικής δημοκρατικής κοινωνίας στην οποία δε θα πρέπει να έχουν θέση ο ρατσισμός, η περιθωριοποίηση των πολιτικών, πολιτιστικών μειονοτήτων και ειδικών πολιτισμικών ομάδων, καθώς και η θρησκευτική και πολιτική μισαλλοδοξία.

Η υλοποίηση όμως των ανωτέρω σ’ ένα σύγχρονο πολυπολιτισμικό σχολείο της πρώτης δεκαετίας του 21ου αιώνα, θα πρέπει να συνδεθεί και με διαφοροποιήσεις που θα αφορούν: τις σχέσεις μαθητών και δασκάλων, τη θεώρηση του σχολείου ως χώρου δημιουργίας και των μαθητών ως συνδημιουργών, τη χρήση ομαδοσυνεργατικών μεθόδων διδασκαλίας, τη συνεμπλοκή στην παιδαγωγική διαδικασία της εξωσχολικής κοινότητας αλλά και της τοπικής κοινωνίας, και τέλος την αλλαγή νοοτροπίας του εκπαιδευτικού, που μέσα από ένα αποκεντρωμένο εκπαιδευτικό σύστημα, θα συντονίζει, θα κινητοποιεί, θα κατανοεί, θα συμβουλεύει, θα συν-εργάζεται  και θα συν-δημιουργεί.

2.ΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΗΣ ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

 2.1. Το ελληνικό νομικό πλαίσιο

Ο νόμος 2413/1996, ορίζει το σκοπό και το περιεχόμενο της Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης, την οργάνωση και λειτουργία σχολικών μονάδων Α/θμιας και Β/θμιας για παροχή εκπαίδευσης σε νέους με εκπαιδευτικές, κοινωνικές, πολιτιστικές ή μορφωτικές  ιδιαιτερότητες (ΦΕΚ 124, Τεύχος 1ο,  στο Κεφάλαιο Ι, άρθρα 34 –39). Προβλέπει μάλιστα στα αντίστοιχα σχολεία διαπολιτισμικής εκπαίδευσης την εφαρμογή ειδικών αναλυτικών προγραμμάτων με δυνατότητα πρόσθετων ή εναλλακτικών μαθημάτων και μειωμένο ωράριο εργασίας των εκπαιδευτικών. Παράλληλα με την ίδρυση του Ι.Π.Ο.Δ.Ε. (Ινστιτούτου Παιδείας Ομογενών και Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης, Ν. 2413/1996, άρθρα 5-7) ρυθμίζονται θέματα όπως:

• Η σύνταξη και έγκριση προγραμμάτων, η συγγραφή σχετικών διδακτικών βιβλίων, η προετοιμασία διδακτικού υλικού για διαπολιτισμικά σχολεία κ.λπ.

• Η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών που θα διδάξουν σε  ξένες χώρες.

• Η μελέτη θεμάτων παλιννοστούντων ή επαναπατριζόμενων Ελλήνων για μια πιο ευχερή ένταξη στο εκπαιδευτικό σύστημα της χώρας.

• Η γνωμοδότηση για ίδρυση σχολείων διαπολιτισμικής εκπαίδευσης, η μελέτη και η έγκαιρη αντιμετώπιση κάθε άλλου σχετικού θέματος της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης.

• Η συνεργασία του Ι.Π.Ο.Δ.Ε. με το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας,  τα Α.Ε.Ι., το Συμβούλιο Απόδημου Ελληνισμού και άλλους φορείς.

