Ιστορία της Ετερότητας. Ο ξένος μέσα από τη μυθολογία:   οι    Κύκλωπες

Απόστολος ΔΩΣΣΑΣ

Υπ. Διδάκτωρ

Πανεπιστήμιο Αιγαίου

Ρόδος Ελλάδα

dossas@otenet.gr

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

  Οι Κύκλωπες, μορφές χαρακτηριστικές της Ελληνικής Μυθολογίας, βρίσκονται, λειτουργούν και απεικονίζονται με πολλές και διαφορετικές δράσεις σε πολλούς και διαφορετικούς μύθους.

   Οι μύθοι της Θεογονίας, της Τιτανομαχίας, ο μύθος του Προίτου, του Περσέα, του Ασκληπιού, οι μύθοι που αναφέρονται στη μαθητεία της Αθηνάς, μύθοι του Ήφαιστου ακόμα και της Άρτεμης δείχνουν τη βαρύτητα της ύπαρξης και δράσης των Κυκλώπων στο γίγνεσθαι της μυθολογούσας συνείδησης των αρχαίων Ελλήνων. Παρουσιάζονται ως πρωταγωνιστές αλλά και θύματα στην πάλη των γενεών για την εξουσία και ενσαρκώνουν τη συμπάθεια του αδικημένου από τη λογική και δράση του πλέγματος της εξουσίας. Απεικονίζονται είτε ως μη ανθρώπινα όντα είτε ως μη ελληνικός λαός με κοινό στοιχείο και στις δύο περιπτώσεις το θαυμασμό που προξενούν λόγω της γνώσης και κατοχής τεχνών και τεχνικών μυστικών. Ο εντυπωσιακότερος μύθος, αυτός του Οδυσσέα με τον Κύκλωπα Πολύφημο, έτσι όπως παρουσιάζεται στην Οδύσσεια, αποτελεί την κορυφαία στιγμή της σύγκρουσης-αντιπαράθεσης του ελληνικού κόσμου και σκέψης με τον μη ελληνικό. Η αντίθεση του Έλληνα – ανθρώπου, που είναι δημιουργός, παράγωγο και φορέας ταυτόχρονα του πολιτισμού και της ταυτότητάς του, με τα μη ελληνικά όντα που λειτουργούν αλληλένδετα με τη φύση χαρακτηρίζει τη δυναμική της αυτοαντίληψης των Ελλήνων όπως αυτή διαμορφώνεται από τη μυθική δημιουργία και συνείδηση.

ABSTRACT

Characteristic figures of greek mythology, Cyclopses are met and function through many and different myths. The myths of Theogonia, the Titanic battles, the myth of Pritos, Perseas, Aesculapious, the mythw that refer to education of Athena, Hephaestus, even the myth of Diana, show the significance of the Cyclopses’ existence and activities in the developing of the ancient Greek mythologikal consciense.Cyclopses appear to be leaders , but at the same time victims , througout the generations struggle for power and they represent the injustice’s compassion by the authorities intrigues and reasoning. They also appear either as not human being or as not Greek people, sharing in both cases the common element of being admired because of their knowledge and possesion of crafts and secret devices. The most amazing myth however concerms Odysseus and the Cyclops Polyphemus and iw thought to be the ultimate moment of the contrast – encounter between the Greeks and the Greek way of living and thinking , with the not Greek. The contrast between the Greek – human being, who is at the same time creator, product and carrier of both of his civilization and his identity, with the not Greeks , who live iterdependently with nature , characterizes the Greeks’ self – perception energy, the way it is shaped by the mythologikal creation and concience.  

Στους μύθους της Θεογονίας, η γέννηση των Κυκλώπων κατέχει περίοπτη θέση. Πρώτα γεννήθηκε το Χάος και έπειτα η Γη. Η Γη γέννησε πολλά παιδιά χωρίς ερωτικό πόθο και άλλα αφού πλάγιασε, όπως μας παραδίδει ο μύθος, με τον Ουρανό και με τον Πόντο. Έτσι εμφανίστηκαν οι θεοί που θα κυβερνούσαν τον κόσμο. Στην Ησιόδεια θεογονία η δημιουργία του κόσμου αρχίζει με τη Γη που γεννά αρχικά τα μέρη του σύμπαντος και κατόπιν άλλες επί μέρους θεότητες. Ο μύθος λειτουργεί σαν πρωτόγονη φιλοσοφία όπου με την πιο απλή εποπτική μορφή σκέψης αποτελεί ένα σύνολο από προσπάθειες να κατανοηθεί ο κόσμος, να εξηγηθεί η ζωή και ο θάνατος, η μοίρα και η φύση με τα φαινόμενά της, οι θεοί και οι λατρείες[1](Παπανούτσος 1973).  Η εντύπωση ότι από τη μάζα της γης παρουσιάστηκαν και τα υπόλοιπα τμήματα του σύμπαντος[2](Ξενοφάνης) υπάρχει ακόμη στην επιστημονική αντίληψη των Ελλήνων στα πρώτα τουλάχιστον στάδια της διαδρομής της .

Οι Κύκλωπες γεννήθηκαν από τη Γη και τον Ουρανό [3](Ησίοδος) ατρόμητοι και κάτοχοι τεχνών και μεγάλων μυστικών. Ο Στερόπης ,ο Βρόντης και ο Άργης ήταν οι τρεις πρώτοι Κύκλωπες με αρχέγονη θεϊκή υπόσταση οι οποίοι αργότερα χάρισαν στο Δία τη βροντή και τον κεραυνό. Όμοιοι και ισάξιοι των θεών, εμφανίζονται με μοναδική διαφορά την ύπαρξη ενός μόνο και μάλιστα κυκλικού ματιού στο κέντρο του μετώπου. Χαρακτηρίζονται άγριοι, ικανοί οικοδόμοι γιγαντιαίων[4](Απολλόδωρος) τειχών και αρχισιδηρουργοί στη Θράκη αρχικά ,στην Κρήτη αργότερα και κατόπιν στη Λυκία. Η αναφορά και σύνδεση αυτών των τόπων με κοινά στοιχεία πολιτισμού όπως η γνώση συγκεκριμένων τεχνών, μας δείχνει ότι υπήρχε στενός πολιτιστικός δεσμός μεταξύ των τόπων αυτών.   Αξίζει να σημειωθεί ότι οι  τρεις αρχικοί Κύκλωπες δεν φαίνεται να αποκτούν απογόνους[5](Ησίοδος) και παραμένουν ως υπάρξεις απόλυτα αυτόνομες χωρίς καμιά διάθεση να συμβάλλουν στην προώθηση της ζωής ή στη δημιουργία πρωταγωνιστικού ρόλου της οντότητάς τους.