2.2. Το ευρωπαϊκό πλαίσιο

Η Δράση 2 του Προγράμματος Comenius που αναφέρεται την Σχολική εκπαίδευση, θέτει ως στόχο τη βελτίωση της ποιότητας εκπαίδευσης για τα παιδιά των διακινούμενων εργαζομένων, των προσώπων που ασκούν πλανόδια επαγγέλματα, των ταξιδιωτών και των τσιγγάνων. Επίσης, στοχεύει στην προώθηση της διαπολιτισμικής διάστασης της εκπαίδευσης των μαθητών, ώστε να προετοιμαστούν για να ζήσουν σε μια κοινωνία που χαρακτηρίζεται όλο και περισσότερο από την πολιτιστική και γλωσσική πολυμορφία, την ενίσχυση  της αμοιβαίας κατανόησης και αλληλεγγύης μεταξύ των πολιτών προκειμένου να καταπολεμήσουν το ρατσισμό και την ξενοφοβία. Παράλληλα προτείνονται στα κράτη-μέλη σχέδια που αποσκοπούν:

• Στη βελτίωση εκπαιδευτικών παροχών στα παιδιά των ανωτέρω κατηγοριών.

• Στην προώθηση της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης μέσω συγκεκριμένων σχεδίων που:

  • Αποβλέπουν στην προώθηση της ανοχής και της αμοιβαίας κατανόησης μεταξύ των ανθρώπων από διαφορετικές γλωσσικές καθώς και κοινωνικοπολιτιστικές ομάδες.

  • Ενθαρρύνουν την ανάπτυξη ενεργούς ιθαγένειας όλων των μαθητών με την προώθηση της αμοιβαίας κατανόησης της πολυμορφίας των πολιτισμών εντός της Ε.Ε.

  • Αποβλέπουν στην προώθηση καινοτόμων διαπολιτισμικών προσεγγίσεων ως προς τη διδασκαλία  διαφόρων μαθημάτων,(Ν. 2413/1996, άρθρα 5-7) και

  • Προτείνουν την παραγωγή σχετικού λογισμικού εκπαιδευτικών πολυμέσων μέσα από διακρατική συνεργασία.

Τα παραπάνω σχέδια στοχεύουν στην ανάπτυξη του διαπολιτισμικού διαλόγου και στην κατανόηση των πολιτισμικών αλλά και θρησκευτικών διαφορών.

3. ΟΙ ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΕΣ ΘΕΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

3.1. Ο όρος «Διαπολιτισμική Εκπαίδευση»

Η σύγχρονη Παιδαγωγική δυσκολεύεται να ορίσει επακριβώς τον όρο «Διαπολιτισμική Εκπαίδευση». Ιστορικά ξεκίνησε από τις ΗΠΑ τη δεκαετία του 1970 και ακολούθησε τον προηγούμενο όρο που ήταν πολυπολιτισμική εκπαίδευση όταν οι ΗΠΑ βρέθηκαν αντιμέτωπες με το μεγάλο ποσοστό αλλόφωνων μαθητών στα  Αμερικάνικα σχολεία (κυρίως ισπανόφωνων), καθώς και με μια πολύ μεγάλη σχολική διαρροή και αποτυχία των παιδιών αυτών.  (Αλ. Ανδρούσου, 2002).

Συνήθως, ο όρος σήμερα χρησιμοποιείται ευρέως, έχει αντιπαραβληθεί με την αντιρατσιστική εκπαίδευση και έχει συνδεθεί με αυτή (Α. Παπάς 1998). Είναι, λοιπόν, δύσκολο να δοθεί ένας σύντομος, σαφής και καθολικά αποδεκτός ορισμός. Μια πιο άμεση προσέγγιση είναι να δώσουμε έμφαση περισσότερο στον όρο «διαπολιτισμική» και λιγότερο στον όρο «εκπαίδευση». Άρα «διαπολιτισμική» είναι η:

• Εκπαίδευση μέσω πολλών πολιτισμών

• Εκπαίδευση μέσα σε πολλούς πολιτισμούς

• Εκπαίδευση για μια πολυπολιτισμική κοινωνία.

Ακόμη η Διαπολιτισμική Εκπαίδευση μπορεί να νοηθεί παιδαγωγικά και ως διαδικασία επικοινωνίας των πολιτισμών. (Α. Παπάς 1998). 

Στην κατεύθυνση αυτή σημαντική είναι η προσπάθεια που καταβάλλουν:

• Το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο με την έκδοση σχετικών βοηθητικών βιβλίων και ανάλογων βοηθημάτων για το μαθητή και το δάσκαλο. («Ανοίγω το Παράθυρο Ι και ΙΙ» εκδόσεις ΟΕΔΒ)        

• Το ΚΕΔΕΚ (Κέντρο Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Πατρών) που τα τελευταία χρόνια έχει οργανώσει 5 Διεθνή συνέδρια που έχουν σχέση με τη Διαπολιτισμική Εκπαίδευση.

• Τα ελληνικά πανεπιστήμια, τα δευτεροβάθμια συνδικαλιστικά όργανα εκπαιδευτικών καθώς και άλλοι φορείς.

3.2. Η Διαπολιτισμική εκπαίδευση στη σχολική πραγματικότητα.

Μέσα σε μια σχολική όμως μονάδα τα πράγματα ξεφεύγουν από τη θεωρητική τοποθέτηση. Έτσι το σύγχρονο ελληνικό σχολείο βρίσκεται μπροστά στο σοβαρό πρόβλημα της διγλωσσίας. Και οι αιτίες είναι:

1. Το σφιχτό επίσημο Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών που δεν παρωθεί εκπαιδευτικούς και μαθητές σε ουσιαστική συμμετοχή στην προσέγγιση της γνώσης.

2.  Η έλλειψη σχετικού υποστηρικτικού διδακτικού υλικού που θεωρείται σήμερα απαραίτητη προϋπόθεση για το ξεπέρασμα της διγλωσσίας στο σύγχρονο πολυπολιτισμικό σχολείο, μια που η μετάδοση των εκπαιδευτικών μηνυμάτων και επομένως η μάθηση, επιτυγχάνεται με τη χρήση και το συνδυασμό όλων εκείνων των στοιχείων που καθορίζουν και χαρακτηρίζουν μια σωστή οργάνωση της διδακτικής και μαθησιακής διαδικασίας, και

3.  Η ανεπαρκής επιμόρφωση των εκπαιδευτικών στη διαπολιτισμική εκπαίδευση.

  4.ΟΙ  ΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΜΑΣ ΕΜΠΕΙΡΙΕΣ

  Έχει διαπιστωθεί από τη μακρόχρονη εμπειρία μας, τις σχετικές έρευνες αλλά και από τις επισκέψεις σε σχολεία με μεγάλο αριθμό αλλοδαπών μαθητών, ότι οι εκπαιδευτικοί στην πλειοψηφία τους προβληματίζονται στον παιδαγωγικό αλλά και διδακτικό τρόπο αντιμετώπισης των αλλοδαπών μαθητών.  Συγκεκριμένα:

1.  Από ερωτηματολόγια που δόθηκαν κατά τη διάρκεια της επιμόρφωσης στο Π.Ε.Κ. Τρίπολης την τελευταία τετραετία (1998-2002) σε εκπαιδευτικούς με αρκετά χρόνια υπηρεσίας αλλά και σε νεοδιόριστους, όταν τους ζητήθηκε να απαντήσουν στο ερώτημα αν έχουν την παιδαγωγική ετοιμότητα για να διδάξουν σε τάξεις που ο αριθμός των αλλοδαπών μαθητών είναι σημαντικός (άνω του 10% του συνόλου) και σε αρνητική απάντηση τι προτείνουν, απάντησαν ως εξής:

   • Το 35% νομίζει πως δεν είναι έτοιμο (κύρια η πλειοψηφία των νεοδιόριστων) να  ανταποκριθεί στις απαιτήσεις μιας τέτοιας τάξης, και ζητά συστηματική θεωρητική ενημέρωση αλλά και πρακτική άσκηση.