 Οι απόγονοι της Γης, οι Τιτάνες, οι Κύκλωπες, οι Γίγαντες και οι Εκατόγχειρες στην αφετηριακή μορφή του μύθου δεν πρέπει να ήταν μορφές – οντότητες πολύ διαφορετικές μεταξύ τους. Εδώ έχουμε να κάνουμε με το φαινόμενο εκείνο της μυθοπλασίας όπου δίδεται πρόσωπο και λειτουργίες σε γνωστά φυσικά φαινόμενα και σώματα. Η διαφορετικότητα της μορφής και του ονόματος (πολυμορφία και πολυωνυμία ) έχει να κάνει κυρίως με τις διαδοχικές στο χώρο και το χρόνο μυθοπλασίες της βασικής ιδέας, με τις παραλλαγές του αρχικού μύθου. Ξαναβρίσκουμε τους Κύκλωπες όταν ο Κρόνος ανεβαίνει στο θρόνο του πατέρα του Ουρανού, παίρνει τα σκήπτρα της εξουσίας και διακυβέρνησης του σύμπαντος και φυλακίζει Κύκλωπες και Εκατόγχειρες ενώ ελευθερώνει τους Τιτάνες. Παρουσιάζεται ξεκάθαρα η διαφοροποίηση των παιδιών της Γης, οι διαφορετικές λειτουργίες και αρχές τους και υπογραμμίζεται η παρουσία και ο ρόλος τους στο θεϊκό γίγνεσθαι. Ο μύθος, παρουσιάζοντας την πάλη των γενεών για την εξουσία, την πάλη της αντιεξουσιαστικής λογικής με τη με κάθε μέσο λογική διατήρησης της εξουσίας, μας παραδίδει τον πόλεμο του Δία με τον Κρόνο στον οποίο έλαβαν μέρος όλες οι υπάρχουσες θεότητες που είτε υπήρχαν με οποιαδήποτε κατάσταση είτε τις είχε καταπιεί ο Κρόνος. Στη φάση αυτή ο Δίας ελευθέρωσε τους Κύκλωπες και τους Εκατόγχειρες από τα Τάρταρα που τους κρατούσε φυλακισμένους και αλυσοδεμένους ο Κρόνος. Με τη σειρά τους αυτοί πολέμησαν στο πλευρό του ελευθερωτή τους προμηθεύοντας μάλιστα το Δία με τα βασικά όπλα της ισχύος του , τον κεραυνό και την αστραπή. Σύμφωνα με μια παραλλαγή του μύθου, ο Δίας προέβη στην ενέργεια αυτή έπειτα από ένα χρησμό που του έδωσε η Γη, σύμφωνα με τον οποίο για να νικήσει τον Κρόνο έπρεπε να πάρει με το μέρος του τους θεούς εκείνους που ήταν φυλακισμένοι στα Τάρταρα. Ο ρόλος αυτός της Γης όπου εμφανίζεται να συμβουλεύει το Δία και η αξιοποίηση της συμβουλής – χρησμού να οδηγεί στη νίκη δηλώνει τη σχέση της Γης με τους χρησμούς και τη μαντεία. Έτσι οι Κύκλωπες εκτός από τα όπλα που χάρισαν στο Δία, χάρισαν στον Ποσειδώνα την τρίαινα και στον Άδη τη σκούφια που τον έκανε αόρατο. Δηλώνεται και εδώ η θεϊκή οντότητα των Κυκλώπων[6](Frazer J.G. 1990) και η συμμετοχή τους στη σύγκρουση ανάμεσα σε παλιότερες και νέες θεότητες προωθεί το μύθο της καταγωγής του κόσμου που θέλει την εξελικτική πορεία της διαμόρφωσής του να περνάει από [7]ατελείς, άγριες και τερατόμορφες δυνάμεις σε τελειότερες και ημερότερες, σύμφωνα μάλιστα με τον Hegel όπου η ανθρωπότητα από την πρώτη της αρχή προχώρησε και προχωρεί με αργά αλλά σταθερά βήματα προς όλο και λογικότερες μορφές κοινωνίας[8](Levi Strauss 1977).

 Στη σύγκρουση αυτή οι τερατώδεις και ανθεκτικές μορφές των  Κυκλώπων σε συνδυασμό με τις μαγικές τους ικανότητες βρίσκονται σε αρμονική σύνδεση με ένα μυθικό περιβάλλον που βρίσκεται κοντά στον κόσμο του παραμυθιού. Η μαγεία στη μυθική παράδοση βρίσκεται μαζί με την τέχνη και η τέχνη με την τερατομορφία ή τη σωματική ιδιαιτερότητα. Ο ικανός τεχνίτης στο μύθο έχει κάτι που τον κάνει να διαφέρει από τον κοινό άνθρωπο είτε αυτό είναι τερατομορφία είτε απλή σωματική αναπηρία. Ιδιαίτερα για τους κατόχους της τέχνης του σιδηρουργού επικρατούσε η αντίληψη ότι ήταν άνθρωποι παράξενοι. Σε πολλούς λαούς δεν ανήκαν στο στενό περιβάλλον της φυλής και αποτελούσαν τάξη-συντεχνία η οποία απολάμβανε τιμή ή περιφρόνηση. Θεωρούνταν μυστηριώδεις και επιτύγχαναν τη δουλειά τους με μαγικές πρακτικές[9](Ζιάκας 2002).Η εικόνα του τεχνίτη στο μύθο διατηρεί την αρχική της ιδέα αλλά ακολουθεί την εξελικτική πορεία της διαμόρφωσης του κόσμου : από τις πιο άγριες μορφές πηγαίνει σε πιο ήμερες Από την Κυκλωπική τερατομορφία πηγαίνουμε στον Ήφαιστο με τη χαρακτηριστική σωματική αναπηρία και η αξία του μυθικού τεχνίτη δηλώνεται από την επιλογή του Δία να συμμαχήσει εκτός από τους ανίκητους πολεμιστές και με τους μαγικούς τεχνίτες. Η σύγκρουση μεταξύ της παλιάς γενιάς των θεών και της νέας σε συνδυασμό με την εγκαθίδρυση της νέας θεϊκής τάξης πραγμάτων, της εξελικτικής της πορείας και της ποιοτικά βελτιωμένης μορφής της, μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι οι Κύκλωπες ήταν προολύμπιες θεότητες με υπόσταση ανάλογη με αυτή των Ολύμπιων θεών.