   • Το 30% νομίζει πως θα ανταποκριθεί καλά στις απαιτήσεις μιας τέτοιας τάξης, και θα ήθελε μια πιο καλή ενημέρωση και περισσότερη πρακτική άσκηση.

   •  Τέλος, το υπόλοιπο 35% πιστεύει πως είναι πολύ καλά ενημερωμένο και δε θα αντιμετωπίσει κανένα πρόβλημα.

2. Στις επισκέψεις με την ιδιότητα του Σχολικού Συμβούλου στα τμήματα που είχαν σημαντικό αριθμό αλλοδαπών την τελευταία τετραετία, διαπιστώσαμε τα παρακάτω τα οποία και καταγράψαμε στις ετήσιες εκθέσεις λειτουργίας των σχολικών μονάδων της περιφέρειάς μας: 

   • Η παρακολούθηση του νηπιαγωγείου από τους αλλοδαπούς μαθητές λειτούργησε πολύ θετικά και είχε ως αποτέλεσμα την ομαλή ένταξή τους στο σχολικό περιβάλλον. Η επίδοση μαθητών που φοίτησαν στο νηπιαγωγείο, στο γλωσσικό μάθημα, στις δυο τελευταίες τάξεις του Δημοτικού ήταν: άριστα 35%, πολύ καλά 30%, καλά 30%  και σχεδόν καλά 5%. Αντίθετα όσοι δε φοίτησαν σε νηπιαγωγείο είχαν επίδοση: 20% πολύ καλά, 60% καλά και 20% σχεδόν καλά.

   • Οι σχέσεις των ντόπιων γονέων με τους αλλοδαπούς συμπολίτες τους δεν είναι και οι άριστες. Οι περισσότεροι ντόπιοι γονείς (60%) εκφράζουν την άποψη ότι οι αλλοδαποί μαθητές «φρενάρουν» την πρόοδο των παιδιών τους. Σε αντίθεση οι σχέσεις Ελλήνων και αλλοδαπών μαθητών είναι πολύ καλές.

   • Η μακρά παραμονή αλλοδαπών γονέων στη χώρα μας έχει σημαντική επίδραση στην ομαλή ένταξη αλλά και στην πρόοδο των παιδιών τους (το 69% των αλλοδαπών μαθητών που οι γονείς τους ήταν στη χώρα μας την τελευταία 8ετία δεν παρουσίασε προβλήματα, ενώ στην αντίθετη περίπτωση το ποσοστό ήταν 32%), ενώ και το ενδιαφέρον των αλλοδαπών γονέων για την πρόοδο των παιδιών τους στο σχολείο είναι πολύ αυξημένο.

   • Η ανάγκη για συνεχή και διαρκή καθοδήγηση σε συνδυασμό με συστηματική επιμόρφωση ήταν βασικά αιτήματα σ’ εμάς από Διευθυντές σχολείων και εκπαιδευτικούς που δίδαξαν σε τάξεις με αλλοδαπούς μαθητές.

Πέρα από τις έρευνες και την εμπειρία μας και άλλες έρευνες διαπιστώνουν το ίδιο πρόβλημα και προτείνουν ανάλογες λύσεις. Έτσι:

Σε έρευνα που έγινε από το Π.Τ.Δ.Ε. του Πανεπιστημίου Αθηνών σε δείγμα 236 τμημάτων στο Λεκανοπέδιο Αττικής (Φλεβάρης-Μάης1994) οι προτάσεις για την αντιμετώπιση του προβλήματος από τη μεριά των εκπαιδευτικών ήταν: Εξατομικευμένη διδασκαλία, χρήση ειδικού υλικού για δάσκαλο και μαθητή, φροντιστηριακά τμήματα και επιμόρφωση των Δασκάλων.

Η έρευνα της Ε. Ματή – Ζήση, με θέμα «Αλλοδαποί, παλιννοστούντες και Έλληνες συμμαθητές στο Δημοτικό Σχολείο» (Ανακοίνωση στο 10ο    Διεθνές Συνέδριο της Παιδαγωγικής Εταιρείας Ελλάδος, Ναύπλιο, 8-10/11/2001), προτείνει τη χρήση ενισχυτικής διδασκαλίας με παράλληλη επιμόρφωση των εκπαιδευτικών που διδάσκουν σ’ αυτές τις τάξεις.

Ανάλογη και η δική μας διαχρονική έρευνα (1998-2002) στην Αργολίδα (Ανακοίνωση στο 5ο Συνέδριο του ΚΕΔΕΚ, Πάτρα 12-14/07/ 2002) με θέμα «Ενισχυτική Διδασκαλία ή Τάξεις Υποδοχής στη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας σε αλλοδαπούς μαθητές του Δημοτικού σχολείου», όπου και προτείναμε τη δραστική μείωση των Φ.Τ. και Τ.Υ. και αύξηση των τμημάτων ενισχυτικής διδασκαλίας με παράλληλη επιμόρφωση των εκπαιδευτικών που διδάσκουν σ’ αυτές τις τάξεις.

5. Η ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗΣ ΤΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ

  Ύστερα από τα παραπάνω που θεωρητικά αναφέρθηκαν και από τις σχετικές έρευνες διαπιστώθηκε ότι η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών, θα πρέπει να αποτελέσει βασική προτεραιότητα της Πολιτείας, μια που αρκετοί εκπαιδευτικοί (65%) είναι λίγο ή καθόλου ενημερωμένοι σε μεθόδους αλλά και πρακτικές που δίνουν τη δυνατότητα να ξεπεραστεί το πρόβλημα της εκπαίδευσης των αλλοδαπών μαθητών. Γιατί μέσα από την επιμόρφωση θα βοηθηθεί ο εκπαιδευτικός να ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις των καιρών που ζητούν:

• Ελεύθερο, με σαφή τα όρια, πεδίο δράσης στους μαθητές του.

• Οι μαθητές του να είναι συνεργάτες και συνοδοιπόροι στον αγώνα του.

• Παροχή βοήθειας στους μαθητές του στην προσπάθειά τους να αποκτήσουν δικές τους ιδέες.

• Αποφυγή από μέρους του έτοιμων λύσεων, αλλά παροχή βοήθειας στην «ανακάλυψη» των λύσεων, με στόχο την ανάπτυξη της δημιουργικής  των σκέψης.

  Κοντολογίς, εφαρμογή μιας διαφοροποιημένης διδασκαλίας ώστε :

• Οι μαθητές να μαθαίνουν να εργάζονται αυτοδύναμα, να επικοινωνούν μεταξύ τους, επιλέγοντας τις δραστηριότητες εκείνες που ανταποκρίνονται στις ανάγκες τους, και

• οι εκπαιδευτικοί να μπορούν να παρακολουθούν καλύτερα τους μαθητές τους, να τους συμπαραστέκονται, να βελτιώνουν την οργάνωση του μαθήματος αναλαμβάνοντας το ρόλο του συμβούλου του μαθητή.

• Συνεπώς, μέσα από την επιμόρφωση, επιβάλλεται να περάσει μια γενικότερη αλλαγή νοοτροπίας στην εκπαίδευση. Το σύγχρονο ελληνικό σχολείο, θα  πρέπει να είναι ένα «ανοιχτό σχολείο στην κοινωνία» και ο ρόλος του εκπαιδευτικού σήμερα, όσον αφορά την παιδαγωγική του ελευθερία, να είναι αναβαθμισμένος. Έτσι ο εκπαιδευτικός σε γενικές γραμμές αλλά και ειδικότερα για την υλοποίηση ενός διαπολιτισμικού προγράμματος  πρέπει να χαρακτηρίζεται από στοιχεία που θα τον κάνουν να είναι:

• Ο συντονιστής της όλης εκπαιδευτικής διαδικασίας,

• αυτός που θα κινητοποιεί, κατανοεί και βοηθά το μαθητή στην "ανακάλυψη" της γνώσης,

• αυτός που θα συμβουλεύει, θα συνεργάζεται και θα καθοδηγεί, δίχως να ποδηγετεί,

• αυτός που σε τελευταία ανάλυση θα δημιουργεί. (Α. Παπάς 1998). 