Η Ολύμπια θεότητα των τεχνών και της μεταλλουργίας, ο Ήφαιστος,   εξεταζόμενος κάτω από το πρίσμα της εξελικτικής πορείας της διαμόρφωσης του κόσμου και των θεών αποτελεί τη νεότερη εκδοχή και υπόσταση των Κυκλώπων. Ο Ήφαιστος είναι γιος της Ήρας όπως και οι Κύκλωπες είναι παιδιά της Γης και προέρχονται από την ενιαία ιδέα της φωτιάς[10] που πέφτει από τον ουρανό στη γη και προκαλεί ηφαιστειακά φαινόμενα. Η Αθηνά παραδίδεται ότι έμαθε τις τέχνες[11] από τους Κύκλωπες και κατόπιν τις δίδαξε στους ανθρώπους. Η ανάπτυξη της τεχνολογίας ταυτίζονταν με την ανάπτυξη της μεταλλουργίας όπου καθοριστικό ρόλο παίζει η χρήση και εκμετάλλευση της φωτιάς ώστε μαζί με την Αθηνά ή τον Προμηθέα να εντάσσονται στην κατηγορία των θεοτήτων που αποτέλεσαν τους φορείς πολιτισμού και οι Κύκλωπες ως δάσκαλοι της Αθηνάς. Μια παραλλαγή του μύθου, η μοναδική που αναφέρεται σε φυσικούς απογόνους των Κυκλώπων προσδίδοντάς τους έτσι και λειτουργίες κοινές με τους ανθρώπους και τους Ολύμπιους θεούς, η οποία έρχεται να τονίσει τη γνωστική εξάρτηση της Αθηνάς από τους Κύκλωπες, μας αναφέρει ότι πατέρας της θεάς υπήρξε ο Κύκλωπας Βρόντης[12](Κερένυι Κ.). Η Μήτις όταν καταβροχθίστηκε από τον Δία ήταν έγκυος στην Αθηνά από το Βρόντη και ο Δίας την καταβρόχθισε φοβούμενος μήπως γεννήσει κάποιο θεϊκό πλάσμα δυνατότερο από τον ίδιο. Το ζήτημα της πατρότητας της θεάς Αθηνάς τροφοδότησε πολλές παραλλαγές. Οι σιδηρουργοί Κύκλωπες συγγενεύουν με τους Ιδαίους Δακτύλους οι οποίοι ήταν φαλλικά προϊστορικά όντα και παραδίδεται ότι τέτοια όντα και πρώτοι άνθρωποι ανέλαβαν την ανατροφή της θεάς όταν αυτή γεννήθηκε και μάλιστα ένας απ’ αυτούς ο Ίτωνος θεωρούνταν και πατέρας της θεάς. Ο μύθος μας παραδίδει ότι ο Ήφαιστος μαθήτευσε κοντά στον Κηδαλίωνα και τους Κύκλωπες . Σε μια άλλη παραλλαγή της μαθητείας του Ήφαιστου τον βρίσκουμε στη Νάξο να μαθαίνει την τέχνη του σιδηρουργού από τον Κηδαλίωνα. Αναφέρεται ότι ο Κηδαλίων έμοιαζε με τους Καβείρους, το όνομά του σήμαινε φαλλικός και θεωρούνταν Κύκλωπας. Στην παραλλαγή αυτή παρατηρούμε ότι έχουμε διαφοροποίηση της εξωτερικής εμφάνισης των Κυκλώπων και οριοθέτηση της ύπαρξής τους ως συντεχνίας τεχνιτών –σιδηρουργών. Στη Λήμνο οι συνεργάτες του θεού ήταν Κάβειροι και λέγονταν Καρκίνοι.[13] Εδώ έχουμε αναφορά σε θεϊκούς τεχνίτες όμοιους με το θεό της φωτιάς και επανάληψη της διδακτικής παρουσίας των Κυκλώπων στις γνώσεις των οποίων οι θεοί του Ολύμπου όφειλαν πολλά. Οι σχέσεις των θεών με τους Κύκλωπες δεν περιορίζονταν στην παροχή  τεχνογνωσίας. Ο Απόλλωνας σκότωσε τους φυλακισμένους  Κύκλωπες για να εκδικηθεί το θάνατο του γιου του Ασκληπειού οριοθετώντας το τέλος των αρχαίων θεοτήτων από τη μυθική παράδοση. Η Άρτεμις,[14] έπειτα από πρόσκληση του Ήφαιστου, επισκέφθηκε τους Κύκλωπες στο νησί που ονομάζονταν Λιπάρα[15](άλλη χωροθεσία της κατοικίας των Κυκλώπων) και τους βρήκε να σφυρηλατούν μια ποτίστρα για τα άλογα του Ποσειδώνα. Ο Βρόντης την αγκάλιασε και επειδή στην Άρτεμη δεν άρεσαν οι αγάπες του Κύκλωπα συνεπλάκη μαζί του και τον πλήγωσε. Η επικοινωνία της θεάς με τους Κύκλωπες τελείωσε έπειτα από την απαίτηση της θεάς να της κατασκευάσουν ένα ασημένιο τόξο, φαρέτρα και βέλη και αυτή ως αντάλλαγμα θα τους έδινε να φάνε το πρώτο θήραμα που θα σκότωνε. Οι Νύμφες εμφανίζονται τρομοκρατημένες από την άγρια όψη των Κυκλώπων και το θόρυβο που προκαλούσε το σιδηρουργείο τους. Ο τυφλός  Ωρίων[16](Γκρέιβς Ρ. 1998) όταν βρίσκονταν στη θάλασσα με μια μικρή βάρκα, ακολουθώντας τον ήχο του σφυριού κάποιου Κύκλωπα, βγήκε στη Λήμνο. Στη Λήμνο, στο σιδεράδικο του Ήφαιστου, πήρε ένα μαθητευόμενο, τον Κηδαλίωνα, και αφού τον πήρε στους ώμους τον χρησιμοποίησε για οδηγό. Με τον τρόπο αυτό, έφτασε στα πέρατα του Ωκεανού όπου τον ερωτεύτηκε η Ηώ και ο αδελφός της ο Ήλιος του ξαναέδωσε την όρασή του.      

  Οι Κύκλωπες χωρίζονταν σε τρία γένη: τους ανθρωποφάγους ,τους κεραυνοποιούς και τους γαστρόχειρες Κύκλωπες[17](Ελλάνικος).Θα μπορούσαμε εδώ να  χωρίσουμε την τρίτη κατηγορία Κυκλώπων σε δύο, σ’ αυτούς που χαρακτήριζε η ιδιότητά τους του σιδηρουργού και σ’ αυτούς που ήταν ικανοί χτίστες και κατασκευαστές γιγαντιαίων τειχών. Χωρίς να τους διαχωρίζουμε τους εξετάζουμε μαζί δίδοντας βαρύτητα στην ιδιότητα του τεχνίτη, τη μη ελληνική καταγωγή τους και τον τρόπο με τον οποίο τους αντιμετώπιζε η ελληνική μυθική πραγματικότητα.

  Οι ανθρωποφάγοι ήταν πανύψηλοι, πολύ δυνατοί, με ένα κυκλικό μάτι στη μέση του μετώπου τους, χωρίς ιδιαίτερη ευφυΐα και με υπερβολική αλαζονεία ,κατάλοιπο προφανώς της εκπεσούσης θεϊκής τους οντότητας. Η έστω και εκπεσούσα θεϊκή οντότητα και αλαζονεία των ανθρωποφάγων Κυκλώπων τονίζεται με τον τρόπο που κερδίζουν την τροφή τους χωρίς να μοχθούν καλλιεργώντας τη γη ούτε ασκώντας τα επαγγέλματα που ασκούν οι θνητοί. Στην Ομηρική αναφορά παρατηρούμε ένα συγκερασμό του φανταστικού με το πραγματικό στοιχείο. Είναι η συνειδητή προσπάθεια του επικού να περιορίσει το φανταστικό στοιχείο της παλιάς παράδοσης και να το προσαρμόσει σε δεδομένα κοντινότερα στον ίδιο και τους ακροατές τους. Κατοικούσαν(Ευριπίδης)[18] σε μια μακρινή χώρα (στη Σικελία στην Αίτνα), όπως άλλωστε και όλοι οι μυθικοί λαοί, κάποιος μπορούσε να φτάσει εκεί μόνο παρασυρμένος από φουρτούνες και κακοκαιρίες και σίγουρα έχανε κάθε ελπίδα να ξαναδεί το σπίτι του λόγω της μεγάλης απόστασης που κάλυπτε η θάλασσα, τόσο μεγάλη που ούτε τα πουλιά μπορούσαν να καλύψουν ακόμη και αν πετούσαν έναν ολόκληρο χρόνο. Ο κόσμος των Κυκλώπων αποτελεί στο σύνολό του μια αντίθεση με τον κόσμο των Ελλήνων. Οι δύο αυτοί κόσμοι αποτελούν την έκφραση-σύγκριση των ψυχρών και των θερμών κοινωνιών[19](Levi Strauss 1961): οι ψυχρές κοινωνίες λειτουργούν σχεδόν όπως τα ρολόγια καταναλώνοντας την ενέργεια που είχαν από την αρχή και παρουσιάζονται σαν κοινωνίες με ελάχιστη ή μηδενική πρόοδο και αταξία σε σχέση με την αρχική τους κατάσταση ενώ οι θερμές κοινωνίες λειτουργώντας σύμφωνα με την αρχή της διαφορετικής θερμοκρασίας στα επί μέρους τμήματά τους, παράγουν περισσότερο έργο και διαφοροποιήσεις καταναλώνοντας ταυτόχρονα τις αρχικές πηγές της ενέργειάς τους. Ο τρόπος της ζωής τους διέφερε από αυτόν των πολιτισμένων ανθρώπων, των Ελλήνων. Σε κάθε αναφορά είναι αναπόφευκτη η σύγκριση μεταξύ πολιτισμένου και πρωτόγονου – απολίτιστου τρόπου ζωής, είναι εμφανής η πάλη και διαμάχη μεταξύ φύσης και πολιτισμού, μεταξύ ελληνικού (δηλαδή πολιτισμένου) τρόπου ζωής και πρωτόγονου απολίτιστου. Ακόμα και ο τρόπος με τον οποίο πολεμούσαν ήταν πρωτόγονος, πετούσαν πέτρες για να βουλιάξουν τα πλοία. Εδώ παρατηρούμε την αντιπαράθεση της σωματικής μη ανθρώπινης δύναμης απέναντι στα επιτεύγματα του πολιτισμού. Δεν είχαν νόμους , δεν λειτουργούσαν διεπόμενοι από θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας της κοινωνίας τους , χωρίς αγορά , διάλογο και τελετουργία, χωρίς ηθικούς κανόνες, χωρίς πίστη στους θεούς, χωρίς αισθήματα φιλοξενίας, αλληλεγγύης και κοινωνικότητας και χωρίς να έχουν αναπτύξει τέχνες και πολιτισμό. Σημειώνουμε ότι αν και παραδίδεται σχέση με  τον Ποσειδώνα δεν είχαν ιδέα από ναυσιπλοΐα. Ασχολούνταν μόνο με την κτηνοτροφία και την τυροκομία του γάλακτος που παρήγαγαν τα κοπάδια τους και οι σχέσεις τους με τους ανθρώπους κάθε άλλο παρά καλές ήταν. Όποιος έπεφτε στα χέρια τους θανατώνονταν και τρώγονταν ωμός. Όταν οι Φαίακες κατοικούσαν κοντά τους, οι Κύκλωπες τους επιτίθονταν και λήστευαν τις περιουσίες τους και τους σκότωναν μέχρι που αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν στη μακρινή Σχερία για να γλιτώσουν από την καταστροφική μανία των γειτόνων τους. Βρισκόμαστε σε ένα προ-πολιτικό στάδιο ανθρώπινης ζωής το οποίο χαρακτηρίζεται από μικρές και όχι συγκεντρωμένες σε οικισμό κατοικίες, χωρίς κοινωνικότητα και με παντελή έλλειψη θρησκευτικού και κατά συνέπεια φιλόξενου αισθήματος. Το παράδειγμα της κοινωνίας των Κυκλώπων αναφέρει ο Πλάτων[20] στους Νόμους και βασιζόμενος στην παράθεση των ηθών τους χαρακτηρίζει-καθορίζει τα προ-πολιτικά στάδια της ζωής.  Ο μοναδικός Κύκλωπας που ξεχωρίζει από τους υπόλοιπους είναι ο Πολύφημος που μας παραδίδεται με όνομα και θεϊκή καταγωγή όντας γιος του Ποσειδώνα και της κόρης του Θόρκυ,  Θόωσας . Το όνομα Πολύφημος μας παραδίδεται και στον κατάλογο των Αργοναυτών, ως γιος του Έλατου από την Αρκαδία.

 Ο μύθος του Οδυσσέα με τον Κύκλωπα Πολύφημο συνίσταται σε μια ακολουθία δράσεων [21](Burkert W. 1997): άφιξη σε ξένο τόπο, συνάντηση με τερατώδες πλάσμα, φυλάκιση σε σπηλιά, κανιβαλισμός, κατασκευή όπλου, νάρκωση, τύφλωση, αποτυχία κλήσης για βοήθεια, τέχνασμα και διαφυγή. Τα τεχνάσματα που οδηγούν τον Οδυσσέα στη νίκη έχουν καθαρό πολιτισμικό χαρακτήρα :

Α. το αγνό κρασί (η αμπελουργία αποτελούσε εγγύηση και απόδειξη για την ύπαρξη πολιτισμού ενώ η άγνοιά της για έλλειψη, όπως παραδίδεται από τους μύθους και διδάσκεται από τις τραγωδίες) άγνωστο στον Πολύφημο τον οδηγεί στη μέθη και την απώλεια της νηφαλιότητας και γίνεται ευάλωτος. Αξίζει να σημειώσουμε πως εδώ συναντούμε μια ακόμη χαρακτηριστική αντίθεση, αυτήν του γεύματος όπου ο Κύκλωπας συνδυάζει τη μεγαλύτερη αγριότητα, τον κανιβαλισμό, με το χαρακτηριστικό προϊόν του πολιτισμού, το κρασί.

Β. το όπλο, το μέσο με το οποίο επιτυγχάνεται η τύφλωση, αν και κατασκευασμένο με τον πλέον πρωτόγονο τρόπο, είναι από ξύλο ελιάς, το δέντρο που χαρακτήριζε τη θεά Αθηνά, θεά της σοφίας και προστάτιδα του Οδυσσέα. Απέναντι στο θηριώδη Κύκλωπα βρίσκεται η συντονισμένη προσπάθεια των ελλήνων συντρόφων του Οδυσσέα, που κατόπιν της εντολής του καρφώνουν το όπλο στο μάτι του Κύκλωπα και τον τυφλώνουν. Φαίνεται καθαρά η ανωτερότητα και η αποτελεσματικότητα των λειτουργιών των μελών της θεσμικά οργανωμένης κοινωνίας όπου γνωρίζουν να εργάζονται συντονισμένα, ομαδικά και με σεβασμό και υπακοή στον επικεφαλής. Θα μπορούσαμε εδώ να ανιχνεύσουμε έναν ύμνο στην οργανωμένη κοινωνία τους θεσμούς της και το πρότυπο του αρχηγού.

Γ. το τέχνασμα τέλος που ολοκληρώνει τη δράση της πολεμικής αντιπαράθεσης είναι γλωσσικό και βρισκόμαστε μπροστά στην προβολή των γλωσσικών δεξιοτήτων και της καλλιέργειας του πολιτισμένου του Έλληνα που καταφέρνει και μετατρέπει σε όπλα τα πνευματικά παράγωγα του πολιτισμού του. Αυτό το τέχνασμα θα μπορούσε να αποτελεί μια σπερματική αναφορά στους κατοπινούς δικανικούς λόγους και τη δράση σοφιστών και φιλοσόφων. Η μυθική αναφορά στη δύναμη της ευστροφίας του λόγου διδάσκει και οδηγεί τους αρχαίους Έλληνες στην ανάπτυξη του λόγου και την καλλιέργεια του πνεύματος. Η φωνή του Έλληνα –φορέα πολιτισμού δεν ξεπέρασε απλά το στάδιο της αρθρωτικής γλώσσας αλλά αφυπνίζοντας έναν κόσμο από παραστάσεις κατορθώνει να δημιουργεί τη μαγική εικόνα – την εικονική πραγματικότητα θα λέγαμε σήμερα- που μετατρέπεται σε δύναμη και τον οδηγεί στην επίτευξη του σκοπού του. 

Στις δράσεις και την αντιπαράθεση έρχεται να συνδεθεί και το γεγονός ότι ο Οδυσσέας λατρεύονταν στην Ιθάκη και την Κεφαλονιά κατά τους ιστορικούς χρόνους με την ύπαρξη πανάρχαιων και σκοτεινών λατρειών για τους Κύκλωπες[22](Παυσανίας). Ο ήρωας που λάτρευαν οι Έλληνες κατά τους ιστορικούς χρόνους νικά το σκοτεινό αντικείμενο λατρείας, παρουσιάζοντάς μας έτσι μια ακόμη μορφή  μάχης για την εξουσία και τη θεϊκή κυριαρχία.

 Εκτός από το μύθο του Οδυσσέα συναντούμε τον Πολύφημο στο σατυρικό δράμα του Ευριπίδη Κύκλωψ και στο αλεξανδρινό ποίημα του Θεόκριτου Ειδύλλια ΧΙ Κύκλωψ. Εδώ το ομηρικό τέρας έχει μετατραπεί σε έναν αδέξιο βοσκό που ερωτεύεται τη νεαρή Γαλάτεια. Στο ποίημα αυτό κρύβεται η προσπάθεια του ελληνικού πνεύματος να υποβαθμίσει την καταγωγή των βάρβαρων Γαλατών που εισέβαλλαν στην Ελλάδα καταστρέφοντάς την, με το να τους συνδέει με τον Πολύφημο και τη Γαλάτεια. Στην προσπάθεια αυτή βοηθούσε η γιγαντόκορμη εμφάνιση των Γαλατών και οι αγριότητες, ακόμη και ανθρωποφαγίες, που διέπρατταν οι Γαλάτες κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων και λεηλασιών[23](Παυσανίας). Η νίκη των ελληνικών όπλων αποδόθηκε στο θεό Πάνα. Η δύναμη του Έλληνα θεού στάθηκε ανώτερη από την προστασία που παρείχε η θεϊκή οντότητα του Κύκλωπα στους απογόνους του και παρατηρούμε τη διαχρονική εμβέλεια της αντίθεσης μεταξύ πολιτισμένων Ελλήνων, απολίτιστων βαρβάρων και των θεών και ( δημιουργημένων στην περίπτωση αυτή) προγόνων  τους.