5.1. Οι στόχοι της επιμόρφωσης

Η επιμόρφωση (θεωρητική και πρακτική) των εκπαιδευτικών στη διαπολιτισμική εκπαίδευση, ανεξάρτητα αν αυτή θα είναι μικρής ή μεγάλης διάρκειας, θα πρέπει να εστιάσει τους επιμορφωτικούς της στόχους, κατά τη γνώμη μας, σε τέτοια θέματα, ώστε οι εκπαιδευτικοί να έχουν όσο το δυνατό μια πιο πλήρη εικόνα σε ό,τι αφορά τους συγκεκριμένους μαθητές. Έτσι οι εκπαιδευτικοί θα πρέπει:

•  Από κοινωνιολογική άποψη :

  •  Να γνωρίζουν τα χαρακτηριστικά των πολιτισμικών ομάδων και μειονοτήτων, και

  • να εντρυφήσουν στις κοινωνιολογικές έννοιες: ρατσισμός, περιθωριοποίηση, ενσωμάτωση, κοινωνική ένταξη, αφομοίωση, αλλοτρίωση, στάσεις, στερεότυπα, προκαταλήψεις κ.λπ.

• Από διδακτικοπαιδαγωγική άποψη να γνωρίζουν:

  • Τη μαθησιακή κατάσταση αλλά και τις  βιωματικές εμπειρίες που τα παιδιά αυτά διαθέτουν, για να μπορέσουν να χρησιμοποιήσουν την κατάλληλη διδακτική μέθοδο που θα τους βοηθήσει να κάνουν πιο αποτελεσματική τη διδασκαλία  τους.

  • Ότι πρέπει να επιδιώκεται η αποδοχή των αλλοδαπών μαθητών από τους συμμαθητές τους, αλλά και από τη σχολική κοινότητα.

  • Ότι πρέπει να βοηθούν στο ξεπέρασμα των όποιων προβλημάτων τους με γνήσια επικοινωνία αλλά και με ανάθεση συγκεκριμένων ρόλων και δραστηριοτήτων, καθώς και με την ένταξη κάποιων πολιτισμικών στοιχείων των χωρών τους  στο σχολικό πρόγραμμα.

  Ιδιαίτερη αναφορά, όμως εδώ, θα πρέπει να γίνει κύρια στον τρόπο διδασκαλίας του γλωσσικού μαθήματος, μια που εκεί υπάρχουν και οι μεγαλύτερες δυσκολίες. Στην περίπτωση αυτή, η διδακτική προσέγγιση θα πρέπει να γίνει με βάση:

  • Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους,

  • τη μαθησιακή κατάσταση στην οποία βρίσκονται, και

  •  την ένταξη στα Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών βασικών πολιτιστικών και πολιτισμικών στοιχείων των αλλοδαπών για να διευκολυνθεί η επικοινωνία των παιδιών με τη σχολική κοινότητα αλλά και να γίνουν κοινωνοί των παραπάνω στοιχείων όλοι οι  Έλληνες.

• Από θεσμική άποψη να γνωρίζουν:

  • Το ελληνικό νομικό πλαίσιο που διέπει τη Διαπολιτισμική Εκπαίδευση

  • Τα σχετικά ψηφίσματα του Συμβουλίου των Υπουργών Παιδείας της Ευρωπαϊκής Ένωσης σχετικά με τη φοίτηση των παιδιών αυτών.

  • Τις ενέργειες της Δράσης 2 του Κοινοτικού Προγράμματος Comenius, και

  • Τη Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Παιδιού.