Οι δύο εντυπωσιακές εναλλαγές καταστάσεων, στο μύθο του Οδυσσέα με τον Κύκλωπα, από την υπεροχή στην απελπισία από τη μια και από την καταδικασμένη μειονεκτικότητα στη θριαμβευτική επικράτηση από την άλλη χαρακτηρίζουν το μύθο. Το αποτέλεσμα της πάλης προβάλλεται μέσα από τους παρακάτω  άξονες :

•   ξένος-ναυαγός με τον γηγενή,

•   δυνατός με τον αδύνατο,

•   άνθρωπος με το μυθικό μη ανθρώπινο πλάσμα,

•   πολιτισμένος με τον απολίτιστο- πρωτόγονο,

•   οπλισμένος αντιπαρατίθεται με τον άοπλο,

•   νηφάλιος με το μεθυσμένο,

•  αυτός που βλέπει με τον τυφλό,

•  κάτοικος της πόλης και μέλος οργανωμένης κοινωνίας με τον απομονωμένο μη κοινωνικό ον που κατοικεί σε σπηλιά , στη φύση και απόμακρα,

 και ο καλλιεργημένος-χειριστής της γλώσσας με τον πρωτόγονο-ακαλλιέργητο με   πάμπτωχο λεξιλόγιο.

Το όπλο με το οποίο ο έξυπνος, τολμηρός και νικητής Έλληνας κατατροπώνει τον πρωτόγονο Κύκλωπα παραδίδεται ότι είναι ένα πυρακτωμένο δόρυ από ξύλο ελιάς, το κατεξοχήν όπλο του πρωτόγονου ανθρώπου. Περιγράφεται η εφεύρεση του πρώτου όπλου στο ιδανικότερο περιβάλλον που θα μπορούσε να εφευρεθεί αλλά λίγο πιο κάτω ο ίδιος ο Όμηρος με τη μορφή της παρομοίωσης αναφέρει ότι ο Κύκλωπας τυφλώνεται με μεταλλικό όπλο. Εδώ προβάλλεται το επόμενο βήμα της τεχνολογίας, η μεταλλουργία, και η εξοικείωση των Ελλήνων με επιτεύγματα του υλικού πολιτισμού. Η συμβολική ερμηνεία[24] (Κερένυι Κ.)του μύθου του Κύκλωπα δηλώνει ότι η σπηλιά του Κύκλωπα είναι ο θάνατος και η κατοικία του την οποία ο ήρωας κατάφερε να ξεπεράσει και να νικήσει.  

  Το δεύτερο γένος Κυκλώπων[25](Ησίοδος , Απολλόδωρος, Πίνδαρος) που μας παραδίδεται είναι αυτό των κεραυνοποιών, των κυρίαρχων του κεραυνού, της βροντής και άλλων μεγάλων μαγικών μυστικών. Ο Όμηρος μας παραδίδει τους Γίγαντες και τους Κύκλωπες ως μυθικούς λαούς ενώ ο Απολλόδωρος στο μύθο της Γιγαντομαχίας και ο Ησίοδος   τους χαρακτηρίζει ως αγχίθεους και υπέρθυμους, δηλαδή τους τοποθετεί ως οντότητες ανάμεσα στους θεούς και τους ανθρώπους και ταυτόχρονα τους χαρακτηρίζει θρασείς.. Τη θρασύτητα αυτή τη συναντούμε και στον Όμηρο με την έλλειψη σεβασμού προς οτιδήποτε, θεϊκό ή ανθρώπινο. Μετά τα στάδια της γέννησής τους, της φυλάκισής τους από τον Κρόνο και της συμμετοχής στον πόλεμο των θεών στο πλευρό του Δία με την δωρεά των φοβερών όπλων στους θεούς, τους βρίσκουμε και πάλι θύματα  της ανασφάλειας του ηγεμόνα  στο εξουσιαστικό πλέγμα της διαιώνισης του «άρχειν». Ο Δίας, αγνώμων προς τους συμπολεμιστές και δωρητές των φοβερών όπλων του, από φόβο μήπως η παραγωγή και παροχή όπλων ανάλογης δύναμης επεκταθεί και σε άλλους θεούς, φυλακίζει τους τρεις Κύκλωπες. Η φυλάκιση των θαυμαστών-θεϊκών τεχνιτών διήρκεσε πολλά χρόνια και τελείωσε μαζί με τη ζωή τους. Όταν ο Ασκληπειός υπερέβαλλε τον εαυτό του και ανάστησε κάποιον πεθαμένο ο Δίας από θυμό και φόβο ανταγωνισμού στο δικαίωμα ζωής και θανάτου απέναντι στους θνητούς, έριξε μια αστραπή και τον σκότωσε. Ο Απόλλωνας[26](Απολλόδωρος) εξοργισμένος από το θάνατο του γιου του Ασκληπειού ξέσπασε στους Κύκλωπες και τους σκότωσε με τα βέλη του βάζοντας τέλος στη φυλάκιση και την ύπαρξή τους. Εδώ βλέπουμε στη διαμάχη των θεών να εμπλέκονται ο Ασκληπειός με την έκφραση θεϊκών δυνατοτήτων από μέρους του και η αντίδραση στο θάνατο του ισόθεου Ασκληπειού να εκφράζεται με το θάνατο των ισόθεων φυλακισμένων Κυκλώπων από χέρι θεού και πάλι. Ο μύθος μας παραδίδει ότι ο θάνατος ξεχωριστών πλασμάτων έρχεται από τους θεούς και τερματίζει έτσι την ύπαρξη των πανάρχαιων θεοτήτων που ήδη είχαν βρεθεί σε κατάσταση λήθης από τη δυναμική των νέων θεών. Είναι εμφανής και χαρακτηριστική η τάξη του ελληνικού μύθου. Οι παλιές θεότητες γεννιούνται από θεούς, είναι θύματα στο παιχνίδι της εξουσίας, έχουν τη θέση τους στη διαμάχη για την εγκαθίδρυση μιας νέας θεϊκής τάξης πραγμάτων, συμβάλλουν καθοριστικά στη νίκη της νέας γενιάς των θεών , ξαναγίνονται θύματα της εξουσιαστικής λογικής και πρακτικής και τέλος βρίσκουν το θάνατο από χέρι θεού χωρίς να έχουν προκαλέσει την οργή του. Παρακολουθούμε όλα τα στάδια των παλιών θεοτήτων και θαυμάζουμε τη λογικότητα με την οποία ο μύθος βάζει τέλος στην ύπαρξή τους αφού πρώτα λειτουργεί αφομοιωτικά στον τομέα της παράδοσης των γνώσεων και θεϊκών τους ικανοτήτων στη νέα γενιά-εξουσία  μέσα από την αρχετυπική έκφραση του πλέγματος της εναλλαγής της εξουσίας όπου στην προσπάθεια διαιώνισής της εγκλωβίζει και εξοντώνει οποιονδήποτε και οτιδήποτε μπορεί να απειλήσει την ισχύ της .

  Το τρίτο γένος των Κυκλώπων που μας παραδίδεται δεν έχει να κάνει με θεότητες, ισόθεους ή τερατόμορφα πλάσματα. Υπήρξε ένα Θρακικό έθνος[27](Απολλόδωρος, Στράβων, Παυσανίας) ονομαστό για τη γνώση της οικοδομικής κυρίως τέχνης. Ονομάζονταν γαστρόχειρες ή χειρογάστορες,(Κακριδής)[28] ονομασία που σημαίνει που σημαίνει ότι γέμιζαν την κοιλιά τους επειδή δούλευαν με τα χέρια τους. Οι πηγές μας αναφέρουν ότι πήραν το όνομά τους από κάποιον βασιλιά που λεγόταν Κύκλωπας και ότι έπειτα από πόλεμο έφυγαν από τον τόπο τους και εγκαταστάθηκαν άλλοι στη Λυκία και άλλοι στην Εύβοια και την Κρήτη. Τους ξαναβρίσκουμε στη μυθική παράδοση όταν ο Προίτος[29](Παυσανίας, Στράβων) ή ο Περσέας(Απολλόδωρος, Φερεκύδης)[30] (υπάρχει διάσταση στις πηγές όπου αναφέρονται και οι δύο )για να οχυρώσουν την Τίρυνθα έφεραν από τη Λυκία τρεις ή εφτά Κύκλωπες τεχνίτες. Τα Κυκλώπεια τείχη με την εντυπωσιακή τεχνική και τους τεράστιους ογκόλιθους που χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή τους, οφείλουν το όνομά τους στους μυθικούς κατασκευαστές τους από τη Λυκία. Στην Αττική αναφέρεται ο τάφος κάποιου Κύκλωπα, του Γέραιστου, για τον οποίο ο μύθος μας παραδίδει ότι γίνονταν ανθρωποθυσίες και επικλήσεις για σωτηρία της πόλης. Επίσης έχουμε αναφορές για τη λατρεία που γίνονταν για τους Κύκλωπες στο ιερό του Ποσειδώνα Ισθμό της Κορίνθου[31].   Παρατηρούμε ότι εμπλέκονται ταυτόχρονα δοξασίες και πιστεύω πανάρχαια. Ο μύθος εδώ λειτουργεί συνθετικά αναμειγνύοντας τη λατρεία των προελληνικών θεοτήτων ,συνδέοντάς τους ταυτόχρονα με τους νέους θεούς, με την τελετουργία και το θρησκευτικό τυπικό που ακολουθούν. Στα πλαίσια της συνεχιζόμενης θρησκευτικής αποδοχής τους πρέπει να τονίσουμε την τάση των Ελλήνων να τιμούν και να θεοποιούν τους ήρωες και τους φορείς πολιτισμού προσφέροντας υστεροφημία και θεϊκή υπόσταση σε όποιον έκανε θαυμαστά κατορθώματα.  Αναφέρονται οι ικανοί και θαυμαστοί τεχνίτες, λατρεύονται και συνδέονται με τον Ποσειδώνα ( στοιχείο που βρίσκουμε και στον Όμηρο στην αναφορά του για τον Πολύφημο ) αλλά κυρίως παρατηρούμε το γεγονός ότι η διαφορετική φυλετική υπόσταση δεν εμποδίζει τους Έλληνες να τους θαυμάζουν, να ζητούν τη βοήθειά τους και να τους λατρεύουν αποδίδοντας τις ικανότητές τους προφανώς σε στοιχείο θεϊκής ή μαγικής προέλευσης.

  Μια άλλη εκδοχή (Κερένυι)[32]υποστηρίζει ότι Κύκλωπες ήταν μια πρώιμη ελλαδική συντεχνία χαλκουργών. Θεωρείται πιθανό τα μέλη της συντεχνίας αυτής των τεχνιτών που τοποθετείται κάπου στη Θράκη, να έκαναν τατουάζ στο μέτωπό τους ομόκεντρους κύκλους με σκοπό να τιμήσουν τον Ήλιο που θεωρούνταν πηγή της φωτιάς, μάλιστα ο Α. Κουκ στο βιβλίο του Ζεύς αποδεικνύει ότι το μάτι του Κύκλωπα ήταν ένα ελληνικό ηλιακό σύμβολο και υποθέτοντας ότι η Θρακικής καταγωγής συντεχνία κοσμούσε το μέτωπό τους με κυκλικό τατουάζ συμπεραίνουμε τις πολιτισμικές επιδράσεις μεταξύ των δύο λαών.  Εδώ σημειώνουμε ότι οι Θράκες διακοσμούσαν το σώμα τους με τατουάζ μέχρι τους κλασσικούς χρόνους. Οι ομόκεντροι κύκλοι αποτελούν τμήμα του μυστηρίου της τέχνης του σιδηρουργού : ο σιδηρουργός καθοδηγείται κατά τη διάρκεια της εργασίας του από ομόκεντρους κύκλους οι οποίοι είναι γραμμένοι με το διαβήτη στο κέντρο του επίπεδου δίσκου πάνω στον οποίο δουλεύει. Ήταν μονόφθαλμοι επειδή ο σιδηρουργός όταν εργάζεται καλύπτει το μάτι του με ένα πανί για να προφυλαχθεί από τις σπίθες. Σταδιακά ξεχάστηκε ποιοι ήταν οι Κύκλωπες και οι μυθογράφοι τους τοποθέτησαν στα σπήλαια της Αίτνας για να εξηγήσουν τη φωτιά και τον καπνό που έβγαινε.       

Προσπαθώντας να καθορίσουμε τη θέση των Κυκλώπων στο μύθο ως εικόνα και προσέγγιση του άλλου συνοψίζουμε τη μυθική τους παρουσία στους παρακάτω άξονες: 

a. ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΦΑΓΟΙ 

1.  Η εξωτερική τους εμφάνιση προκαλεί είναι αποκρουστική, προξενεί δέος και τονίζει τη διαφορά τους με το ανθρώπινο γένος.

2.  Δεν χαίρουν κανενός σεβασμού και εκτίμησης

3. Η γενεαλογία τους, όσον αφορά τον Πολύφημο, είναι αξιοσέβαστη , δεν αποτρέπει όμως τον Έλληνα από το να τον τυφλώσει ούτε απαλύνει την αποτρόπαια αίσθηση που δημιουργεί η όψη και ο τρόπος ζωής του.

4.  Δεν είχαν κανενός είδους οργανωμένη κοινωνία. Δεν υπήρχαν θεσμοί που να διέπουν τη ζωή τους, κοινωνική οργάνωση και ιεραρχία , νόμοι, αγορά, διάλογος ,θεοί .

5.  Δεν γνώριζαν τέχνες ούτε ασκούσαν δραστηριότητες πολιτισμού. Δεν γνώριζαν τη ναυσιπλοΐα ούτε την τέχνη του πολέμου.

6.  Οι σχέσεις τους με τους γείτονές τους αποδείκνυαν την αγριότητα και τον πρωτόγονο και ανήθικο τρόπο σκέψης και λειτουργίας. Κλοπές, αρπαγές, λεηλασίες, φόνοι και κάθε λογής αγριότητα χαρακτήριζε την επικοινωνία τους με τους Φαίακες όσο κατοικούσαν σε γειτονικό μέρος με αποτέλεσμα οι άτυχοι Φαίακες να αναγκαστούν να μεταναστεύσουν σε χώρα μακρινή για να ξεφύγουν από την καταπίεση των άγριων γειτόνων τους. Η αναφορά αυτή δηλώνει ότι οι Κύκλωπες δεν είχαν καμία διάθεση για ανάπτυξη επικοινωνίας και κοινής πολιτισμικής δημιουργίας με τους γείτονές τους.

7.  Ο χώρος όπου τοποθετούνταν ο τόπος τους ήταν πολύ μακρινός, κανείς δεν πήγαινε με τη θέλησή του παρά μόνο σπρωγμένος από θαλασσοταραχή. Η εμφάνιση του νησιού τους δε θύμιζε τόπο όπου κατοικούν άνθρωποι λόγω της έλλειψης καλλιεργειών, οικισμών και ανθρώπινων παρεμβάσεων στη φύση.

8.  Δεν ήταν καλοί χειριστές της γλώσσας ούτε ιδιαίτερα ευφυείς.

9.  Δεν κατοικούσαν κοντά ο ένας στον άλλο ούτε κατοικούσαν σε σπίτια παρά σε σπηλιές και δεν είχαν ανεπτυγμένο κανένα αίσθημα αλληλεγγύης.

10. Τους συνέδεε η κοινή καταγωγή όπως αυτό προκύπτει από την ομοιομορφία της τερατομορφίας τους, ο περιορισμένος  τόπος κατοικίας και η ίδια ενασχόληση της εκτροφής ζώων και τυροκομίας.

11.  Οι διατροφικές τους συνήθειες τους ξεχώριζαν από τους πολιτισμένους Έλληνες. Επιδίδονταν στον κανιβαλισμό, έτρωγαν ωμό κρέας αν και γνώριζαν τη φωτιά, δεν γνώριζαν το κρασί και το ψωμί, στοιχεία που τους κατέτασσαν στους απολίτιστους.