6. ΠΡΟΤΑΣΗ   ΜΟΝΤΕΛΟΥ ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗΣ ΣΤΗ ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

Η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών στη διαπολιτισμική εκπαίδευση είναι σήμερα απολύτως αναγκαία και πρέπει να περιλαμβάνει ό,τι πιο πάνω αναφέραμε. Και το μοντέλο επιμόρφωσης που στο σημείο αυτό σας παρουσιάζουμε κωδικοποιεί τις απαιτήσεις ενός επιμορφωτικού προγράμματος στην διαπολιτισμική εκπαίδευση.

Επομένως, ένα τέτοιο πρόγραμμα επιμόρφωσης θα πρέπει να περιλαμβάνει:

1. Τη γ ν ώ σ η της Κοινωνίας, της Πολιτικής κατάστασης (στη χώρα προέλευσης), της Ανθρωπογεωγραφίας και της καθημερινής ζωής των μεταναστών.

2. Την κ α τ α ν ό η σ η των προβλημάτων που μια οικογένεια μεταναστών αντιμετωπίζει όπως: Κατανόηση γλώσσας, επικοινωνία με τις αρχές, προβλήματα στην εργασία κ.λπ.

3. Την α π ο δ ο χ ή της υφισταμένης πολιτισμικής πραγματικότητας.

4. Τους τ ρ ό π ο υ ς αντιμετώπισης των διαμορφούμενων εντάσεων στη σχολική μονάδα.

5. Τη σ υ ν ο λ ι κ ή  δ ρ ά σ η  μέσα “στην” και “για” την Ευρώπη στο πλαίσιο των κοινά αποδεκτών ευρωπαϊκών αξιών.

6. Τις π α ι δ α γ ω γ ι κ έ ς  κ α τ ε υ θ ύ ν σ ε ι ς  στην μετάδοση της γνώσης που είναι:

   • Προσανατολισμοί δράσης.

   • Προσανατολισμός ως προς το προϊόν της μάθησης.

   • Διεπιστημονική μάθηση.

   • Μάθηση μέσα από την πράξη.

   • Ενεργός συμμετοχή των συμμετεχόντων.

   • Μάθηση μέσα στην ομάδα και από την ομάδα.

   • Διδακτική και μεθοδολογία προσέγγισης του ευρωπαϊκού πολιτισμού.

   • Προσπάθεια και εφαρμογή των νέων μεθοδολογιών στη διδακτική της γλώσσας.

7. Τη δ υ ν α τ ό τ η τ α  επικοινωνίας σχολείων και εκπαιδευτικών μέσα από τα ευρωπαϊκά προγράμματα, και τέλος,

8. Τη μ ε θ ο δ ο λ ο γ ί α  προσέγγισης της ευρωπαϊκής διάστασης μέσα απo ενεργητικές και βιωματικές μεθόδους διδασκαλίας

Κλείνοντας, θα θέλαμε να τονίσουμε ότι η ευαισθητοποίηση των εκπαιδευτικών μέσα από την επιμόρφωση θα βοηθήσει στην ανάπτυξη του αυτοσυναισθήματος των αλλοδαπών μαθητών. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα τη σωστή και ολοκληρωμένη ανάπτυξη της προσωπικότητάς τους, πράγμα που θα πρέπει να επιδιώκεται από τον εκπαιδευτικό όχι μέσα από μια ρήξη με την κυρίαρχη εθνική ομάδα της χώρας υποδοχής, ούτε με πίεση και εξαναγκασμό για την κοινωνική ενσωμάτωσή τους, αλλά με την οικειοθελή αφομοίωση, μέσα από τη σύνθεση των ιδιαίτερων πολιτισμικών τους στοιχείων, μ’ εκείνα της πλειονότητας. Πιστεύουμε πως το σύγχρονο πολυπολιτισμικό σχολείο θα πρέπει συνεχώς να προσπαθεί για τη μείωση των όποιων προκαταλήψεων, διακρίσεων ή κοινωνικών αποκλεισμών και ταυτόχρονα, να εξαλείφει το στιγματισμό σε βάρος τους.

7. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Aμπάτη, Α., - Ιορδανίδου, Α.(2001) «Τα λάθη στη γραπτή έκφραση αλλόγλωσσων μαθητών του Δημοτικού Σχολείου: o ρόλος τους στη διδασκαλία της ελληνικής ως δεύτερης γλώσσας».Εισήγηση στο Πανελλήνιο Συνέδριο “Σχολική γνώση & Διδασκαλία στη Πρωτοβάθμια Εκπ/ση”, Ιωάννινα, 3-6 Μαΐου 2001.

Γεώργας Δ.- Παπαστυλιανού Α. (1993) «Εκπολιτισμός Ποντίων και Βορειοηπειρωτών στην Ελλάδα: Ψυχολογικές διεργασίες προσαρμογής». Αθήνα 1993., έκδοση: Γ.Γ. Απόδημου Ελληνισμού.

Γεωργογιάννης Π. (1997) «Θέματα Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης», εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα 1997.

Δράκος Γ. – Νικολάου Γ.(2000) «Η μουσειακή εκπαίδευση ως μέθοδος ενισχυτικής διδασκαλίας της γλώσσας σε πολυπολιτισμικό περιβάλλον», Εκδόσεις Ατραπός, Αθήνα 2000.

Κατσιμάνης Κ.(1995) «Ο αγώνας του σχολείου κατά της ξενοφοβίας και της μισαλλοδοξίας». Άρθρο στο περιοδικό «Τα εκπαιδευτικά» Τεύχος 39-40/1995.

Νάσαινας Γ. - Φράγκος Δ. (1996) «Ο ρόλος του ατόμου στον κοινωνικό περίγυρο». Εκδόσεις «Εικόνα», Ναύπλιο 1996.

Νικολάου Γ.:«Ένταξη και εκπαίδευση των αλλοδαπών μαθητών στο Δημοτικό Σχολείο».

Πανταζής Σπ. (1997) «Η παιδαγωγική και το παιχνίδι-αντικείμενο στο χώρο του νηπιαγωγείου», εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα 1997».

Παπάς Α. (1998) «Διαπολιτισμική Παιδαγωγική και Διδακτική». Τόμος Α΄. Αθήνα 1998.

Παπάς Α. (1998) «Σύγχρονη Θεωρία και Πράξη της Παιδείας». Εκδόσεις «Ελληνικά Γράμματα» Αθήνα 1988.

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο: (1996) «Αναλυτικό πρόγραμμα για τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας σε παλιννοστούντες και αλλοδαπούς μαθητές», Αθήνα 1996.

Πανεπιστήμιο Αθηνών, Φιλοσοφική Σχολή. (1994)«Η διδασκαλία της Ελληνικής Γλώσσας σε αλλοδαπούς μαθητές». Πρακτικά Σεμιναρίου με το παραπάνω θέμα που πραγματοποιήθηκε από τη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών., Ο.Ε.Δ.Β. Αθήνα 1994.

Τζάνη Μαρία: (1992) «Θέματα Κοινωνιολογίας της Παιδείας»,Εκδόσεις Γρηγόρη Αθήνα 1992.

Τάνης Δ. (1996)«Τα ελληνικά ως δεύτερη ξένη γλώσσα»,έκδοση Α.Π.Θ., Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών, Θεσσαλονίκη 1996.

Επιτροπή Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων: (1997)«Η Σχολική φοίτηση των παιδιών των τσιγγάνων και των ταξιδιωτών», Αθήνα 1997.

Επιτροπή Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων: (1998)«Πρόγραμμα Σωκράτης», Αθήνα 1998.

         «Αναλυτικό Πρόγραμμα Δημοτικού Σχολείου» Ο.Ε.Δ.Β.