12.  Ήταν κανίβαλοι. Απείχαν από τα δεδομένα του ανθρώπου που σέβεται τον εαυτό του και τους θεούς διαπράττοντας υπέρτατη ύβρη. Άλλωστε η μυθική παράδοση μας παραδίδει μύθους όπου η ανθρωποφαγία αποτελεί μέγιστη ύβρη, αμάρτημα και ασέβεια προς τους θεούς.

13.  Δεν υπήρχε κανένα αίσθημα φιλοξενίας. Σύμφωνα με το ελληνικό πρότυπο δε νοούνταν η έλλειψη αυτή από το ηθικό και θεσμικό πλαίσιο ζωής με αποτέλεσμα η εικόνα της κοινωνίας των Κυκλώπων να φαίνεται και ηθικά τερατόμορφη.

14.  Η υπερφυσική τους δύναμη και η τερατόμορφη εμφάνιση συνέβαλλε στο να μη φοβούνται τους ξένους αλλά ταυτόχρονα δεν είχαν καμιά διάθεση επικοινωνίας κοινωνικής και πολιτισμικής ούτε προστασίας του ξένου που κυρίως ως ναυαγός θα έφτανε στα μέρη τους.

  b. ΟΙ ΚΕΡΑΥΝΟΠΟΙΟΙ 

15.  Η εμφάνισή τους ταυτίζεται με αυτήν των ανθρωποφάγων.

16.   Κάτοχοι μαγικών-τεχνικών μυστικών.

17.   Φορείς πολιτισμού.

18.   Θύματα της ανασφάλειας του ηγεμόνα.

19.   Πρωτοπόροι στη μάχη για την εναλλαγή των γενεών στην εξουσία.

20.  Ο ελληνικός μύθος αφού αφομοιώνει τη δυναμική τους μετατρέποντας την κατοχή τεχνών σε όχημα ολοκλήρωσης του ελληνικού πολιτισμικού γίγνεσθαι, τους εξαφανίζει μέσω της ελληνικής θεϊκής δράσης.

  c.  ΟΙ ΤΕΧΝΙΤΕΣ 

21.  Ο τόπος κατοικίας τους ήταν συγκεκριμένος, προσδιορισμένος και γνωστός .                                                   

22. Η γνώση και η αναφορά της χώρας των Κυκλώπων δηλώνει επαφή, επικοινωνία και πολιτισμική ανταλλαγή μεταξύ Ελλήνων και Κυκλώπων.

23.  Ο προσδιορισμός τους και η αποδοχή της από μέρους τους κατοχής τεχνικών μυστικών τους κατατάσσει στους πολιτισμένους ανθρώπους.

24.  Η παρουσία τους στην Ελλάδα και η κτίση θαυμαστών οχυρωματικών έργων φανερώνει αφενός την επικοινωνία μεταξύ των λαών αφετέρου το σεβασμό των Ελλήνων για τις ικανότητες ενός ξένου λαού.

25. Η εξωτερική τους εμφάνιση δεν έχει τίποτε το εξώκοσμο και αποκρουστικό, ούτε καν στοιχείο που πρέπει να αναφερθεί.

26.  Είναι σεβαστοί ως ξένος λαός, αποδεκτοί και οι τεχνικές τους ικανότητες καταλήγουν στο να ηρωοποιηθεί  και να τιμηθεί στα πλαίσια της τελετουργίας ένας απ’ αυτούς, ο Γέραιστος.

27. Εμφανίζονται ως παράγοντες που προωθούν τον πολιτισμό με το να εισάγουν τις γνώσεις τους, κάτι που οι Έλληνες το εκτιμούν ιδιαίτερα.

28. Λειτουργούν από κοινού με σεβαστά πρόσωπα του μύθου (Προίτο ή Περσέα ) γεγονός που αναβαθμίζει την ηθική διάσταση των έργων και πράξεών τους στη συνείδηση των Ελλήνων.

29.  Η δράση τους, τους  κατατάσσει στο συνθετικό τύπο του ξένου[33](Γκόβαρης Χ. 2001) ο οποίος τις γνώσεις και τα επιτεύγματά του που προέρχονται από τη διαδικασία της δικής του κοινωνίας τα μεταφέρει σε μια άλλη λειτουργώντας ως παράγοντας που προωθεί τον πολιτισμό και την ανταλλαγή γνώσης και πολιτισμικής προοπτικής μεταξύ διαφορετικών λαών.

 Οι Κύκλωπες που συναντούμε στις περιπλανήσεις του Οδυσσέα με εκφραστή τους τον Πολύφημο, αποτελούν σύμβολα του φόβου και της απόρριψης του ξένου και του αγνώστου. Το άγνωστο προσεγγίζεται μέσα από το φαντασιακό των Ελλήνων ως τερατώδες, αποκρουστικό, επικίνδυνο, διαφορετικό σε όλα και στην αντιπαράθεση του ελληνικού κόσμου με τον «άλλο» κόσμο υπερτερεί ο ελληνικός. Η ελληνική αυτοσυνείδηση τονώνεται από τη σύγκριση και την αντιπαράθεση του τρόπου ζωής, του πολιτισμού, της θρησκείας και όλων των παραγόντων που αποτελούν προϊόντα του πολιτισμού και έχουν ως φορέα τον ίδιο τον Έλληνα-άνθρωπο απέναντι στο άγνωστο, το υπερφυσικό το τερατώδες, το ξένο. Ο μύθος και οι όψεις των Κυκλώπων εξυπηρετούν την εξελικτική πορεία του ελληνικού κοσμοειδώλου.

Οι αρχαίοι πρώιμοι ή προελληνικοί θεοί ως τμήμα του μητριαρχικού προτύπου, σταδιακά απομακρύνονται, διατηρούνται κάπου κρυμμένοι, όπως ακριβώς διατηρείται στο υποσυνείδητο μια εικόνα, και όταν οι συνθήκες το επιτρέπουν, ένας Έλληνας θεός απόλυτα ευθυγραμμισμένος με τη σειρά και την τάξη του ελληνικού μύθου, επιβάλλει το τέλος τους στα πλαίσια μιας ροής θεϊκών πραγμάτων γεμάτης από διαμάχες, εκμετάλλευση, αχαριστία, μαγεία, δίψα για εξουσία, αλαζονεία και με την απόλυτη παντοδυναμία του πατριαρχικού μοντέλου να εγκαθιδρύεται. Παρακολουθούμε με συμπάθεια την ιστορική διαδρομή του Κύκλωπα-Θείου παράγοντα καθώς τον βλέπουμε να εισπράττει κακία και διώξεις λόγω του φθόνου και του φόβου που προκαλούν στην άρχουσα θεϊκή τάξη οι μαγικές και τεχνικές γνώσεις και ικανότητές τους. Η ελληνική μυθική παράδοση και δημιουργία απαξίωσε τις ήδη ξεπεσμένες θεότητες προσδίδοντάς τους μορφές και λειτουργίες με αποκρουστικές όψεις και ολότελα διαφορετικές από τις ημέτερες ολοκληρώνοντας έτσι την εξαφάνισή τους.

 Ο ελληνικός μύθος που ύμνησε τον πολιτισμό και τις τέχνες δεν θα μπορούσε να μην υμνήσει και τους τεχνίτες, τους φορείς πολιτισμού. Ο ξένος και απόμακρος λαός με τον οποίο βέβαια είχαν πολιτισμικές επαφές και χαρακτηρίζονταν από τις τεχνικές του γνώσεις και ικανότητες, καταλαμβάνει την τιμητική του θέση στη μυθολογία εκείνη η οποία υμνεί την παραγωγή πολιτισμού, τους φορείς της και ξέρει να  τους τιμά μαζί με τους ήρωες ανάγοντάς τους πολλές φορές και σε λατρευτικά αντικείμενα χωρίς να λαμβάνει ως παράγοντα απαξίωσης τη διαφορετική εθνική προέλευση. 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

Α. Πηγές

Απολλόδωρος, Μυθολογία, Βιβλίο 1/ 1-2, 24,110- Βιβλίο 2/  4,4, 12, 21, 25, 92 – Βιβλίο 3 / 10,23, 120, 122, 145, 178, 187 

Απολλώνιος Ρόδιος, Μυθολογία, Βιβλίο 1/ 18, 105-114, 524-527

Ελλάνικος , FgrHist, 4F88

Ευριπίδης, Κύκλωψ, στ.20-62

Ησίοδος, Θεογονία, 139-146, 501-505, 570-577, Έργα και Ημέραι, 65-66, 78-79,  Ασπίς, 124-127

Θουκυδίδης , Βιβλίο6, 2-1

Καλλίμαχος , Ύμνος εις Αρτέμιδα, στ. 47

Ξενοφάνης, Μαρτυρίες, 32-43 DK

Όμηρος , Οδύσσεια, Η 108-11, Υ 72, Ιλιάδα , Ξ 178-180, Ομηρικοί Ύμνοι εις   Ήφαιστον, 1-4

Παυσανίας, Βιβλίο 2, 2-1, 16-5, 20-7, 25-7, 25-8,  Φωκικά, 22, 6-7,

Πίνδαρος,  απόσπασμα 281Β

Πλάτων ,   Νόμοι, Γ΄680 Β

Στράβων, Βιβλίο Η, 6, 11

Φερεκύδης, FgrHist 3F12

 

Β. Ελληνική ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Γκόβαρης Χ.(2001), Εισαγωγή στη Διαπολιτισμική Εκπαίδευση , (Αθήνα: Ατραπός) σ.10

Ζιάκας Γ. (2002),Θρησκεία και πολιτισμός των προϊστορικών κοινωνιών και  των αρχαίων λαών, ( ς/νικη : Σφακιανάκη) σ.141                     

Κακριδής Ι.Θ (επιμ.) (1986),Ελληνική Μυθολογία , (Αθήνα : Εκδοτική Αθηνών)(τόμος 2 , σελ. 27, Αθήνα, 1986

Παπανούτσος Ε.,(1973) Γνωσιολογία,( Αθήνα : Ίκαρος) σελ.358

         Γ. Ξένη και μεταφράσεις

Burkert W. (1997), Ελληνική Μυθολογία και τελετουργία. Δομή και ιστορία .(Αθήνα:Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τράπεζας) (,μτφρ. Ανδρεάδη Η.), σελ.64-68,

Frazer J.G. , (1990) The Golden Bough , I

Graves R. (1998),Οι Ελληνικοί μύθοι, (Αθήνα :Κάκτος) μτφρ. Μπέρκη-Μειμάρη Μ. ,τομ. 1, 41β,σελ.166 

Kerenyiι Κ. (1988) Η Μυθολογία των Ελλήνων ,(Αθήνα : Βιβλιοπωλείον της  Εστίας)  μτφρ. Σταθόπουλος Δ. , σελ. 121 ,

Levi-Strauss C, (1961) A World on the Wane, trasl. Russell J. , p. 38-39, London 1961

Levi-Strauss, (1977) Άγρια Σκέψη ,μτφρ. Καλπουρτζή Ε.,( Αθήνα :Παπαζήση) σελ.25.

 

---

[1] Παπανούτσος Ε., Γνωσιολογία, σελ.358 , Ίκαρος, Αθήνα 1973

[2] Ξενοφάνης, Μαρτυρίες ,32-43 DK

[3] Ησίοδος , Θεογονία

[4] Απολλόδωρος , Μυθολογία ,Βιβλίο 1, 1-2

[5] Ησίοδος , Θεογονία ,

[6] Frazer J.G. ,The Golden Bough , I 222 , « θρησκεία είναι η συμφιλίωση ή εξιλέωση του ανθρώπου με τις υπερφυσικές δυνάμεις που όπως πιστεύει ελέγχουν τη φύση και τον ανθρώπινο βίο»

[7] Κακριδής Ι.Θ(επιμ.) , Ελληνική Μυθολογία ,τόμος 2 , σελ. 27,Εκδοτική Αθηνών ,Αθήνα 1986

[8] Levi-Strauss, Άγρια Σκέψη ,μτφρ. Καλπουρτζή Ε., σελ.25, Παπαζήση ,Αθήνα 1977

[9] Ζιάκας Γ. ,Θρησκεία και πολιτισμός των προϊστορικών κοινωνιών και των αρχαίων λαών,σελ. 141,         Σφακιανάκη, Θες/νικη 2002

[10] ο.π.5 , σελ. 94

[11] Σχετικά με την Αθηνά ως φορέα πολιτισμού, κάτοχο των τεχνών και επαφή με Κύκλωπες ενδεικτικές πηγές:

   Όμηρος , Οδύσσεια ,Η  108-111, Υ 72

                  Ιλιάδα , Ξ 178-180

   Ομηρικοί Ύμνοι , Εις Ήφαιστον ,1-4

   Ησίοδος , Θεογονία ,570-577

                  Έργα και Ημέραι ,65-66 , 78-79

                  Ασπίς , 124-127           

   Απολλόδωρος , Μυθολογία ,Βιβλίο 1/ 24, 110

                                                Βιβλίο 2 / 12, 21, 92

                                               Βιβλίο 3 / 23, 120, 145, 178 ,187

   Απολλώνιος Ρόδιος ,Μυθολογία , Βιβλίο 1 /18, 105-114 ,524-527    

[12] Κερένυι Κ. , Η Μυθολογία των Ελλήνων , μτφρ. Σταθόπουλος Δ. , σελ. 121 ,Βιβλιοπωλείον της Εστίας , 

[13] ο.π.7 , σελ.153

[14] Καλλίμαχος , Ύμνος εις Αρτέμιδα , στ.47

[15] ο.π. 10 , στ.58

[16] Γκρέιβς Ρ. , Οι Ελληνικοί Μύθοι ,μτφρ. Μπέρκη-Μειμάρη Μ. ,τομ. 1, 41β,σελ.166 ,ΚΑΚΤΟΣ , Αθήνα 1998

[17] Ελλάνικος FgrHist 4F88 (βρ. Ελληνική Μυθολογία, επιμ. Κακριδής Ι.Θ.,τομ.2, σελ.342)

[18] Ευριπίδης, Κύκλωψ ,στ.20-62

    Θουκιδίδης , Βιβλίο 6,2-1

[19] Levi-Strauss C, A World on the Wane, trasl. Russell J. , p. 38-39, London 1961

[20] Πλάτων, Νόμοι ,Γ΄680 b

[21] Burkert W. , Ελληνική Μυθολογία και τελετουργία. Δομή και ιστορία .,μτφρ. Ανδρεάδη Η., σελ.64-68,

    Μ.Ι.Ε.Τ., Β΄έκδοση, Αθήνα 1997

[22] Παυσανίας Βιβλίο 2 , 2-1( αναφέρεται στη λατρεία των Κυκλώπων στο ιερό του Ποσειδώνα στην

    Κόρινθο)

[23] Παυσανίας, Φωκικά, κεφ.22 , 6-7

[24] Ο.π. 12 ,170 1-3, σελ.490-491

[25] Ησίοδος, Θεογονία, 139-146, 501-505

    Απολλόδωρος, Βιβλίο 3 ,122

   Πίνδαρος, απόσπασμα 281Β

[26] Απολλόδωρος, Βιβλίο3, 10,4

[27] Απολλόδωρος, ΒιβλίοΒ,25

    Στράβων, Βιβλίο Η ,6,11

    Παυσανίας , Βιβλίο Β, 16/5, 20/7, 25/8

[28] Ο.π. 5, τόμ. 2, σελ.342

[29] Παυσανίας, Βιβλίο Β, 25/7    Στράβων , Βιβλίο Η, 6,11

[30] Απολλόδωρος, Βιβλίο Β, 4,4    Φερεκύδης, FgrHist 3F12

[31] Ο.π.17

[32] ο.π. 12 ,τομ.1 ,σελ.10 ,3,2